Tavuk (Gallus gallus domesticus)

Tavuk (Gallus gallus domesticus), evcil ve insanlarla etkileşimi fazla olan bir hayvandır. Bu ilişkiden dolayı, cinsiyet ve yaşa göre farklı isimler (erkek için "horoz", dişi için "tavuk", yavru için "civciv", genç için "piliç") kullanılsa da bahsedilenlerin hepsi tavuk (Gallus gallus domesticus) alt türünün mensubudur.

Tavuklarda dişi ve erkek arasında eşeysel çiftbiçimlilik (seksüel dimorfizm) bulunur. Yetişkinler arasında bu oldukça kolay ayırt edilebilir: Erkeklerin ibik ve gıdılarından sarkan et parçası, tavuklara göre daha büyüktür ve genellikle tüyleri daha koyu ve parlak renklere sahiptir. Civcivlerde ise bu ayrım, hemen gözle görülmez; fakat kanatlardaki tüylerin sıralanma şekline göre ayırt edilebilir.

Genel olarak tavuklarda erkekler (horozlar) yavru bakımıyla veya yumurta gelişimiyle ilgilenmezler; yavrulardan (civcivlerden) tamamen dişiler sorumludur. Dişiler, erkekleri seçen taraf oldukları için genelde daha sönük renklere sahiptirler ve yaşam alanlarında, erkeklerden bile iyi kamufle olmuş haldedirler. Bir dişi, genellikle birden fazla erkekle çiftleşir ve hem erkekler arasında hem de dişiler arasında güçlü hiyerarşiler bulunur.

Tavuklar, en çok karşılaştığımız hayvanlardan biri olsa da bilmediğimiz birçok yönleri vardır. Özellikle civcivler, ünlü etolojist Konrad Lorenz'in çalışmalarından bildiğimiz "filial imprinting" kavramının gözlemlenebildiği bir tür olarak bilimsel araştırmaların konusu olmaktadır.

Wikimedia

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Tavuk denince aklımıza kümeslerde görmeye aşina olduğumuz evcil tavuklar gelse de, aslında tavuklar (yani Gallus cinsi), güney ve güneydoğu Asya'da yaşayan yaban tavuklarını ve bunlardan yapay seçilim yoluyla evrimleşen evcil tavukları (Gallus gallus domesticus) barındıran daha geniş bir gruptur (İng: "junglefowl"). Yaban tavukları genel olarak iri kuşlardır, özellikle de erkeklerinde renkli tüyler bulunur; ancak buna rağmen yaşadıkları ormanlara harika bir şekilde adapte oldukları için yüksek kamuflaj yeteneğine sahiplerdir.

wikipedia commons

Tavuklar, kuşlar sınıfının altındaki Gallus gallus türünün, evcilleştirilmiş bir alt türüdür. Tavukların (gallus gallus domesticus) bazı diğer türlerle birlikte (Gri Hint Kuşu (G. sonneratii), Yeşil Hint Kuşu (G. varius), Sri Lanka Hint Kuşu (G. lafayettii) temel atasının Kızıl Orman Kuşu (Gallus gallus) olduğu belirlenmiştir ^[1]

Wikipemedia

Dinozor Torunları: Tavukların Antik Evrimi

Tavukların T. rex gibi dinozorların yaşayan en yakın akrabası olduğunu duymuşsunuzdur. Hatta insanlar bundan yola çıkarak, T. rex'lerin aslında koca birer tavuktan ibaret olduklarını söyleyebilirler. Bu, pek doğru değildir.

