Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Baldwin Etkisi: Hayvanlar, Doğuştan Gelen Davranışları Nereden Biliyorlar? Davranışlar Nasıl Evrimleşir?

Canlılar Doğduklarında Boş Bir Tablet Gibi midir? Yoksa Bazı Davranışlar Genetik Olarak Aktarılır mı?

Baldwin Etkisi: Hayvanlar, Doğuştan Gelen Davranışları Nereden Biliyorlar? Davranışlar Nasıl Evrimleşir? Time Magazine
7 dakika
26,651
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 19. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Podcast
8:33
Altay Kenger
Seslendiren
25
  • İndir
  • Dış Sitelerde Paylaş
Tüm Reklamları Kapat

Memeli hayvanlar doğdukları anda anne memesi aramayı nereden biliyorlar? Martılar, annelerinin gagalarını tırtıklamaları gerektiğini, ancak bu sayede onun ağzından yemeği alabileceklerini daha yavruyken nasıl bilebiliyorlar? Caretta cinsi kaplumbağalar, yumurtalarından çıktıkları anda denize ulaşmaları gerektiklerini nereden biliyorlar? Keseli memelilerin yavruları, doğdukları anda annelerinin keselerine tırmanmaları gerektiklerini nereden biliyorlar? Bu konular, evrimsel biyolojiden ve genel olarak bilimden uzak olanların, bilime karşı verdikleri mücadelede, kafa karıştırı olmak bakımından önemli birer araç olsa da, aslında evrimsel biyoloji dahilinde son 120 yıldır net bir şekilde bilinen, takip edilen ve incelenen bir konudur. 

Daha önceki bir yazımızda anlattığımız gibi, canlıların tüm özelliklerinin bir yaklaşık nedeni, bir de nihai nedeni bulunur. Yukarıda sorduğumuz soruların hepsini yaklaşık nedeni, net bir şekilde bilinmektedir. Örneğin memelilerde annenin salgıladığı feromonlar (koku hormonları), yavruyu kendisine doğru çekmekte ve aradaki bağı kurmaktadır. Ayrıca anne memesinin ucunun renk tonunun, vücut derisinin geri kalanından farklı olması, yavrunun beynindeki sinirleri aktive etmekte ve "emme içgüdüsünü" tetiklemektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Aynı durumu, martılarda da görürüz. Yavruların annelerinin gagasını didiklemesinin sebebi, annelerin gagasında bulunan kırmızı bir noktadır. Gaganın kendisi sarıyken, bu noktanın kırmızı olması, yavrunun beynindeki sinirleri tetikler. Böylece yavru, gagayı tırtıklamaya çalışır ve annenin besin vermesini sağlar. Bunun "doğaüstü bir bilinç" olmadığı, yapılan basit bir deneyle ispatlanmıştır: yavrulara, anne gagası yerine, bir kurşun kalemin ucuna bağlanan kırmızı bir nokta uzatıldığında, onu da normal şekilde gagalamaya çalışmışlardır. Diğer renklerde, bu görülmemiştir. Yani yavrular, doğaüstü bir bilinçle bu davranışı gerçekleştirmemektedir. Yavrulukları sırasındaki gelişimleri boyunca beyinlerinde meydana gelen sinir bağlantıları, sadece basit uyaranlara tepki vermektedir. İşte tüm bunlar, bu davranışların yaklaşık nedenidir. 

Peki bu bağlantılar nasıl kurulmuştur? Bunların nihai nedeni nedir? Sinirler, hangi bağlantıları yapmaları gerektiğini nereden bilirler? Aslında "bilmezler". Zira tek bir sinir hücresi, bir şeyi "bilebilecek" yapıda değildir, sıradan bir hücredir. Genler, bu sinirlerin yapacakları bağlantıları, kendilerinin okunması sonucu üretilen proteinlerle sağlarlar. Dolayısıyla bu genler değiştikçe, bağlantılar da değişecek ve yepyeni özellikler ortaya çıkacaktır. İşte bu, evrimdir. Evrim, bu davranışların ortaya çıkmasının nihai nedenidir. Evrim Teorisi dahilinde, davranışsal özelliklerin genler ve evrim bazındaki değişimlerini inceleyen teoriye ise, Baldwin Etkisi ya da Baldwinci Evrim Teorisi adı verilir.

