Yansıtıcı Düşünme: Neyi, Nasıl Yaptığımız Üzerine Düşünmek, Sizi Neden Daha İyi Bir İnsan Yapar?

Yansıtıcı Düşünme (İng: Reflective Practice), kendinizi geliştirmek için deneyim ve eylemlerinizi aktif olarak analiz etmek demektir. Örneğin bir atlet, bir antrenmanda yaptığı hataları gözden geçirip tekrarını önlemek için çözümler bularak, yansıtıcı düşünme yapabilir.

Yansıtıcı Düşünme, birçok durumda işinize yarayabilir ve bu nedenle anlaşılması önemlidir. Bu makalede yansıtıcı düşünmenin ne olduğunu, nasıl uygulayabileceğinizi ve başkalarını kullanmaya nasıl teşvik edebileceğinizi öğreneceksiniz.

Yansıtıcı Düşünmeye Örnekler

Her antrenmandan sonra neyi doğru neyi yanlış yaptığını, bunları neden doğru veya yanlış yaptığını ve performansını nasıl yükseltebileceğini düşünen bir atlet yansıtıcı düşünme yapmış olur.

Ek olarak birçok alanda yansıtıcı düşünme örnekleri görülebilir:

• Bir öğrenci, bir sonraki sınavda daha iyi performans göstermek üzere son sınavına nasıl çalıştığını ve nasıl sonuç aldığını değerlendirerek yansıtıcı düşünme yapabilir.
• Bir sağlık çalışanı yaptığı hataları görmek ve bunları engellemek adına yaptığı bir uygulamayı gözden geçirerek yansıtıcı düşünebilir.
• Bir insan kaynakları temsilcisi çalışan adaylarıyla yaptığı görüşmeleri gözden geçirerek, tüm aşamaların gerekli olup olmadığını veya yeni aşamalara ihtiyaç olup olmadığını düşünerek yansıtıcı düşünme yapabilir.

Yansıtıcı Düşünmenin Yararları

Yansıtıcı düşünmenin birçok yararı mevcuttur. Bunlardan en dikkat çekenlerin arasında şunlar bulunmaktadır:^[1]

• Yeni bilgiler elde etmek,
• Eldeki bilgileri düzenlemek (bazı yanlış kanıları düzeltmek gibi),
• Teori ile pratik arasındaki bağları daha iyi anlamak,
• Yaptıklarınızı neden yaptığınız veya neden belirli bir şekilde yaptığınız gibi açılardan eylemlerinizin gerekçelerini daha iyi anlamak,
• Hedeflerinizi ve karar vermede izlediğiniz yolu geliştirmek - ki bu, Çift Döngülü Öğrenme kavramıyla da ilişkilidir^[2]
• Kendinizi daha iyi tanımak (güçlü ve zayıf yönlerinizi görmek gibi),
• Üstbilişsel becerilerinizi geliştirmek (düşüncelerinizi daha etkili şekilde analiz edebilmek gibi),
• Yeterlilik, özerklik ve kontrol duygularının gelişimi,
• Motivasyon artışı,
• Daha etkili bir şekilde eyleme geçmeyi öğrenmenizden veya eyleme geçmek için daha motive olmanızdan kaynaklanan performans gelişimi.

Bu sayılan faydalar tek bir alanda değil, birçok alanda kendini gösterebilir. Örneğin bir müzisyen, enstrümanını nasıl çaldığı konusunda yansıtıcı düşünme yaparak öğrenme stilini tanıyabilir ki bu da akademik çalışmalarında kendisine yardımcı olacaktır.

Son olarak, Yansıtıcı Düşünmenin bazı durumlarda yararlı olmakla kalmayıp, hedefe ulaşmak için gerekli olabileceğini unutmayın. Bir bilim insanının belirttiği gibi:^[3]

Öğrenmek için, sadece tecrübe edinmek işe yaramaz. Edinilen deneyim üzerinde düşünülmezse çabucak unutulabilir veya öğrenilme potansiyeli kaybolabilir. Ancak deneyimle ilgili duygu ve düşüncelerden genellemeler ve kavramlar çıkarılabilir. Yeni karşılaşılan durumların etkili bir şekilde değerlendirilmesini sağlayan da genellemelerdir.

