Obezite, Bilişsel Performansta Azalmaya Sebep Olabilir mi?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), aşırı kilo ve obeziteyi sağlık açısından risk oluşturan anormal veya aşırı yağ birikimi olarak tanımlamaktadır.^[1] Artan obezite sıklığı, günümüzde çeşitli risk ve olumsuz sağlık sonuçlarıyla ciddiyetini korumaktadır. Üstelik obezite oranlarındaki bu artış, yalnızca yetişkinlerle sınırlı değildir. Son yıllarda çocukluk döneminde obezite yaygınlığı da son derece artmaktadır. Dünya çapındaki bu salgının çocuklukta psikiyatrik, psikolojik, psikososyal ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde bulaşıcı olmayan hastalıklara yakalanma gibi riskleri bulunmaktadır.^[2] Bu da demektir ki hastalığın özellikle psikolojik bulguları çocukluktan itibaren ortaya çıkabilmektedir.

7'den 70'e Aşırı Kiloluluk!

Çocukluk obezitesinin kısa ve uzun vadede çeşitli sonuçları vardır. Kısa vadede; depresyon, öz saygı, anksiyete, bir dizi duygusal ve davranışsal bozukluklar gibi psikolojik komorbiditeler, astım, düşük dereceli sistemik inflamasyon, karaciğer komplikasyonları ve özellikle alt ekstremitelerde kas-iskelet sistemi sorunları görülebilmektedir.^{[3], [4], [5], [6], [7]} 5 yaşın altındaki çocuklar için aşırı kiloluluk (İng: "overweight") eğilimi UNICEF, WHO ve Dünya Bankası tarafından 2019'da yayınlanmıştır. Bu sonuçlara göre Küresel olarak aşırı kilolu olma yaygınlığı 1990'da %4,8 iken, 2018'de %5,8'e yükselmiştir.^[8]2020'de güncellenen verilere göre ise 5 yaşın altındaki çocukların 38,9 milyonunun fazlasının kilolu olduğu belirlenmiştir.

5-19 yaş arası çocuk ve adölesanlar için küresel veri tabanından elde edilen sonuçlara göre 1975 yılında 5 milyon kız çocuğu ve 6 milyon erkek çocuğunun obez olduğu, bu oranların 2016 yılında 50 milyon kız çocuğu ve 75 milyon erkek çocuğuna ulaştığı belirlenmiştir.^[9]

Yetişkinler için de durum iç açıcı değildir. 2016 yılında 18 yaş ve üzeri 1,9 milyardan fazla yetişkin aşırı kilolu olduğu saptanmış, bunların 650 milyonu obez olarak belirlenmiştir. Bu durum 18 yaş ve üzeri yetişkinlerin %39'unun aşırı kilolu, %13'ünün ise obez olduğu anlamına gelmektedir.^[1]

Peki yaşamın ilk çağlarından itibaren ortaya çıkarak yaşam kalitemizi böylesine etkileyen ve giderek artan obezite salgınının yetişkinlik dönemine sağlık yönünde yansımaları nasıldır? Bu yazımızda daha çok obezitenin nörodejeneratif sağlık çıktıları üzerinde duracağız.

Beyin Kan Akışı Zamanla Değişir, Peki Kiloyla?

İnsan vücudunun %2'sini oluşturan ve alınan günlük enerjinin %20'sini tüketen beyin, enerji alımı ve harcamasında kilit bir rol oynamaktadır. Obezite ile ilişkili birçok gen, merkezi sinir sistemi ile ilişkilidir.

Wikimedia Commons

Vasküler hastalıklar beynin yaşlanmasına ve demansa katkıda bulunur. Beynin yüksek metabolik hızı ve sınırlı kapasitesi ve substrat depolaması çerçevesinde metabolik, otonomik ve serebral otoregülasyon yoluyla serebral kan akışının (CBF) sıkı kontrolü, beyne yeterli oksijen ve besin tedarikini sağlamak için oldukça önemlidir. Serebral hipoperfüzyon, vasküler hasar ve demans arasındaki potansiyel bir bağlantı olarak öne sürülmüştür. Daha önce yapılan çalışmalara göre hafif bilişsel bozukluğu ve demansı olan hastalarda daha düşük serebral perfüzyon bildirilmiştir.^[10]

