Kızıl akbaba (Gyps fulvus)

Gözlem Bilgileri

Gözlem, Yasemin Öztürk'ün yüksek lisans tezinde yürüttüğü araştırmalar sonucu kaydedilmiştir.

Tanım ve Genel Bilgiler

Türkiye'nin 4 akbaba türünden birisi olan kızıl akbaba, kara akbabadan sonra en büyük akbaba türüdür. Kızıl bir gövdeye sahiptir. Kanatları ve kuyruğu siyahtır. Boynu ve başı, yün kumaşına benzeyen ince tüylerle kaplıdır. Genç bireylerde kanat altı daha açık, yakası daha koyu renklidir. Boyunlarının hareket kabiliyeti yüksektir. Görme ve işitme duyuları oldukça gelişmiştir. Burun boşlukları oldukça geniş bir yapıya sahiptir. Burun delikleri ise genellikle kıl ve türlerle kaplıdır. Gündüz yırtıcıları takımında olduğu için gagası çengel şeklindedir. Birinci ve ikinci parmağı uzun, tırnakları sivri ve kıvrıktır. Kızıl akbaba, diğer akbabalar gibi yerden havalanma konusunda çok yetenekli olmasalar da, havada süzülerek 64 km/sa hıza çıkabilir. Hatta bir leşe veya herhangi bir besine doğru ilerliyorsa, 164 km/sa hıza bile ulaşabilir.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Kuşlar uçarken fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar, buna mukabil oksijen ihtiyaçları oldukça fazladır. Bir kuş uçarken, dinlendiği zamana göre 21 kat daha fazla oksijene ihtiyaç duymaktadır. Bu sebepten ötürü solunum sistemleri, buna yönelik seçilim göstermiştir. Gövdelerinde yer alan kemikler ve korudukları organlarında yapılarında değişiklikler gözlemlenmektedir.

Kızıl akbaba, Gündüz Yırtıcıları (Falconiformes) takımının içinde yer alan Atmacagiller (Accipitridae) ailesinde sınıflandırılmaktadır. Gyps cinsinin 7 türünden biridir.

Türkiye Üreyen Kuş Atlası

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Kızıl akbaba: İspanya'dan Kuzey Afrika'ya, Arap Yarımadası'ndan Balkanlar'a, Hindistan'dan Kafkaslar'a kadar geniş yayılımı olan bir türdür. Diğer Eski Dünya Akbabaları gibi yerden havalanma konusunda çok yetenekli olmadıkları için genellikle yuvalarını yüksek kayalıklara yaparlar. Yuvaları dağlık bölgelerde bulunsa da yiyecek aramak ormanlık alanlara seyahat ederler.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Kızıl akbaba IUCN kırmızı listesinde Least Concern “LC”, yani "Asgari Endişe" olarak sınıflandırılmıştır. Bazı coğrafyalarda popülasyonlarında parçalanmalar görülse de nüfusu giderek artmaktadır. Avrupa nüfusunun 32.400-34.400 çift olduğu tahmin edilmektedir, bu da 64.800-68.800 olgun kişiye eşittir. Küresel nüfusun ise çok ön bir tahmini 648.000-688.000 olgun bireydir. Türkiye'de kızıl akbaba en az 300, en çok 600 üreyen çifte sahiptir.

Kızıl akbabanın popülasyonları artış göstermesine rağmen küresel ölçekte karşılaştığı bazı beşeri tehditler vardır. Rüzgar türbinleri, elektrik telleri kızıl akbaba için önemli olan tehditlerden birkaçıdır. Diğer leşçi türlerde olduğu gibi, toynaklı hayvanların tedavilerinde ölmeden önce kullanılan diklofenak gibi ilaçlar, kızıl akbaba ölümlerine yol açmaktadır.

Vulture Conservation Foundation

Hayvan türlerini tehdit eden en önemli faktörlerden biri yaşam alanlarındaki değişikliklerdir. Özellikle yırtıcı kuşlar geniş yaşam alanlarına ihtiyaç duyarlar, örneğin bir kartal normal şartlarda 100 km²'lik alana ihtiyaç duymaktadır. Kızıl akbabaya gelecek olursak, kızıl akbabalar yaşamlarının büyük bir kısmını kayalık arazilerde geçirirler. Bu nedenle alanda meydana gelecek değişiklikler kızıl akbabaları önemli ölçüde etkiler.

Bir başka tehdit ise yırtıcı popülasyonunu azaltmak için kullanılan yasa dışı zehirli et uygulamasıdır. Burada asıl hedef kurt, çakal vb. hayvanlar olmasına rağmen, kızıl akbaba gibi leşçi canlılar da etkilenmektedir.

Davranış ve Etoloji

Kızıl akbaba, son derece sosyal bir kuş türüdür. Sayıları binleri bulan büyük sürüler oluşturabilir. Bir leşin paylaşılması kızıl akbabalar arasında kavgalara neden olabilir. Leş üzerinde hakimiyet sağlamak için homurdanma, tıslama gibi sesler çıkarırlar.

Kızıl akbaba, yuvasını eşiyle beraber yapar. Kuluçka dönemi şubat ve mart aylarında başlar, ağustos ayının sonuna kadar devam eder. Kızıl akbaba üreme verimliliğini arttırmak için yumurtlamadan önce, 1 ay sık sık çiftleşir. Yumurtadan çıkan yavrular 125-130 gün içerisinde uçar. Cinsel olgunluğa 4-5 yaşında ulaşır. Ortalama yaşam süresi 37 yıldır.

Pedram Türkoğlu

Diyet ve Metabolizma

Kızıl akbaba leşçi bir kuş türüdür. Diyetini çoğunluğunu çeşitli hayvanların leşleri oluşturmaktadır. Leşlerin iç organlarını yer, sert kısımlarını dışarı atarlar. Diyetleri bölgedeki biyolojik çeşitliliğe göre değişmektedir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Kızıl akbaba doğa için önemli olduğu gibi insan için de önemli bir türdür. Çünkü diğer leşçil akbabalar gibi kızıl akbaba da ölen hayvanların cesetlerini ortadan kaldırarak olası hastalıkların salgınını önler.