Bilişsel (Kognitif) Psikoloji ile ilgili diğer içerikler ›

• Kara Mizah Zeka İster!
• Beynin Hangi Özellikleri İnsan Zekası ile İlişkili Olabilir? Arayış Sürüyor!

Benzer olarak, öğrenmenin davranışları değiştirmesi beklenen durumlarda sadece yeni kavramlar öğrenmek ve yeni genellemeler üretmek yeterli olmayacaktır. Öğrenme, yeni durumlarla test edilmelidir. Kişi eylemi planlayarak, gerçekleştirerek, üstünde düşünerek ve teoriye göre değerlendirerek teori ile eylem arasındaki bağı kurmalıdır.

Yansıtıcı Düşünmenin eylemlerinizin altında yatan sebepleri anlamak, kontrol duygusunun pekişmesi, performans gelişimi gibi birçok faydası var. Bu faydalar yansıtıcı düşünme yaptığınız alanın dışında başka alanlarda da kendini gösterebilir.

Yansıtıcı Düşünme Nasıl Yapılır?

Yansıtıcı Düşünme, kabaca yaptıklarınızı neden ve nasıl yaptığınızı, ayrıca neden yaptığınız şekilde yaptığınızı ve nasıl daha iyi yapabileceğinizi sorgulamaktır. Bu nedenle yansıtıcı düşünmenin birçok yolu vardır. Farklı yaklaşımlar, farklı koşullarda, farklı bireylerde daha etkili olabilir.

Yansıtıcı Düşünmenin göze çarpan yollarından biri yönlendirici sorular sormaktır. Örneğin bir olay üzerine yansıtıcı düşünürken şu soruları sorabilirsiniz:

• Olay sırasında nasıl hissettim?
• Amacım neydi?
• Yaptığım asıl şey neydi?
• Ne iyi gitti?
• Ne kötü gitti?
• Gelecek sefere neleri aynı şekilde yapmalıyım?
• Gelecek sefer neleri farklı bir şekilde yapmalıyım?

Ayrıca yönlendirici soruları cevaplamak, bir olayla ilgili detaylı bir yazı yazmak veya düşüncelerinizi analiz etmek için bir şema çizmek gibi birçok yöntemi olan Yansıtıcı Yazma ile yansıtıcı düşünmeye katkı sağlayabilirsiniz. Bu, düşünme yeteneğinizi geliştirmenin yanında özellikle yazılarınızı defter gibi bir yerde topluyorsanız düşünceleriniz üzerine düşünme şansını da verir.^{[4], [5]}

Yansıtıcı düşünme yaparken içinde bulunduğunuz durumda işinize en çok yarayacak yaklaşımı bulmak önem arz eder. Örneğin yansıtıcı yazma yapmaktansa sesli düşünmenin sizin için daha etkili olduğunu düşünüyorsanız sesli düşünme tekniğine geçmek oldukça iyi bir fikirdir. Benzer şekilde akran geribildirimi bazı durumlarda yararlı olabilirken bazılarında yansıtıcı düşünmeyi engelleyebilir, yani bu tekniği de sadece sizde işe yaradığını düşünüyorsanız kullanmalısınız.^[6]

Son olarak, kısa vadede yansıtıcı düşünmeye başvurarak hareket etmek olayları akışına bırakmaktan daha zordur ve daha fazla zaman alır, özellikle de olaylar gelişmeye devam ederken düşünmek söz konusuysa...^{[1], [7]} Bu zorluk da insanların yansıtıcı düşünmeden kaçınmasına sebep olabilir. Dahası, yansıtıcı düşünmenin güçlükleri bazı durumlarda işi zora sokabilir; bu belirli durumlarda yansıtıcı düşünmeden kaçınmak daha doğru olacaktır. Yine de uygun bir şekilde yapılabileceği durumlarda yansıtıcı düşünme yapmak uzun vadede hem performans açısından hem de kişisel gelişim gibi bazı yararları açısından genelde doğru seçim olacaktır.