Yaşlanma durumu, bozulmuş düzenleyici mekanizmalar dolayısıyla daha düşük CBF ile ilişkilendirilmektedir. İlerleyen yaşla birlikte serebral kan akışının azalması da birçok çalışmada kanıtlanmıştır.^{[10], [11], [12]}

Obezite varlığında ise serebral kan akışındaki değişiklikler ilgi çekicidir. Şimdi, antropometrik obezite göstergeleri ile gri madde serebral kan akımı (CBFGM) arasındaki ilişkileri ve bu sonuçların daha yüksek fiziksel aktivite ile değiştirilebilme durumunu araştıran bir çalışmayı daha yakından inceleyelim.

Araştırmada Kullanılan Metodlar

Tasarım ve Katılımcılar

İnceleyeceğimiz bu çalışma toplumda yaşayan İrlandalı yetişkinlerin 2009'da oluşturulmuş ulusal düzeyde temsili devam eden ileriye dönük bir kohort çalışması olan TILDA'nın bir parçası olarak yürütülmüştür (TILDA, çeşitli sağlık, ekonomik ve sosyal verileri toplayarak aralarındaki etkileşimi araştırır). Bu çalışma için 4039 katılımcıdan çok parametreli beyin MRI'ı istenmiş, toplamda 560 katılımcının MRI görüntüleri incelenmiştir. Araştırma için uyumlu olmayan katılımcılar elenerek 495 katılımcı ile araştırma gerçekleştirilmiştir.

TILDA Ölçümleri

Bu çalışma için, vücut kitle indeksi (BMI), bel çevresi, kalça çevresi gibi detaylı antropometrik ölçümler alındı. Alınan antropometrik ölçümlerin sınıflandırması şu ölçütlere göre yapıldı:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

BMI Ölçümleri

• Zayıf: <18,5 kg/m²
• Normal Kilolu: ≥18,5 ve <25 kg/m²
• Aşırı Kilolu: ≥25 ve <30 kg/m²
• Obez: ≥30 kg/m²

Bel ve Kalça Ölçümleri

Katılımcıların bel çevresi ölçümleri için eşik değer kadınlarda ≥80 santim, erkeklerde ≥94 santim olarak belirlendi. Ayrıca her katılımcının bel ölçümü kalça ölçümüne bölünerek hesaplandı ve bu eşik değer de kadınlarda ≥0,85, erkeklerde ≥ 0,9 olarak belirlendi.

Fiziksel Aktivite

Katılımcıların fiziksel aktivite alışkanlıkları Uluslararası fiziksel aktivite anketi (IPAQ) aracılığıyla ölçülmüştür. Elde edilen sonuçlara göre katılımcılar düşük, orta ve yüksek fiziksel aktivite kriterlerine göre sınıflandırılmıştır.

Araştırmadan Elde Edilen Sonuçlar

Şunu belirtmekte fayda var ki araştırmaya katılan katılımcıların yaşı ortalama 69 olarak belirlenmiştir. Katılımcıların %52,1'i kadınlardan, %47,9'u ise erkeklerden oluşmaktadır. Araştırmadan elde edilen bazı sonuçlar ise şu şekildedir:

• Yüksek BMI, bel/kalça oranı ve bel çevresine sahip olma durumu azalmış gri madde serebral kan akışı (CBFGM) ile ilişkilendirilmiştir.
• CBFGM, artan yaşla birlikte 1 yılda 0,13-1,15 ml/100g/dk oranında azalmıştır.
• Obezite metriğine göre CBFGM'de yaşa kıyasla daha büyük bir azalma görülmüştür.
• Standartlaştırılmış katsayılar (z-skorları) aracılığıyla obezite için diğer risk faktörleri incelendiğinde BMI'ın bel/kalça oranı veya bel çevresine göre daha büyük CBFGM ile ilişkili olduğu bulunmuştur.
• Aşırı kilolu olarak sınıflandırılan bireylerden düşük ve orta düzey fiziksel aktiviteye sahip olanları kontrol grubuyla karşılaştırıldığında daha düşük CBFGM ile ilişkilendirilmiştir.
• Obez olarak sınıflandırılan bireyler için 3 fiziksel aktivite grubunun tümü azalmış CBFGM ile ilişkilendirilmiştir.
• Aynı zamanda yüksek bel/kalça oranına sahip kişilerde düşük ve orta düzeyde fiziksel aktivite de düşük CBFGM ile ilişkilendirilmiştir.
• Normal BMI aralığında olup yüksek bel/kalça oranına sahip olmak ile azalmış CBFGM arasında ilişki bulunmamıştır.
• CBFGM'deki en büyük azalma hem BMI açısından obez, hem de bel/kalça oranı yüksek bireylerde gözlemlenmiştir.

