Kitap Analizi: Hayvanların Gizli Yaşamı

Kitap Hakkında

• Künye: Peter Wohlleben (Çeviri: Zehra Aksu Yılmazer)
• Kitabevi: Kolektif Yayınları
• Sayfa Sayısı: 213
• İlk Baskı Yılı: 2020
• Satın Almak İçin: Amazon

Peter Wohlleben'in önceki kitabı Ağaçların Gizli Yaşamı hakkındaki analizimize buradan ulaşabilirsiniz. Hayvanların Gizli Yaşamı kitabında da, diğer hayvanların biz insanlardan o kadar farklı olmadığı, kısa hikayeler ve örnekler ile çok güzel bir şekilde işleniyor. Uzun zamandır sadece insanlara atfedilen duyguların yavaş yavaş diğer hayvanlarda da gözlenmesi, onları daha iyi anlamamızı sağlıyor! Eğer zooloji (hayvan bilimi) ve etoloji (hayvan davranış bilimi) alanına ilgi duyuyorsanız bu kitap tam sizin için biçilmiş kaftan.

Tanıtım

"Geyikler, yabandomuzları ya da kargaların, kendi içinde mükemmel olan hayatlarını yaşarken eğlenebildiklerini de kavrayan biri, kadim ormanlardaki yapraklar arasında neşeyle dolaşan o minik hortumluböceklerine de saygı duyabilir belki."

Kimisi evimizin sakini, kimisi sokakların, kimisiyle penceremizde karşılaşıyoruz, kimisiyle yabanda, ama kesin olan şu ki ne zaman seslerine kulak versek günümüz güzelleşiyor. Ne kadar farkında olduğumuz bir yana onları duyuyor, onları görüyor, onları etkiliyor ve onlardan etkileniyoruz. Bu kitap farklılıklarıyla bizi büyüleyen hayvanlarla duygu, düşünce ve değerler dünyamızdaki ortaklıkları gösteriyor. Bu sayede bizi hayvanlar âleminin diğer üyeleriyle ilgili varsayımlarımızı sorgulamaya ve bizimki kadar kırılgan yaşamlarına iştirak ederken bu bilgiyle hareket etmeye davet ediyor.

Hayvanların Gizli Yaşamı

Doğa üzerine yazdığı kitapları onlarca dile çevrilip milyonlarca okura ulaşan Peter Wohlleben bu kitabında birbirlerine adlarıyla seslenen kuzgunlardan kendi yaptıklarına kafa yorup pişman olan sıçanlara, tavukları kandıran horozlardan sadık domuzlara, utangaç atlardan yas tutan geyiklere ve yavrularını eğiten keçilere kadar yeryüzünü paylaştığımız türlü çeşit hayvanın hikâyesine yer veriyor.

“Etkileyici ve okunaklı diliyle Peter Wohlleben’ın bu kitabı da başka bir cevher. Yazarın bilimsel keşiflerle kendi deneyimlerini harmanlamaktaki ustalığı sayesinde her bir sayfasını zevkle okudum. Siz de okuyun ve bir daha asla yeryüzünü diğer canlıların renkli ve zengin yaşamlarıyla paylaştığımız konusunda şüpheye düşmeyin.” - Jonathan Balcomb

Evrim Ağacı Analizi

Negatif Eleştiriler

Geyik Yavrusuna Dokunursanız Annesi Tarafından Reddedilir Mi?

Kitabın uzun sürecek pozitif eleştirilerine geçmeden önce kısaca değinmek istediğimiz birkaç kısım bulunuyor. Öncelikle kitapta bahsi geçen geyikgillerin "evlat reddi" konusu bilimsel açıdan bilindiği kadarıyla doğru değildir. Argümana göre bir geyik yavrusuna dokunursanız, insan kokusu yavrunun üstüne siner ve anne yavruyu kabul etmeyeceği için yavru, gelişimini tamamlayamaz ve ölür. Ancak anne, yaklaşık 10 ay boyunca karnında taşıdığı bir bebekten bu kadar kolay vazgeçmez.^[1]

Evrim Güçlü Olanın Hayatta Kalması Mıdır?

İngilizce'deki "fitness" sözcüğünün Türkçe'ye "güçlü" olarak geçmesinden kaynaklı bir anlatımdır. Fakat bu konuda uzun bir yazımız bulunduğu için fazla detaylandırıp, konudan uzaklaşmayacağız. Terim olarak "güçlü" kullanılmasından ziyade "uyum başarısı" şeklinde kullanılması daha doğru olacaktır. Ancak okuyuş ve konu bütünlüğü açısından kitapta herhangi bir sorun yaratmıyor. İstenilen mesajı veriyor. Çünkü kitapta "Evrim normdan sapmalarla işliyor." cümlesi gibi evrimle ilgili doğru ve çok güzel tanımlar işleniyor. Hatta laktoz intoleransı gibi evrimsel tıp konularına bile yer verilmiştir. Dolayısıyla büyük bir negatif eleştiri değil. Sadece hatırlatma gibi düşünebilirsiniz.

Stephen Rossiter (eLife)

Yarasaların Gözleri İyi Görmez Mi?

Kitapta belirtildiği gibi bazı yarasalar geceleri avlanmak için ekolokasyon yetisinden yararlanır. Ancak bu genelleme doğru değildir, yani gözlerinin "iyi görmediği" anlamına gelmez. Genel kanının aksine yarasalar kör değildir ve aslında oldukça iyi görebilirler. Yarasalar hem mükemmel bir işitme duyusuna hem de iyi bir görüşe sahiptir. Hatta bazı yarasalar gözleri ile avlanır. Öyle ki ekolokasyon yetisi bulunmayan devasa meyve yarasaları sadece gözlerini kullanarak nektar ve meyve ile beslenir.

