Domuz Gribi (H1N1) Nedir? Tarih Boyunca Ne Tür Salgınlara Neden Oldu?

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

H1N1, Influenza A cinsi bir virüstür. Bu virüsün farklı suşları, farklı hastalıklara sebep olmaktadır. Örneğin H1N1/09 isimli suş Domuz Gribi’ne neden olmaktadır, Influenza A H1N1 1918’deki suşu İspanyol Gribi’ne, Rusya suşu 1977’de Rus Grip Salgını’na yol açmıştır.

H1N1/09, 2009 yılı Mart ayının sonlarında Meksika’da ortaya çıktı. Kısa bir süre sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne sıçradı. Sonra ise dünyanın tüm her yerinde vakalara rastlandı.

Belirti ve Semptomlar

H1N1/09’da semptomlar grip veya grip benzeri hastalıklarla aynıdır: Ateş, öksürük, vücut-baş ağrıları, üşüme hissi ve yorgunluk vb.

Hastalığa yakalananların yaklaşık %80’inde ateş (>38°) görülür. Öksürük, mevsimsel gripteki gibi kurudur; balgam görülmez. Ciddi boyutlara ulaşabilen, acı verici vücut ağrıları yaygındır. Hastaların yarısına yakını ateş basması yaşadığını aktarmaktadır. Ciddi derecede halsizlik görülmektedir. Nefes darlığı ağrı şeklinde görülebilmektedir.

Boğaz ağrısı, hapşırma, baş ağrısı ve burun akıntısı nadiren görülen belirtilerdir.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Influenza veya halk arasındaki ismiyle grip, Alphainfluenzavirus (Influenza A), Betainfluenzavirus (Influenza B), Gammainfluenzavirus (Influenza C) ve Deltainfluenzavirus (Influenza D) olmak üzere 4 cinsi vardır. Bu dört cins Isavirus, Thogotovirus ve Quaranjavirus cinsleriyle beraber Orthomyxoviridae isimli RNA virüsü ailesini oluşturur. Orthomyxoviridae ailesine mensup virüsler negatif polariteli, tek iplikli RNA’lardan oluşurlar. Büyüklükleri 120 nanometreye ulaşabilir. Mevsimsel Grip olarak bildiğimiz enfeksiyonlara Influenza A ve Influenza B cinsleri sebep olur ve H1N1 de Influenza A cinsine mensuptur. H1N1/09, genetik yapısını oluşturan 4 zincirin 2’sini domuz, 1’ini insan ve 1’ini de kuş grip virüsünden almaktadır.

Risk grubu hastaneye yatma ihtimali veya ölüm ihtimali virüsü almaları halinde daha yüksek olan bireyleri kapsamaktadır. Bu grubu; kronik hastalığı olan kişiler, AIDS gibi bağışıklık sistemini baskılayıcı hastalığı olan kişiler, hamileler ve yeni doğum yapmış kişiler, aşırı kilolu bireyler, sağlık çalışanları, 6 ay-24 yaş arası bireyler oluşturmaktadır.

Teşhis Yöntemleri

Gripten ve soğuk algınlığından pek farklı belirtiler göstermemesi, teşhisi bir miktar zorlaştıran unsurdur. Nazofaringeal sürüntü yöntemiyle alınan örnekler üzerinde rt-PCR testi yapılması, H1N1 virüsü için en bilindik tanı yöntemidir.

Daha kolay ve her laboratuvarda uygulanması daha mümkün olan bir yöntem ise, belirtilerin ortaya çıkmasından 1-2 gün sonra hastadan alınan mukoza tabakasında H1N1/09 virüsünün aranmasıdır.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Risk altında olmayan gruplar, hafif veya orta derecede atlatan hastalar evde dinlenerek ve semptomatik tedavi ile takibe alınırlar. Kişi risk grubunda ise veya hastalık ağır derecede seyrediyorsa tıbbi destek alınmalıdır. Hekim tarafından değerlendirilen hastalara antiviral tedavi uygulanacaktır. Mevsimsel gripte olduğu gibi H1N1’de de oseltamivir ve zanavimir kullanılması yaygındır. Ayrıca ağrı kesici olarak ise parasetamol türevi ilaçlar kullanılır.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Vücuda virüsün alınmasından sonra belirtiler 3-6 saat gibi sürelerde de kendini gösterebileceği gibi bir haftayı da bulabilir. Hastalık risk grubu dışındaki ve semptomların hafif-orta seyrettiği vakalarda hastalığın iyileşmesi 3-7 gün sürmektedir. Şiddetli semptom gösteren bireylerde hastalık 1 haftadan uzun sürebilmektedir.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