Öncelikle bariz olan yanlışla başlayalım: T. rex gibi dinozorların aslında koca bir tavuk olduğu iddiası fazlasıyla abartılıdır; çünkü evrim, aşağıdaki türden görsellerin gösterdiği gibi çalışan bir süreç değildir:

imgur

Gerçekte T. rex, çok zeki ve üst düzey bir avcıydı, tüyleri vardı ama kanatları yoktu, tavuklardan çok farklıydı. Bu, insan da dahil bütün plasentalı memelilerin 65 milyon yıl önceki atasının "ufak bir insan" olduğunu söylemek gibidir. On milyonlarca yılla ayrılan türleri, birbirinin "büyük" veya "küçük" versiyonlarından ibaret görmek tamamen hatalıdır. Birazdan daha detaylı göreceğimiz üzere, T. rex ile tavuklar arasındaki ilişki, daha ziyade şu ağaçtaki gibidir (ki bu bile aşırı basitleştirilmiş bir gösterimdir):

Qbliviens

Bütün Kuşlar, Yaşayan Dinozorlardır!

Ama bu konuda doğru olan taraf şudur: Bir tavuk, dinozorlara bir insandan çok ama çok daha yakın akrabadır. Current Biology'de yayınlanan bir makalede bunu net olarak görmek mümkündür:^[2]

Current Biology

Yukarıdaki ağacı kökünden yukarı doğru takip edecek olursanız, farklı karasal omurgalıların birbiriyle ilişkisini görebilirsiniz: Örneğin daha önce anlattığımız gibi, ilk olarak amfibilerden önce memeliler ve sürüngenler evrimleşmektedir. Sürüngenlerden ayrılan bir koldan önce krokodiller ayrılmaktadır; sonrasındaysa, günümüzden 240 milyon yıl kadar önce dinozorlar evrimleşmeye başlamaktadır.

Ama bu evrim ağacında dikkat etmeniz gereken bir şey vardır: "Dinosauria", yani dinozorlardan günümüzdeki tüm kuşlara, yani "Neornithes" altsınıfına kesintisiz bir bağlantı vardır. Öte yandan memeliler veya timsahlar dinozorlardan evrimleşmemiştir, çünkü ayrım noktası, tarihte daha eski bir yerdedir. Ama kuşlar, doğrudan doğruya dinozorlardan evrimleşmiştir ve hatta halen onlar altında kategorize edilen hayvanlardır (grafikte mor kutu)! Dolayısıyla günümüzde yaşayan bütün kuşlar, aslında dinozordurlar.

Yani dinozorlar, 65 milyon yıl önce tamamen yok olmamışlardır. Kuşlara gelecek soy hattı haricinde kalan tüm dinozorlar (grafikte turuncu kutu) yok olmuştur - ki bu da grafikte meteor ve bordo çizgiyle gösterilmektedir. O bordo çizgiyi yukarı doğru aşamayan soy hatları, 65 milyon yıl önce yok olmuştur. Geri kalanı ise günümüze kadar ulaşabilmiştir. İşte en sağda, turuncu kutunun hemen dışında kalan ve kuşlara giden o soy hattı, dallanıp budaklanarak, birçok çıkmaz sokağa evrimleşerek, günümüze kadar ulaşmıştır! Bu konuda çıkardığımız kitabımızı okumanızı öneririz.

Modern Kuşların Evrimi

Peki tavuklar, tüm kuşlar arasında T. rex'in en yakın akrabası mı? Eh... Hemen yukarıdaki evrim ağacındaki Neornithes dalına "zoom" yapalım ve iyice yakınlaşalım:

Science

Bu ağacımız, Science'ta yayınlanan ve kuş evrimiyle ilgili olarak bugüne kadar yapılmış en kapsamlı genetik çalışmalardan birinden geliyor: Bu çalışmada onlarca kuş türünün genomları dizilendi ve evrimsel tarihleri aydınlatıldı.^[3]

Bu görselden de görebileceğiniz gibi, modern kuşların en eski ortak atasından ayrılan ilk iki grup; pekin ördeği, tavuk, hindi, beyaz boğazlı keklik ve devekuşunu kapsayan ve mor kutu içine alınmış olan gruptur. Bu grup içinde de en "şabalak" ve T. rex'le en tezat hayvanlar tavuklar olarak görüldüğü için, dinozor-kuş akrabalığı tavuklar üzerinden popülerleştirilmiştir. Yoksa sadece tavuk T. rex'in akrabası değildir ve hatta muhtemelen, bütün kuşlar arasında en yakın olanı da tavuk değildir. Örneğin devekuşları, muhtemelen dinozorlara tavuklardan daha yakın akrabadır. Ama tavukların, kuşların ezici çoğunluğuna nazaran, dinozorlara daha yakın olduğu iddiası doğrudur.