Kısaca, kendinize eylemlerinizle ilgili yönlendirici sorular sormak veya deneyimleriniz hakkında yazmak gibi yöntemlerle yansıtıcı düşünme yapabilirsiniz. Farklı yansıtıcı düşünme yolları, farklı koşullar altında farklı kişilerde daha iyi sonuç verebilir. Bu yüzden kendinize en uygun yöntemi bulana kadar farklı yöntemleri denemelisiniz.

Yansıtıcı Düşünme Döngüsü

Gibbs'in yansıtıcı düşünme döngüsü yansıtıcı düşünmeye yardımcı olmak üzere oluşturulmuş bir şemadır.^[8] Sırasıyla aşağıdaki adımları içerir:

1. Tanım: Analiz etmeden veya yargılamadan olanları tanımlayın. Örneğin kendinize olay sırasında nerede olduğunuzu, başka kimlerin orada olduğunu ve neler yaşandığını sorabilirsiniz.
2. Duygu ve Düşünceler: O anda nasıl hissettiğinizi, ne düşündüğünüzü, şimdi ne hissettiğinizi yine yargılamadan ve analiz etmeden düşünün.
3. Değerlendirme: Kendinize neyin doğru ve neyin yanlış gittiği gibi sorular sorarak olayın her yönünü değerlendirin.
4. Analiz: Durumu analiz edin ve yaşanan her şeyi anlamlandırmaya çalışın. Örneğin doğru giden şeylerin neden doğru gittiğini, yanlış gidenlerin neden yanlış gittiğini ve neden davrandığınız şekilde davrandığınızı kendinize sorabilirsiniz.
5. Sonuç: Şimdiye kadar ulaştığınız bilgilerden bir sonuca varın. Genel çıkarımlarla başlayıp durumunuza uyan daha özel sonuçlara ulaşın. Örneğin insanların belirli durumlarda nasıl davrandığıyla ilgili bir çıkarımdan sonra bunun içinde bulunduğunuz durumda ne anlam ifade ettiği gibi daha özel sonuçlara varabilirsiniz.
6. Eylem Planı: Öğrendiklerinize dayanarak bir sonraki sefere neyi farklı yapacağınıza karar verin. Örneğin dikkatsizliğinizden ötürü yaptığınız bir hata işlerin kötü gitmesine sebep olduysa ileride bu hatayı nasıl önleyeceğinizi düşünebilirsiniz.

DergiPark

Not: Gibbs'in yansıtıcı düşünme döngüsüne ek olarak Kolb'un deneysel öğrenme döngüsü gibi yansıtıcı düşünmeye yardımcı olacak başka şemalar da mevcuttur. Bu modeller genelde yaşayarak öğrenmek demek olan deneysel öğrenme kavramı etrafında şekillenirler.

Yansıtıcı Düşünme Çeşitleri

Yansıtıcı düşünme, düşündüğünüz olayın zamanına göre sınıflara ayrılabilir.^[9] Bu ayrıma göre yansıtıcı düşünmenin 3 ana çeşidi vardır:

• Olaydan Önce Yansıtıcı Düşünme: Olay yaşanmadan önce yapılan düşünmedir. Bu tür yansıtıcı düşünme; kendinize neler yaşanabileceğini, karşınıza çıkabilecek zorlukları, nasıl davranmanız gerektiğini ve olaylara hazırlanmak için ne yapabileceğinizi sorarak yapılabilir.
• Olay Sırasında Yansıtıcı Düşünme: Yansıtıcı düşünmenin olay anında yapılan halidir. Örneğin kendinize şu anda ne olduğunu, olayların beklendiği gibi gidip gitmediğini, nasıl hissettiğinizi veya farklı yapmanız gereken bir şey olup olmadığını sorabilirsiniz.
• Olaydan Sonra Yansıtıcı Düşünme: Olay yaşandıktan sonra yapılan yansıtıcı düşünmedir. Bu tür düşünme için neler yaşandığını, neyin iyi gittiğini ve neyi farklı yapmanız gerektiğini düşünebilirsiniz.

Bu türler, aralarındaki basit farklara rağmen kavramsal olarak benzerdirler. Örneğin Olay Öncesi türü için daha önce yaşadıklarınız veya anılarınızı kullanarak daha iyi tahminler yapabilirsiniz ancak geçmiş olaylar yerine yaptığınız tahminlere güvenmeniz gerekir. Benzer olarak Olay Sırasında türünde olaylar gelişirken yansıtıcı düşünmeden yararlanmak istiyorsanız daha fazla baskı altında daha hızlı düşünmeniz gerekir.

