Üretken yapay zeka (İng: "generative AI") alanı, dil ve metinden, fotoğraf ve videoya kadar uzanan geniş bir yelpazede müthiş bir hızla ilerlemeye devam ediyor. Yalnızca 2023'te, alanındaki en gelişmiş dil modeli olan GPT'nin 4k'lık bir bağlam penceresinden 128k'ya büyüdüğünü ve performansta dikkate değer bir artış sağladığını gördük: MMLU ölçeğinde %16, HumanEval ölçeğindeyse %18 gelişme kaydetti!

Ayrıca, bu yıl, yüzlerce yetenekli açık kaynak modelinin piyasaya sürüldü: Mart 2023'te, Dolly'den MPT ve Vicuna'ya kadar her yeni model, alanı biraz daha ileri götürdü. Günümüzdeyse artık her geçen gün yeni bir model çıkıyor ve bunların birçoğu alanın dinamiklerini sarsacak kadar büyük başarı gösteriyor.

İstanbul'un su kaynaklarından bir tanesi olan Durusu gölü ya da daha çok bilinen ismiyle Terkos gölü, Karadeniz’in aralıksız oluşturduğu devasa ve hareketli kumulun uzun yıllar etkisi ile karşı karşıya kalmıştır. Kıyı bandında biriken kumullar, rüzgârın etkisiyle göl alanının iç kesimlerine ilerleyerek, 1900’lü yıllarda İstanbul’un su ihtiyacını tehlikeye düşürebilecek bir noktaya gelmiştir.

Söz konusu alan, 1959 yılında ilgili kurumların çalışmasıyla ülkemiz ölçeğinde önemli ve ilklerden olan kumul ağaçlandırması sayesinde çölleşme tehdidinden kurtarılmıştır. 1960’lı yıllarda 2102 hektar alana dikilen fidanların günümüzdeki görüntüsünü ülkemizde çölleşme tehdidi altında olan yerlerde de görmek sanırız hepimizin isteğidir.

Bir kişinin genlerinin davranışı sadece genlerin DNA dizilimine bağlı değildir, epigenetik faktörler de gen davranışlarını etkiler. Bu faktörlerdeki değişiklikler hastalıkta önemli bir rol oynayabilir.

Dış çevrenin genler üzerindeki etkisi hastalığa yol açabilir ve bu etkilerin bazıları insanlarda kalıtsal olabilir. Çevresel faktörlerin bir bireyin yavrusunun genetiğini nasıl etkilediğini araştıran çalışmalar tasarlamak zordur. Fakat toplumsal düzenin oldukça merkezileştirilmiş olduğu bazı bölgelerde, aileleri etkileyebilecek çevresel bilgi elde edilebilir. Örneğin İsveç bilim insanları son zamanlarda beslenmenin kalp ve damar hastalıkları ve diyabetle ilişkili ölüm oranını etkileyip etkilemediğini ve bu etkilerin ebeveynlerden çocuklara ve torunlara geçip geçmediğini inceleyen araştırmalar yürüttüler (Kaati et al., 2002). Bu araştırmacılar İsveç’teki ailelerin 1980’lerden başlayarak üç nesil boyunca yıllık mahsullerinin ve yiyecek fiyatlarının kayıtlarını inceleyerek bireylerin yiyeceğe ne kadar erişimi olduğunu tahmin ettiler. Araştırmacılar, bir babanın ergenliğinden hemen önceki gelişiminde kritik bir dönem boyunca yeteri kadar yiyeceğe erişimi olmadığı durumlarda, erkek evlatlarının kalp ve damar hastalıklarından ölme olasılığının daha düşük olduğunu buldular. Baba tarafından büyükbaba için bu kritik dönem boyunca yiyeceğin bol olması durumunda, çocukların diyabetle ilişkili ölümleri önemli ölçüde artıyordu. Aşırı yiyeceğin babanın dönemine denk düşmesi durumunda ise çocukların diyabetle ilişkili ölümleri azalıyordu. Bu bulgular, diyetin bir ailedeki erkekler tarafından nesilden nesile aktarılan  gen değişikliklerine sebep olabildiğini ve bu değişikliklerin bazı hastalıklara karşı hassasiyeti etkileyebildiğini göstermektedir. Peki, bu değişiklikler nelerdir ve nasıl hafızada tutulur? Bu tarz soruların cevapları epigenetik kavramının içinde yer alır.

Communications Earth & Environment dergisinde yayımlanan bir makaleye göre, 591 ila 565 milyon yıl önce Dünya'nın manyetik alanının gücündeki olağandışı azalma, atmosfer ve okyanuslardaki oksijen seviyelerinde önemli bir artışla aynı zamana denk geldi. Yazarlar, manyetik alanın zayıflamasının oksijen artışına yol açmış olabileceğini öne sürüyor. Bu da en eski karmaşık organizmalardan bazılarının evrimini desteklemiş olabilir.^[1]

600 ila 540 milyon yıl önce, Dünya'daki yaşam, bilinen en eski karmaşık çok hücreli hayvanlar olan Ediacaran faunası olarak bilinen yumuşak gövdeli organizmalardan oluşuyordu. Fosil kayıtları, bu organizmaların 575 ila 565 milyon yıl önce karmaşıklık ve tür bakımından önemli ölçüde çeşitlendiğini gösteriyor. Önceki araştırmalar, bu çeşitlenmenin aynı dönemde meydana gelen atmosferik ve okyanus oksijen seviyelerindeki önemli bir artışla bağlantılı olduğunu öne sürmüş olsa da oksijendeki bu artışın neden meydana geldiği henüz net değildi.