Sonuçları Destekleyen İleri Araştırmalar

Birsill ve arkadaşları, 2013 yılında metabolik sendrom ve CBFGM arasındaki ilişkiyi incelemek üzere bir çalışma yapmıştır. Çalışma sonucunda santral obezitenin azalmış gri madde serebral kan akışında potansiyel güçlü bir risk faktörü olabileceği bildirilmiştir. Ancak bu çalışmada daha kesin sonuçlar için daha büyük bir örnekleme ihtiyaç duyulmuştur.

Alosco ve arkadaşlarının 2012 yılında yaptığı bir çalışmada ise serebral kan akış hızı ile BMI arasında önemli bir etkileşim bildirilmiştir. Bu da hipoperfüzyon ve yüksek BMI kombinasyonunun kalp yetmezliği hastalarında dikkat ve yürütme işlevi üzerinde olumsuz bir etkisi olabileceğini düşündürmüştür.

Willeumier ve arkadaşlarının 2011 yılında 36 kişi ile yürüttüğü bir diğer çalışmada tek foton emisyonlu bilgisayarlı tomografi (SPECT) ve istatistiksel parametrik haritalama kullanılmıştır. Çalışma sonucunda sağlıklı bireylerde daha yüksek BMI'nın Brodmann 8, 9, 10, 11, 32 ve 44 bölgelerinde dikkat, akıl yürütme ve yürütme işleviyle ilgili beyin bölgelerinde azalmış bölgesel serebral kan akışı ile ilgili olduğu bildirilmiştir.

Çeşitli görüntüleme yöntemlerini kullanan önceki çalışmalarla tutarlı olarak bu çalışmada tüm modeller için CBFGM'de yaşa bağlı azalma bulunmuştur. Ancak bu çalışma ile önceki çalışmalar arasında doğrudan karşılaştırma, metodolojilerdeki önemli farklılıklar nedeniyle sınırlıdır.

Bu çalışmada değerlendirilen birçok modelde cinsiyete bağlı farklılıklar gözlenmiştir. Cinsiyete göre sınıflandırılmış normatif CBFGM değerlerini bildiren son çalışma, bu çalışmadaki gibi yalnızca kadınların genel olarak daha yüksek CBFGM değerlerine sahip olduğunu bulgulamakla kalmamış, aynı zamanda CBFGM'de 54 ve 84 yaşları arasında daha yavaş bir düşüş olduğunu tespit etmiştir.^[10] Ayrıca serebral kan akışına benzer şekilde erkeklerin zaman içinde beyin hacminde daha hızlı bir düşüşe sahip olduğu da bildirilmiştir.

Cinsiyet farklılıkları için olası bir açıklama, genellikle kadınların erkeklerden daha düşük hematokrit değerine sahip olması ve bunun sonucunda oksijen taşıma kapasitesinin azalması ve beyne gerekli oksijeni sağlamak için daha yüksek serebral kan akışının gerekli olması olabilir. Bu sonuçlardaki cinsiyet farklılıkları için bir başka açıklama da vasküler endotelyal büyüme faktörünü (VEGF) etkileyen ve ayrıca yaşam boyunca beyin gelişimini potansiyel olarak etkileyen östradiol ve östrojen seviyeleri gibi kadınlar ve erkekler arasındaki seks hormonlarındaki farklılıklardan kaynaklandığı yönündedir.