Yansıtıcı Düşünmenin Seviyeleri

Farklı seviyelerde ve farklı yöntemlerle yansıtıcı düşünme yapabilirsiniz.^[10] Örneğin kendinize "İyi miydim?" diye sormakla "Ne kadar iyiydim, yaptıklarımı neden yaptım, neyi daha iyi yapabilirim?" diye sormak arasında fark vardır.

Bu iki farklı soru birbirinden farklı seviyelerde görülebilir.^{[11], [12]} Buna dayanarak yapılan bir seviyelendirmeye yüzeysel yansıtıcı düşünme ile derin yansıtıcı düşünme arasındaki ayrım örnek verilebilir, derin yansıtma çeşitli yönlerden daha derinlikli bir düşünme gerektirir.^[13]

Pratikte önemli olan, farklı durumlarda farklı seviyelerde yansıtıcı düşünce kullanmanın yararlı olmasıdır. Örneğin bazı durumlarda yüzeysel düşünme yaparak sadece hatalı olduğunuzu kabul etmek daha uygunken başka durumlarda derin yansıtıcı düşünme ile neden hata yaptığınızı ve ileride bu hatayı tekrarlamamak için ne yapabileceğinizi düşünmek daha faydalı olabilir.

Not: Derin ve yüzeysel yansıtıcı düşünme için başka terimler de kullanılabilir. Yüzeysel yansıma yerine sığ yansıma veya yüzey yansıması, derin yansıma yerine ise tam yansıma kelimeleriyle karşılaşabilirsiniz.^[4]

Agora Bilim Pazarı

Şifa: Zihnin İyileştirici Gücüne Dair Bilimsel Bir Yolculuk

KRALİYET AKADEMİSİ BİLİM KİTABI ÖDÜLÜ 2016 FİNALİSTİ

NEW YORK TIMES BESTSELLER

Zihin bedeni etkiler, bunu biliyoruz.

Bir melodiyle tüylerimiz diken diken olur, bir görüntü karşısında gözyaşı dökeriz ve bir temas kalp atışlarımızı değiştirir. Ama soru zihin bedeni iyileştirebilir mi olduğunda, umut taciri yeni çağ guruları tarafından istila edilmiş, bırakın inanmayı, üstüne kafa yormanın bile akıldışı görüldüğü bir sahada buluruz kendimizi. Doğru, zihnimiz –kimilerinin pazarladığı gibi– kanseri yenecek mucizevi bir ilaç değil ama bir ağrı kesici ya da antidepresan işlevi görebildiğini gösteren bilimsel araştırmaları nereye koyacağız?

Jo Marchant’a göre insanlığın ortak çıkarı bu alanı yok saymaktan değil, tersine şüpheciliği elden bırakmadan merak ve inatla gerçekle masalı birbirinden ayırmaktan geçiyor. Büyük yankı uyandıran ve Kraliyet Akademisi Ödülü finalisti olan kitabı ŞİFA’da, heyecan verici araştırma ve vakaların peşinden dünyayı dolaşarak şu sorulara cevap arıyor:

Alternatif tıbba yönelmek hepten bir yanılgı mı, yoksa bir fark yaratabilir mi?

Düşüncelerimiz, inançlarımız ve duygularımız fiziksel sağlığımızı etkileyebilir mi?

Zihnimizi bedenimizi iyileştirmek üzere eğitebilir miyiz?

ŞİFA, zihnin iyileştirme potansiyelini, sınırlarını ve bizim bu potansiyelden nasıl faydalanabileceğimizi ortaya koyan büyüleyici ve ufuk açıcı bir yolculuk.