Tüm Reklamları Kapat

Baldwin Etkisi, evrimsel biyoloji dahilindeki teorilerden birisidir. 1896 yılında Amerikalı psikolog James Mark Baldwin tarafından yazılan "A New Factor In Evolution" (Evrimde Yeni Bir Faktör) isimli makalede ilk defa tanımlanmıştır. Özünde, etolojide (hayvan davranışları biliminde) "sabit hareket desenleri" olarak bilinen kalıp davranışların ve benzeri hayvan davranışlarının da evrimsel süreçle şekillendiğini ileri sürer. Chicago Üniversitesi Bilim ve Tıp Tarihi Bölümü ayrıcalıklı profesörlerinden olan ve evrimsel biyoloji alanında yaptığı çalışmalardan, yazdığı kitaplardan ve bilime sunduğu katkılardan ötürü sayısız ödüle layık görülmüş olan Robert Richards, bu etkiyi şöyle anlatmaktadır:

Eğer bir hayvan türü yeni bir çevreye girecek olursa veya bulunduğu eski çevre hızla değişecek olursa, esnek ve hızlı bir şekilde yeni davranışları öğrenebilenler veya gelişimsel olarak adaptasyon geçirmeye daha yatkın olanlar, doğal olarak diğerlerine göre daha kolay hayatta kalacaktır. Bu tür bir korunma, tıpkı genetik özelliklerin korunarak aktarılması gibi, bazı davranışların da korunarak aktarılmasına ve yaygınlaşmasına neden olacaktır. Her ne kadar bu durum, sanki davranışlar genleri değiştirebiliyormuş gibi bir algı yaratsa da ve bu sebeple Lamarckçı bir evrim görüşüne aitmiş gibi geliyor olsa da, aslında tamamen Darwinci bir şekilde açıklanabilmektedir.

Aslında Baldwin Etkisi'nin temelinde de genler yatmaktadır. Ancak bu genler, fiziksel özellikleri belirlemek yerine davranışsal özellikleri etkileyen ve belli davranışların aktif hale gelmesi konusunda yatkınlıkları belirleyen genlerdir. Eğer ki bir birey, evrimsel süreçte çok kısıtlı sayıda davranışa sahip olabilecek şekilde özelleştiyse, çevrenin hızlı değişimine adapte olamayarak elenecektir. Bu, fiziksel yetersizlikten değil, davranış yelpazesinin kısıtlı olmasından kaynaklanır. Yani elenmesine neden olan şey, doğrudan fiziksel bir eksiklik ya da zayıflık değildir. Evrimsel süreçte, geniş bir davranış yelpazesine sahip olmanın avantajlı olacağını öngörür.