Tavukların evrimiyle (ve yakın geçmişteki irileşmesiyle) ilgili daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Davranış ve Etoloji

Yavrularda Imprinting

"Imprinting" sözcüğü bazı yerlerde Türkçeye "basımlama" ya da "izlenim" olarak çevrilerek kullanılmışsa da anlamı hala muğlak kalmaktadır. En basit biçimi ile imprinting, bazı hayvan türlerinde görülen bir öğrenme çeşididir. Psikolojide çokça bahsi geçen "cinsel imprinting" ve "Westermarck etkisi" dışında yavrularda imprinting (İng: "filial imprinting") kavramı özellikle, yumurtadan çıktıktan bir süre sonra yuvadan ayrılan kuşlarda (civcivler de dahil olmak üzere) yaygındır. Konrad Lorenz’in 1930’larda tanımladığı bu kavram, hayvanların dünyaya gelmesinden sonraki period içinde ilk maruz kaldıkları nesneyi (bu genellikle anne olur) takip etmelerini ve ona bağlanmalarını anlatır.^[2]Imprinting öğrenme biçimi, birçok araştırmacı tarafından iki temel nedenden ötürü bilimsel araştırmalarda bir metot olarak kullanılmaktadır:

1. Herhangi bir eğitim veya ödül gerektirmemesi ve bundan dolayı daha "natürel" bir metot sağlaması
2. Davranışsal deneylerle uyumlu olması

Tavuk ise bu çalışmalar için oldukça uygundur. Bunun sebebi civcivlerde, filial imprinting kavramının gözlemlenmesi ve aynı zamanda, popülasyonunun büyüklüğü ve yaygınlığı sebebiyle de tavukların kolay erişilebilir bir alt tür olmasıdır.

flicker

Sosyal Düzen

Tavuklarda büyük bir hiyerarşi söz konusudur. Buna "pecking order" denir. Grup içinde daha güçlü ve büyük olanın sözü geçer ve ilk onlar, yemek ve suya erişim sağlayabilir. Alt gruptakilerin ise sırası daha sonra gelir. Küçük alanlarda ve yetersiz beslenen tavuk gruplarında bu hiyerarşi, bazen kötü sonuçlanabilmektedir. Alt tabakadaki tavuklar, dominant olanlar tarafından gagalanarak uzaklaştırılmaya çalışılmaktadır. Fakat yeterli alan sağlanmadığı durumlarda, bu gagalamalar sertleşebilir ve grup içinde yaralanmalara sebep olabilir. Bu yüzden besi alanlarının ve kümeslerin yeterince büyük olması oldukça önem taşımaktadır.

Sayısal Biliş

İnsanlarda bulunan soyut sayısal bilişin temelinde, daha ilkel bir sayısal yeti olduğu ve bunun insan yavrularıyla birlikte diğer hayvan türleri ile paylaşıldığı düşünülmektedir. Bunlardan biri olan "nesne dosyalama sistemi" (İng: "object file system"), küçük nicelikteki işlemlerin yapılmasından sorumludur. Bu sistem, 1, 2, 3 ve bazen 4 kadar çıkabilirken ikinci bir sistem olan "analog büyüklük sistemi" (İng: "analog magnitude system"), 4’ten büyük nicelikler için kullanılır.^[4] Yapılan çalışmalarda, farklı niceliklerin karşılaştırılması yolu ile tavukların bu sistemlere sahip olup olmadığı sorusu sorulmuştur. Sonuçlar ise tavukların, niceliksel karşılaştırmalarda belirli bir oran yakalandığı durumlarda yalnızca NDS değil, aynı zamanda ABS sistemini kullandığını göstermiştir.^{[5], [6]}