“Bir zihni ve bir bedeni olan herkes bu kitabı okumalı.” – Henry Marsh, Sakın Zarar Verme’nin yazarı

Devamını Göster

₺170.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Yansıtıcı Düşünmeye Yardımcı Olarak Kendi Kendine Mesafelendirme

Bazı durumlarda Kendi Kendine Mesafelendirme yansıtıcı düşünmeyi destekleyebilir. Benmerkezci Önyargı gibi sorunları azaltarak eylemlerinize daha sağlıklı bakmanızı sağlayabilir. Kendi kendine mesafelendirmeyi bu amaçla kullanmak için bunları deneyebilirsiniz:

• Aynı durumda başkası olsa ona ne tavsiye vereceğinizi düşünün.
• Performansınızı değerlendirirken birincil değil ikincil şahısları kullanın ("Neyi farklı yapabilirdim?" yerine "Neyi farklı yapabilirdin?" gibi).
• İçinde bulunduğunuz olayları düşünürken sadece kendi açınızdan bakmak yerine başkalarının bakış açısını veya olayın dışarıdan bakılsa nasıl görüneceğini düşünün.

Birlikte Yapılan Bir Aktivite Olarak Yansıtıcı Düşünme

İnsanlarla beraber yansıtıcı düşünme yapmak mümkündür. İnsanlarla yansıtıcı düşünme yapmanın deneyimlerinizi bir grup insanla paylaşma veya uzman bir kişinin size yönlendirici sorularla yol göstermesi gibi çeşitli yolları olabilir.

Birlikte yapılan yansıtıcı düşünmenin hem iyi hem de kötü yönleri vardır. Örneğin insanlar grup halindeyken kendi başlarına göreceklerinden daha fazla sorunu saptayabilirler. Ancak bu durum utangaç insanlar için oldukça zorlayıcı da olabilir.

Bu nedenlerle başkalarıyla beraber yansıtıcı düşünme yapmaya veya nasıl yapılacağına karar verirken çeşitli yaklaşımların iyi ve kötü yönlerini gözden geçirmelisiniz.

Not: Protege Etkisi, bilgiyi öğretmenin, öğretiyor gibi yapmanın veya öğretmek için çalışmanın, bilgiyi daha iyi öğrenmeye sebep olduğu psikolojik bir fenomendir. Bu fenomene göre başkalarında yansıtıcı düşünmeyi teşvik etmek sizin de daha sık yansıtıcı düşünme yapmanızı sağlayabilir ve bilgi edinirken size yardımcı olabilir.

İnsanları Yansıtıcı Düşünmeye Nasıl Teşvik Edersiniz?

İnsanları yansıtıcı düşünme yapmaları için teşvik etmeye şunlarla başlayabilirsiniz:

• Yansıtıcı düşünmenin ne olduğunu açıklayın.
• Yansıtıcı düşünmenin neden faydalı olduğundan bahsedin.
• Nasıl yansıtıcı düşünme yapabileceklerini anlatın.

Bu makalenin önceki bölümlerinde yansıtıcı düşünme için verilen tavsiyeler başkalarını teşvik etmek için de kullanılabilir.

Bunları yaptıktan sonra yansıtıcı düşünmeye elverişli bir ortam yaratıp insanlara nasıl yapacakları konusunda yardımcı olabilirsiniz. Bunları yaparken farklı kişilerin farklı yaklaşımlardan daha çok verim alabileceğini unutmayın. Örneğin bazı insanlar yansıtıcı düşünme döngüsünün her evresinde birinin kendileriyle beraber düşünmesiyle verim alırken bazıları nasıl yapılacağını dinledikten sonra kendileri deneyerek daha verimli sonuçlar alabilirler.

Bunların yanı sıra insanlara sadece kavramı söyleyip açıklama yapmadan kendinizi sürecin dışında tutacağınız bir yaklaşım da seçebilirsiniz.

Son olarak, insanları yansıtıcı düşünmeye veya neyi yanlış yaptıklarını "itiraf etmeye" zorlamamanız gerektiğini aklınızda bulundurun; bu davranışlar etkisiz bir düşünmeye veya başka çeşitli sorunlara yol açabilir. Örneğin insanlar düşünce süreçlerinin değerlendirileceğini bildiklerinde dürüst olmayan ve stratejik cevaplar verebilirler.^[14] Benzer olarak zorlamalı bir yansıtıcı düşünme strese ve süreçte yol gösteren kişiye karşı bir düşmanlığa sebep olabilir.^[14]

Bu sebeplerle, uygun ve yararlı olduğu durumlarda insanların yansıtıcı düşünmelerini kendilerine özel tutmalarına izin vermelisiniz. Ek olarak yaratıcılığı azaltabileceği durumlarda belirli bir şemaya sıkı sıkıya bağlı kalmamalı, bunun yerine insanları kendileri için en iyi çalışan yöntemi tercih etmeye yönlendirmelisiniz.