Pozitif Eleştiriler

Kitap, Zehra Aksu Yılmazer tarafından harika bir şekilde Türkçeleştirilmiştir. Cümlelerin akışı ve anlatım çok güzel olduğu için geçişler okuyucuyu yormuyor ve bütünlük bozulmuyor. Zira kitapta işlenen 41 alt başlık içerisinde onlarca konu var.

Diğer Hayvanların Duyguları Var Mı?

Kitabın sorduğu sorular felsefik açıdan çok önemli noktalara parmak basıyor. Hayvanlarda "iyi" veya "kötü" bulunuyor mu? Bu kavramlar beşeri olduğu için yaban hayatına nasıl atfedeceğiz? Duygularımızın amacı ne? Peter'e göre duygularımız gündelik yaşamda maruz kaldığımız bilgi selinin altında boğulmamamız için bize yardım eden bilinçdışının dili.

Duygulardan bahsederken empati bizim için çok özeldir. Empatiyi sadece beşeri veya en azından primatlara özgü bir kavram olarak düşünürüz. Ancak küçük kemirgenlerde de empati yetisine rastlandı! Hatta kitapta, türler ötesi empatinin hayvanlarda da olduğunu gösteren dokunaklı olaylara yer veriliyor.

Mind Revolt

İnsanlar, sentetik habitatlarında yaşamlarını devam ettirirken yabani hayvanlardan bir o kadar uzaklaşıyorlar. Diğer yandan yaban hayatı da sentetik hayatlarımıza gittikçe dahil oluyor (uyum sağlayanlar nesillerini devam ettiriyor). Bu yüzden insanların bir zamanlar fazlasıyla yakın olduğu kuzenlerini daha yakından tanıması gerekiyor. Tam da bu konu için yazılmış bir kitap. Diğer hayvanları ne kadar iyi tanıyoruz? Hepsinden farklı mıyız? Yoksa tam aksine hiçbir farkımız yok mu? Kitap, bu soruların cevaplarını çok güzel örnekler ile birlikte veriyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Peter, hayvan sevgisi açısından güzel bir soru yöneltiyor okuyuculara: "Evcil hayvanlar, çocuğu olmayan, eşleri ölen ya da arkadaşı olmayan insanların bu eksikliklerini telafi etmekte kullandığı bir yansıtma aracı mı sadece?"

Ağrı veya Acı Sadece Memelilere Mi Özgü?

Halk arasında pek bilinmeyen bilgiler de ince ince dokunmuş. En basitinden "ağrı-acı" konusunda düşündürücü detaylar ve benzetmeler barındırıyor. Örneğin balıkların dudaklarında 20'den fazla nosiseptör (ağrı reseptörü) tespit edilmesi. Yengeçlerin de bir çeşit ağrı duyuyor olabileceği. Çünkü kitapta geçen cümleye göre yengeçlerin, bizimki gibi bir vücut yapısına sahip olmadığı için acı duymadığını söylemek, görsel korteksleri olmadığı için göremedeklerini iddia etmeye benzer.

Sıcakkanlı ve Soğukkanlı Hayvanlar Neler?

Aslında "sıcakkanlı" demek yerine "sabitsıcaklı" denilmesini tercih ediyoruz. Çünkü bilimsel açıdan doğru tanımı bu kelime veriyor. Bu başka bir tartışma konusu. Şimdilik anlatılmak isteneni anlasak yeter. Hepimiz böceklerin soğukkanlı (değişkensıcaklı) olduğunu biliyoruz. Örneğin arıları düşünün. Çevre sıcaklığına göre vücut sıcaklıkları değişecektir. Bu yüzden kutuplarda arı göremezsiniz. Fakat arı bireylerinden ziyade "arı kolonileri" sıcakkanlı (sabitsıcaklı) hayvanlardır. Canla başla polen toplamalarının en önemli nedeni bu zaten. Sıcaklık düştüğünde yakıt olarak kullanıyorlar. Çünkü koloni, içerisindeki bireylerin kendi bilincinde olduğu tek bir "süperorganizma"dir, kendi içerisindeki sıcaklığı sabittir.

White Wolf Pack

Kargalar ve Kurtların Dostluğu Nasıldır?

Kurtlar ve kargalar sıkı dostlar olabiliyor. Kargalar kurt sürüleriyle birlikte yaşamayı sever, kurt yavruları siyah kuşlarla oyun oynayabilir. Ufukta boz ayı gibi iri bir düşman göründüğünde, kargalar dört ayaklı dostlarını derhal uyarır. Kurtlar da tüylü arkadaşlarına, ganimetlerini onlarla paylaşarak teşekkür eder.^[2]

Sonsözden Kesit

"Hayvanlarla insanlar arasında analojiler kurmayı seviyorum, çünkü onların bizden çok farklı hissettiklerini düşünemiyorum, ki bu konuda haklı olma ihtimalim çok yüksek. Evrim sürecinde insanla hayvan arasında bir kopuş yaşandığı ve her şeyin yeni baştan icat edildiği görüşü çoktan çürütüldü. Hayvanlarla aramızdaki en keskin fark "düşünmek". Evet, düşünmek konusunda biz daha iyiyiz.

Hayvanlara çok fazla duygu atfedildiği yönündeki itirazlar biraz da insanın varlıklar âlemindeki özel statüsünü yitirebileceği korkusuyla ilgiliymiş gibi bir his var içimde. Daha da kötüsü: Hayvanların da duygusal ve hassas olduğu kabul edilseydi, onlardan böyle fütursuzca faydalanılamazdı."