Obezite ve azalmış CBFGM arasındaki ilişkinin altında yatan spesifik mekanizmalar ise henüz tam olarak anlaşılmamıştır. Bu potansiyel mekanizmayı daha fazla araştırmak için büyük ölçekli çalışmalara ihtiyaç vardır.

Spor, Bu Durumu Düzeltebilir mi?

Erken yaşamdaki fiziksel aktivitenin daha sonraki yaşamdaki nörokardiyovasküler sağlığı etkileyebileceği gösterilmiştir. Örneğin askere alınan genç askerler üzerinde yapılan bir çalışmada, 18 yaşındaki aerobik kondisyon, ileriki yaşlarda demans riskini ön görmüştür.

Sebastian Rushworth M.D.

Orta yaşlı İsveçli kadınlar üzerinde yapılan bir başka çalışmada, başlangıçta yüksek zindelik düzeyine sahip olan kadınların 44 yıllık takipte sekiz kat daha düşük demans riskine sahip olduğu saptanmıştır.

Bunun yanında bahsettiğimiz çalışma sonucunda gösterilen ilişkilerin mevcut yaşam tarzı alışkanlıkları veya uzun vadeli daha yüksek fiziksel aktivite seviyelerinden kaynaklanıp kaynaklanmadığı açık değildir. Bu ilişkiyi açıklamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.

Agora Bilim Pazarı

Utangaç Badem

Badem sınıfın önünde konuşmak ve arkadaşlarıyla birlikte öğle yemeği yemek ister ancak ne zaman konuşmayı denese utangaçlığı tutar ve donup kalır! Badem, utangaçlığını bırakıp eğlenmeyi başarabilecek midir?

Amerikan Psikoloji Derneği tarafından hazırlanan kitap, çocukların utangaçlığı yenmek için kullanabilecekleri öneriler sunuyor. Dr. Julia Martin Burch tarafından yazılmış ebeveynlere notlar bölümünde utangaç çocuğunuzu cesaretlendirmek için kullanabileceğiniz bilişsel davranışçı stratejilere yer veriyor.

Devamını Göster

₺95.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Sonuç

Obezitenin kardiyovasküler hastalıklar, beyin artofisi, demans, Alzheimer gibi nörodejeneratif durumlar dahil olmak üzere yaşa bağlı çeşitli komplikasyonların riskini arttırdığı gösterilmiştir. Obeziteyi ölçmek için birkaç antropometrik ölçüm önerilmiştir. Vücut kitle indeksinin periferik olarak depolanan yağı daha fazla yansıttığı düşünülürken, bel-kalça oranı ve bel çevresinin ise viseral yağlanmanın göstergesi olduğu görülmektedir. Bunun yanında viseral yağ, kalp hastalıkları ve beyin atrofisi için potansiyel olarak daha büyük bir risk faktörü oluşturmaktadır.

Özellikle demans ve Alzheimer hastalığı ile ilişkili olarak yaşlanmayla birlikte değişen beyin yapısı ve metabolizmaya artan ilgi göz önüne alındığında, obezitenin serebral hemodinamik davranışı nasıl değiştirilebileceğini incelemek önemli bir çalışma alanıdır. İncelediğimiz bu çalışma yaşlı yetişkinleri içermektedir. Çalışma sonucunda yüksek BMI, bel/kalça oranı ve bel çevresinin azalmış CBFGM ile ilişkili olduğu, bu ilişkinin büyüklüğünün yaştan daha fazla olduğu vurgulanmalıdır.

Fiziksel haraketsizlik birçok kronik durum, yürütme işlevinde azalma, erken ölüm, demans ve alzehimer hastalığı riskinde artış ile ilişkilidir. Bunun yanında yapılan epidemiyolojik çalışmalar egzersizin yaşlı popülasyonlarda demans ve alzehimer hastalığı için koruyucu olabileceğini bildirmiştir. Obezite ile beyin kan akışı arasındaki herhangi bir potansiyel ilişkinin fiziksel aktivite ile değiştirilip değiştirilemeyeceği ise belirsizliğini korumaktadır. İncelediğimiz çalışma sonucuna göre ise artan fiziksel aktivitenin belirli aşırı kilolu ya da obez gruplarda azaltılmış CBFGM'ye karşı potansiyel olarak koruma sağladığı gösterilmiştir.