Türler, "boş bir hafıza ile" ya da "boş tabletler" olarak doğmazlar, tam tersine, günümüzde en net olarak bildiğimiz gerçeklerden biri, her yavrunun ebeveynlerinin evrimsel geçmişine ait bazı davranış kalıplarını genetik olarak almasıdır. Memeli hayvanlardaki en belirgin içgüdülerdne birisi ise, kuşkusuz emme içgüdüsüdür. İnsan da, memeli bir hayvan türü olarak, doğduğu andan itibaren acıktığı zaman anne memesi aramaktadır. Bunu bilinçli, düşünerek, ölçüp, biçip, tartarak yapmamaktadır. Midesi boş olduğunda uyarılan hipotalamus, beynin çeşitli bölgelerine gerekli sinyalleri göndermekte ve daha önce yavru hiç meme emmemiş olsa dahi, anne memesinin beyninde uyandırdığı biyokimyasal etkiden ötürü bu yapıya yönelip, emme davranışını gösterebilmektedir. Bu durumu komik bir şekilde gösteren bu karelerdeyse, bebeğin bilinç mekanizmasının henüz tam oturmamış olduğu çok net görülebilmektedir. Normalde, yeterli olgunluğa erişmiş bir beyin, bir heykelin ne olduğunu ve ne yapıp ne yapamayacağını algılayabilecek düzeydedir. Ne var ki bir bebek, neredeyse tamamen içgüdüsel olarak davrandığından, memenin şekline yönelmekte ve emme davranışını sergilemektedir.
Türler, "boş bir hafıza ile" ya da "boş tabletler" olarak doğmazlar, tam tersine, günümüzde en net olarak bildiğimiz gerçeklerden biri, her yavrunun ebeveynlerinin evrimsel geçmişine ait bazı davranış kalıplarını genetik olarak almasıdır. Memeli hayvanlardaki en belirgin içgüdülerdne birisi ise, kuşkusuz emme içgüdüsüdür. İnsan da, memeli bir hayvan türü olarak, doğduğu andan itibaren acıktığı zaman anne memesi aramaktadır. Bunu bilinçli, düşünerek, ölçüp, biçip, tartarak yapmamaktadır. Midesi boş olduğunda uyarılan hipotalamus, beynin çeşitli bölgelerine gerekli sinyalleri göndermekte ve daha önce yavru hiç meme emmemiş olsa dahi, anne memesinin beyninde uyandırdığı biyokimyasal etkiden ötürü bu yapıya yönelip, emme davranışını gösterebilmektedir. Bu durumu komik bir şekilde gösteren bu karelerdeyse, bebeğin bilinç mekanizmasının henüz tam oturmamış olduğu çok net görülebilmektedir. Normalde, yeterli olgunluğa erişmiş bir beyin, bir heykelin ne olduğunu ve ne yapıp ne yapamayacağını algılayabilecek düzeydedir. Ne var ki bir bebek, neredeyse tamamen içgüdüsel olarak davrandığından, memenin şekline yönelmekte ve emme davranışını sergilemektedir.

Öte yandan Baldwin Etkisi'nin bir diğer çıkarımı, çevrenin değişmediği durumlarda, belli başlı davranış kalıplarının canlının evrimine yön verebileceğidir. Yani az önce anlattığımızın tam tersi bir etki görülür: Çevre değişmiyordur; ancak eldeki davranışsal malzemelere göre evrim yön değiştirebilir. Aslında Doğal Seçilim sanki sadece fiziksel özelliklere etki ediyormuş gibi görülse de, aslında canlıyı bir bütün olarak etkiler. Dolayısıyla sergilenen ve sergilenebilecek davranışlar da, evrimsel süreci doğrudan etkileyen unsurlardır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu durum aynı zamanda davranışsal varyasyonların evrimsel süreçle şekillendiğini izah etmek için de kullanılır. Örneğin, her bir davranışın popülasyon içerisinde sergilenme şekliyle ilgili bir varyasyon vardır. Çoğu birey, belli bir konuda birbirine yakın davranışlar sergiler. Ancak bazıları, bu "norm"un dışına çıkarlar. Eğer ki bu "mutant davranışlar", canlıya avantaj sağlarsa, evrimsel süreç hızla tetiklenerek o davranışın bu spesifik varyasyonunun (çeşidinin) görülme sıklığını arttırır. Ki bu, evrimdir.

Etrafımızdaki hayvanlara baktığımızda, onları diğer canlılardan ayıran en temel özelliğin karmakarışık davranış kalıpları, düşünceleri, duyguları olduğunu görürüz. Bu davranışlar birden var oluvermemiştir. Hatta bunların birçoğu sonradan öğrenilmemiştir bile, evrimsel süreç içerisinde genlere işlenmiştir. "Sabit Davranış Kalıpları" denen bu davranış desenleri, saç rengi ya da boy uzunluğundan çok farklı değildir. Genler, çeşitli uyaranların etkisi altında organize bir şekilde aktive ve deaktive olarak hayvan davranışlarını belirleyebilirler. Her ne kadar davranışlar, fiziksel özelliklerimizden daha "soyut"muş gibi gözükse de, bu büyük bir yanılgıdır. Davranışlar da özlerinde son derece fiziksel olgulardır ve genlerden büyük oranda etkilenirler. Bu görselde, farelerin karmaşık yuvalarını yapmalarını sağlayan davranışlardan yola çıkarak, bu davranışların evrimini öğreneceğiz.
Etrafımızdaki hayvanlara baktığımızda, onları diğer canlılardan ayıran en temel özelliğin karmakarışık davranış kalıpları, düşünceleri, duyguları olduğunu görürüz. Bu davranışlar birden var oluvermemiştir. Hatta bunların birçoğu sonradan öğrenilmemiştir bile, evrimsel süreç içerisinde genlere işlenmiştir. "Sabit Davranış Kalıpları" denen bu davranış desenleri, saç rengi ya da boy uzunluğundan çok farklı değildir. Genler, çeşitli uyaranların etkisi altında organize bir şekilde aktive ve deaktive olarak hayvan davranışlarını belirleyebilirler. Her ne kadar davranışlar, fiziksel özelliklerimizden daha "soyut"muş gibi gözükse de, bu büyük bir yanılgıdır. Davranışlar da özlerinde son derece fiziksel olgulardır ve genlerden büyük oranda etkilenirler. Bu görselde, farelerin karmaşık yuvalarını yapmalarını sağlayan davranışlardan yola çıkarak, bu davranışların evrimini öğreneceğiz.
Visually