Kural Takibi ve Genelleştirme Yetisi

Civcivlerin, imprinting yöntemi kullanılarak ve ödüllendirme yolu ile belirli kuralları takip edebilme ve bu kuralları soyutlayarak başka nesnelerde bulabilme yetisine sahip olduğu gösterilmiştir.^{[7], [8]} Kural takibi öncelikle, belirli bir kuralın tikeller üzerinden algılanması gerekir. Ardından soyutlama yapılarak genelleştirilen kural, farklı tikellerde tespit edilmelidir. Örneğin; "AAB" ile "CCD" aynı kural ile oluşturulmuş (aynı-aynı-farklı) iki farklı seridir. İlk bakışta tespit edilmesi oldukça kolay olan bu benzerliğin arkasında yatan bir soyutlama becerisi bulunmaktadır. "AAB" serisinin "aynı-aynı-farklı" özelliklerden oluştuğunu kodlamak ve bu kuralı genelleştirerek farklı tikellerde, örneğin "CCD" serisinde tanımak, kural takibi yetisi gerektirir. Bu çalışmalarda civcivler, belirli bir seriye maruz bırakılır (örneğin AAB). Farklı öğrenme metotları ile bu seriyi öğrenen civcivlere, iki farklı seçenek sunulur; bir yanda öğrenilen serideki kuralı taşıyan yeni bir seri (CCD), diğer yanda ise aynı tikellerden oluşan fakat bu kurala uymayan bir seri (CDC). Bu aşamada eğer kural öğrenildiyse ve genelleştirmesi yapılabiliyorsa bu iki seriden birinin tercih edilmesi gerekmektedir. Unutmayın ki tercihler, %50’nin üzerinde "CDC" serisinden yana olsa bile, kural takibi yetisinin olduğunun söz edilebilir. Bunun nedeni, "CDC" serisinin "yeni" yani "aynı-aynı-farklı" kuralını içermeyen bir seri olduğunun tanınabilmesidir. Çalışmaların sonucu göstermiştir ki civcivler, kural takibi ve genelleme yapabilmektedir. Bu da soyutlama becerilerinin olduğuna kanıttır.

Uzamsal Hafıza ve Hipokampus

Memelilerde hafıza ve uzamsal yön bulma ile ilişkili olan hipokampus ile kuşlardaki hipokampusun aynı işleve sahip olduğu keşfedilmiştir.^[9] Beyinde uzamsal yer-yön bilgilerinin kodlandığı ve hafıza ile ilişkili olan hipokampus, kuş türlerinde önemli bir rol oynar. Gelişmiş hipokampus sayesinde, uzun göç yolları veya uçuş mesafeleri üzerinde yön bulmaları kolaylaşır. Kuş sınıfının altında olan tavuklar için bu durum söz konusu olmasa da yapılan çalışmalar, uzamsal yön bulma becerisi ve bununla ilişkili hafızanın, tavuklarda da gelişmiş olduğunu göstermiştir.^[10]

wikipedia

Diyet ve Metabolizma

Tüm tavuklar, insanlar gibi hepçildir; yani et de yiyebilirler ot da... Tavukların doğal ortamlarındaki diyetlerini çoğunlukla yapraklar, kuru bitki artıkları, salyangoz ve sümüklüböcek gibi hayvanlar, nadiren küçük fareler, yılanlar ve kurbağalar oluşturur.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Hayvancılık sebebi ile insan ve tavuk arasındaki etkileşim her ne kadar fazla olsa da bu etkileşim genellikle tek bir amaç üzerinden kurulur. Bu da aslında tavukların bilmediğimiz ve keşfedilmeyi bekleyen birçok bilişsel ve davranışsal özelliği olduğunu göstermektedir.