H1N1 tarafından dünyada çıktığı bilinen ilk salgın 1918-20 İspanyol Gribi salgınıydı. O dönemde dünyaya yayılan virüs, Osmanlı’ya kadar ulaştı ve tahminen 17 ila 100 milyon kişiyi öldürdü. 1976 yılında New Jersey’de H1N1 13 askeri personelde solunum hastalıklarına sebep oldu. 1 kişinin öldüğü rapor edildi. Domuzlarla temas öyküsü olmamasına rağmen salgına neyin yol açtığı bilinmemektedir. 1977’de H1N1 (A/USSR/77) suşu salgına neden oldu. Salgın, özellikle 25 yaşın altındaki kişileri ağır etkiledi ve salgın 700.000'den fazla ölümle sonuçlandı.

2009’da ise H1N1/09 Suşu Domuz Gribi Salgını’na yol açtı. Meksika’dan ABD’ye oradan da dünyaya sıçradı. 150.000-575.000 kadar kişinin ölümüne yol açtı, bu salgında suşun vaka öldürücülük oranı %0,01 olarak ölçülmüştü. Hindistan’da 2012’de 300 kişinin hasta olduğu ve 20’den fazla ölümün rapor edildiği küçük ölçekli bir salgın yaşandı. 2015’te yine Hindistan’da 31.000’den fazla vakanın bildirildiği bir salgın yaşandı. Salgın sebebiyle 1895 kişi öldü. 2017’de Maldivler’de 185 kişinin H1N1 vakası olduğu bildirildi. 4 kişi bu virüs yüzünden öldü. Aynı yılın Temmuz ayında Myanmar’da bir salgın yaşandı. 30 kişinin H1N1 hastası olduğu aktarıldı. Salgında 6 kişi öldü. 2017-2018 yıllarında 28 kişinin öldüğü bir salgın Pakistan’da kendini gösterdi. 2019’da üç ülkede salgınlar kendini gösterdi. Malta’da 30 kişi H1N1 tedavisi gördü, Ocak aylarında Fas’ta 9 ölüm kaydedildi, Şubat aylarında ise Fas’ın çeşitli şehirlerinde 11 ölüm rapor edildi. Kasım’da ise İran’da 4000 kişinin hastaneye kaldırıldığı ve 56 kişinin öldüğü bir salgın yaşandı.

Önlem Yöntemleri

Enfeksiyonu kapan kişiler, belirtilerin çıkmasından önceki bir günden itibaren hastalık süresince virüsü yayabilme potansiyeline sahiptir. Hasta domuzlardan H1N1 ve benzeri virüsler bulaşabilmektedir. Bunun önüne geçebilmek için domuzlarla yakın temastan kaçınmak en işlevsel önlem yöntemidir. İnsandan insana bulaşı önlemek için ise mevsimsel grip için alınan önlemleri sürdürmek yeterlidir. Öksürürken ve hapşırırken ağız ve burnu tek kullanımlık mendille kapatmak (işlem sonrası mendil çöpe atılmalı), belirti gösteren kişilerle yakın temastan kaçınmak, elleri ağız ve buruna sürmeyi kesmek, elleri sık sık su ve sabunla yıkamak, alkol bazlı el dezenfektanları kullanmak, sık kullanılan yüzeyleri belirli aralıklarla temizlemek vb.

H1N1 enfeksiyonundan şüphe ediyor ve hastaneye başvurmanız gerekiyorsa ağız ve burunu kapatacak şekilde cerrahi maske takmak da çevrenizdeki insanların sağlığı için önem arz etmektedir.

Ayrıca H1N1 için geliştirilmiş aşıları olmak da enfeksiyonu önlemek için alabileceğiniz en iyi önlemlerdendir.

Etimoloji

H1N1’in genetik yapısını oluşturan zincirlerin yarısını Domuz Influenzası’ndan alması sebebiyle H1N1/09 virüsünün sebep olduğu hastalığa Domuz Gribi denmektedir. "H" ve "N" harfleriyle ve isimlendirmede kullanılan sayılarla ilgili daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.