Ancak burada söz edilen, Richard Dawkins gibi isimlerce tanımlanan "mem" kavramı değildir. Yani belli bir oyunun popülasyon içerisinde öğrenilerek yayılması, Baldwin Etkisi olarak görülmez. Burada sözü edilen, kültürel davranış kalıplarından ziyade, doğrudan yaşam mücadelesine etki eden davranışlardır. Örneğin, eğer ki bir yırtıcı kuş, bir tırtıl türünü avlıyorsa ve bu tırtılın yaptığı spesifik bir davranış (örneğin aniden sıçrama gibi), yırtıcının avını yakalama şansını düşürüyorsa, bu davranışı tetikleyen genler popülasyonda yaygınlaşacaktır. Bu genler illa spesifik olarak o davranışı tetikleyen genler olmak zorunda da değildir. O davranışın öğrenilmesini kolaylaştıran, yapılmasını kolaylaştıran, uygulamaya konma biçimini etkileyen, şiddetini etkileyen her türlü gen olabilir. 

Bu etki hakkında bazı tartışmalar bulunmaktadır ve evrimsel biyologlar halen tek bir paydada buluşmuş değildir. Özellikle evrimsel psikolojiye karşı olan evrimsel biyolog ekolü, Baldwin Etkisi'nin aşırı indirgemeci olduğunu ve türlerin bu kadar katı bir şekilde genlerle yönetilmediğini ileri sürmektedirler. Fakat evrimsel psikolojinin güçlü bir bilim olduğunu savunan diğer ekol, Baldwin Etkisi'ne yönelik bulunan aşırı fazla miktarda kanıtın, evrimsel psikolojiye destek olunsa da, olunmasa da, Baldwin Etkisi'ni kabul etmek zorunda olduğumuzu gösterdiğini ileri sürmektedirler. Baldwin Etkisi, evrimsel robotik sahasında yapılan bazı araştırmalarla da gösterilerek doğrulanmıştır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 19. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
56
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 39
  • Bilim Budur! 16
  • İnanılmaz 14
  • Merak Uyandırıcı! 11
  • Muhteşem! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 3
  • Korkutucu! 3
  • Umut Verici! 2
  • Grrr... *@$# 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 17:36:46 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/2973

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Baldwin Etkisi: Hayvanlar, Doğuştan Gelen Davranışları Nereden Biliyorlar? Davranışlar Nasıl Evrimleşir?. (10 Kasım 2014). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/2973
Bakırcı, Ç. M. (2014, November 10). Baldwin Etkisi: Hayvanlar, Doğuştan Gelen Davranışları Nereden Biliyorlar? Davranışlar Nasıl Evrimleşir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/2973
Ç. M. Bakırcı. “Baldwin Etkisi: Hayvanlar, Doğuştan Gelen Davranışları Nereden Biliyorlar? Davranışlar Nasıl Evrimleşir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 10 Nov. 2014, https://evrimagaci.org/s/2973.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Baldwin Etkisi: Hayvanlar, Doğuştan Gelen Davranışları Nereden Biliyorlar? Davranışlar Nasıl Evrimleşir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, November 10, 2014. https://evrimagaci.org/s/2973.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close