İlgili Kavramlar

Yansıtıcı düşünme ile ilgili üzerinde sıkça durulan iki kavram vardır:^[15]

• Düşünümsellik: İnsanların kendilerinin farkında olma, kendilerini çevreleriyle ilişkili olarak düşünme eğilimi ve becerisidir.^{[16], [17]}
• Eleştirel Düşünce: Varsayımlarınızın sizi nasıl etkilediğini düşünmek, eylem ve sorumluluklarınızı ahlaki, etik ve sosyal olarak değerlendirmek gibi kapsamlı ve derin bir düşünme biçimidir.^[18]

Ek olarak öğrenme sürecinde bilgi, yetenek ve performansı izlemek ve iyileştirmek adına değerlendirmek demek olan Yansıtıcı Öğrenme de ilgili bir kavramdır. Yansıtıcı düşünme ve yansıtıcı öğrenme benzer kavramlar oldukları, tanımları değişkenlik gösterdiği ve hatta bazı kaynaklarda tamamen aynı anlamı karşıladıkları için birbirlerinin yerine kullanıldıklarını görebilirsiniz.^{[19], [20]}

İkisini ayırmak adına insanların ana amacı öğrenmek olduğunda yansıtıcı öğrenme, asıl amaçları öğrenmek olmadığında ise yansıtıcı düşünme yaptıklarını söyleyebiliriz. Örneğin bir hemşirelik öğrencisi bir tedavi uygulamayı öğrenmek için yansıtıcı öğrenme kullanabilirken deneyimli bir hemşire her gün tekrarladığı bu tedavi üzerine düşünerek yansıtıcı düşünme yapabilir. Ayrıca yansıtıcı öğrenmeyi kişinin öğrenme kabiliyetini artırmaya odaklanmış bir yansıtıcı düşünme biçimi olarak düşünebiliriz.

Özetle, yansıtıcı öğrenme ile yansıtıcı düşünme arasında keskin bir ayrım yok ve bu terimler sık sık birbirinin yerine kullanılıyor. Aslında bu terimler arasında yapılacak bir ayrım pratik açıdan pek önemli değil çünkü temeldeki kavramların uygulamaları ikisi için de benzer.

Özet ve Sonuçlar

• Yansıtıcı düşünme, kendinizi geliştirmek amacıyla eylem ve deneyimlerinizi aktif olarak analiz etmektir.
• Eylemlerinizin ardında yatan sebepleri daha iyi anlama, daha gelişmiş bir kontrol duygusu ve daha iyi bir performans gibi birçok faydası vardır ve ve bu faydaların yansıtıcı düşünme yaptığınız konunun sınırlarını aşması olasıdır.
• Koşullara, tercihlerinize ve hedeflerinize göre ne tür yansıtıcı düşünme yapacağınıza karar verebilirsiniz. Örneğin olaylar hala devam ederken kısa bir düşünme yararlı olabilirken olay bittikten sonra daha derin düşünmek daha iyi olabilir.
• Yansıtıcı düşünmede kullanabileceğiniz bir şema Gibbs'in yansıtıcı düşünme döngüsüdür. Bu döngüde (1) ne olduğunu tanımlar, (2) olay esnasında ne düşündüğünüzü ve hissettiğinizi düşünür, (3) iyi ve kötü giden şeyleri belirler, (4) bu durumda başka neler yapılabileceğine karar verir, (5) genel ve özel sonuçlara varır ve (6) gelecekte kullanmak üzere bir eylem planı hazırlarsınız.
• Başkalarını yansıtıcı düşünmeye teşvik etmek için; yansıtıcı düşünmenin ne olduğunu, neden yararlı olduğunu, nasıl yapabileceklerini anlatabilir veya örneğin yönlendirici sorularla onlara direkt olarak yol gösterebilirsiniz.