Kuantum dolanıklık (kısaca "dolanıklık" veya "dolaşıklık"), bir grup parçacığın her birinin kuantum durumunun, parçacıklar birbirinden çok uzak mesafeler boyunca ayrılmış olsalar bile, diğerlerinin durumundan bağımsız olarak tanımlanamayacağı şekilde oluşturulduğu, etkileştiği veya uzamsal yakınlığı paylaştığı zaman meydana gelen, fiziksel bir olgudur. Daha kısa tabiriyle kuantum dolanıklık, iki veya daha fazla parçacığın fiziksel özelliklerinin ("kuantum durumlarının") aralarındaki mesafeden bağımsız olarak birbirini etkileyebilmesidir. Kuantum dolanıklık konusu, klasik fizik ile kuantum fiziği arasındaki uyumsuzluğun merkezinde yer alır: Dolanıklık, klasik mekanikte bir karşılığı olmayan ama kuantum mekaniğinde yer alan ana özelliklerden biridir.

Kuantum dolanıklık, aslında sadece atom altı parçacıklara özgü bir özellik değildir; fakat dolanıklığın yeterince uzun süreler ve yeterince uzak mesafeler boyunca korunmaya devam edebilmesi için, dolanık parçacıkların olabildiğince küçük seçilmesi gerekmektedir. Parçacıklar büyük seçilecekse de dolanıklığın bozulmayacağı şartların genellikle laboratuvar ortamında hassas bir şekilde yaratılması ve korunması gerekmektedir. Bugüne kadar bu şartlar altında kuantum dolanıklık, deneysel olarak, hem fotonlar gibi kütlesiz parçacıklar, hem nötrinolar ve elektronlar gibi hafif parçacıklar hem de buckyballs gibi büyük moleküller ve hatta küçük elmaslar ile gösterilmiştir.^{[7][8][9][10][11]} Kuantum dolanıklık; iletişim, hesaplama ve kuantum radarı gibi birçok sahada aktif olarak araştırılmakta ve geliştirilmektedir.

Göz Hastalıkları Çeşitleri ve Tedavileri

Gözler, insanların dünyayı keşfetmelerini sağlayan önemli bir duyu organıdır. Ancak, çeşitli faktörler nedeniyle göz hastalıkları ortaya çıkabilir. Bu hastalıkların çeşitleri ve tedavileri hakkında bilgi sahibi olmak, göz sağlığını korumak için önemlidir.

Felsefe, hakkında en fazla yanlış anlaşılmanın olduğu alanlardan biridir. Özellikle günümüzde felsefenin prestiji gerek akademisyenlerin genel kitleye erişmekle uğraşmaması, gerekse felsefe dışından eleştirmenlerin söyledikleri nedeniyle zedelenmektedir. Bu yazıda felsefeye dair bazı yanlış anlaşılmaları açıklığa kavuşturmanın yanı sıra alana yeni girecek kişiler için de felsefeyi tanıtmayı umuyoruz. İlk olarak felsefenin ne olduğundan ve bilimle arasındaki farklardan bahsedeceğiz. Sonra felsefenin gerekli olmadığı yönündeki meydan okumalara karşı felsefenin gerekliliğini savunan üç argüman öne süreceğiz. Felsefenin yöntemsel araçlarından ve çeşitli alt dallarının neler olduğundan bahsettikten sonra da yazımızı alana girecek kişiler için okuma önerileri vererek noktalayacağız.

Felsefe nedir? Bu soruya pek çoğumuzu tatmin etmeyecek basit bir cevap verebiliriz: Felsefe felsefecilerin/filozofların (iki kelimeyi eş anlamlı olarak kullanacağız) yaptığı şeydir. Ama bu cevap bize felsefenin ne olduğu hakkında değil, kim tarafından yapıldığı hakkında bilgi verir. Dahası felsefecinin ne yaptığı sorusunu da yanıtsız bırakır. O zaman daha iyi bir cevap verebilmemiz için önce felsefecinin ne yaptığı sorusu hakkında düşünmeliyiz. 

Schrödinger'in Kedisi, büyük fizikçi Erwin Schrödinger tarafından geliştirilmiş meşhur bir düşünce deneyidir. Schrödinger, bu düşünce deneyini Kopenhag Yorumu olarak bilinen ve modern fizikçilerin çoğu tarafından kabul edilip kullanılan bir kuantum mekaniği yorumuna tepki olarak geliştirmiştir.

Kopenhag Yorumu'na göre Evren'deki tüm temel parçacıklar, bir dalga fonksiyonu tarafından tanımlanan olasılıklar çerçevesinde belli bir hız ve konuma sahiptir. Yani atom etrafındaki bir elektron, aslında belirli bir noktada değildir; belirli bir olasılıkla belirli bir noktada ve hızda bulunur. Ancak biz, bunu kesin olarak bilemeyiz. Ta ki gözlem (ölçüm) yapana kadar. Heisenberg'in Belirsizlik Kuramı çerçevesinde, gözlem yapsak bile hız ve konumu aynı anda tespit edemeyiz; ancak en azından bir tanesini ölçmemiz mümkündür. Ancak nasıl olur da belirli olasılıklar çerçevesinde herhangi bir konumda ve hızda bulunabilecek olan bir elektron, gözlem yapıldığı anda belirli bir konuma veya hıza sahip olur? Eğer ki gözlem öncesinde bu elektronun pozisyonu ve hızı belirsiz ise, gözlem sonrasında bu pozisyon veya hızdan en azından 1 tanesi nasıl belirli hale geçer?