Dünya'nın Merkezi Kırşehir mi?

İddia

Kırşehir, Dünya'nın coğrafi merkezidir.

Gerçek mi?

Karışık

Gerçek Taraflar

Dünya'nın yüzeyindeki bütün karaların okullarda yaygın olarak kullanılan, Avrupa-merkezli, 2 boyutlu bir haritasını alıp, onları ufak karelere bölüp, bu karelerin hepsine ortalamada "en eşit" uzaklıkta olan (yani her noktaya mesafesi ortalamada en düşük olan) coğrafi noktayı belirleyecek olursanız, tam olarak hangi coğrafi yapıları "kara parçası" olarak belirlediğinize bağlı olarak Kırşehir, Ankara veya Çorum'a denk gelen bir nokta elde edebilirsiniz. Buna "Dünya'nın coğrafi merkezi" denir.

Sahte Taraflar

Dünya bir küre olduğu için, merkezi yüzeyinde değil, çekirdeğindedir; Dünya'nın yüzeyinin bir merkezi yoktur. Ancak yazıda göreceğimiz yöntemlerle Dünya'nın coğrafi merkezini hesaplayacak olsaydınız bile bunun hiçbir özel tarafı olmazdı. Aslına bakılırsa bu, sıradan bir geometrik oyundan fazlası değildir; zira Ayrıca Dünya'nın 3 boyutlu bir küre olması nedeniyle, 2 boyutlu haritanızın sınırlarını ve yönelimini/oryantasyonunu değiştirerek istediğiniz herhangi bir diğer noktayı "coğrafi merkez" olarak belirleyebilirsiniz (sadece Avrupa-merkezli Dünya haritalarında, yaygın olarak kabul edilen kara parçalarını hesaba katarsanız Türkiye "coğrafi merkez" olacaktır). Bu nedenle daha ziyade kapalı olmayan şekillerin, mesela "sadece Türkiye'nin coğrafi merkezi" veya "sadece ABD'nin coğrafi merkezi" biraz daha anlamlıdır ve belki o bölgedeki turizmin yeşermesine yardımcı olabilir. Son olarak, yüzeydeki karaların konumları her yıl birkaç santimetre değiştiği için, bu karaların coğrafi merkezi de zamanla değiştiği unutulmamalıdır.

İddianın Kökeni

Bu iddia, Dünya'nın merkezinin Kudüs'e denk geldiğini, dolayısıyla Kudüs'ün İncil'de belirtildiği gibi özel bir yeri olduğunu ispatlamaya çalışan Hristiyan yaratılışçılar tarafından ileri sürülmüş bir iddiadır (coğrafi merkezin Kudüs'te değil de Türkiye'de çıkması yaratılışçılar için üzücü olmuştur).^[1]

2022 yılının sonundaysa, yabancı bir emlak ajansının Kırşehir'deki yatırımlarını değerlendirmek amacıyla bu konuyu gündeme getirmesi nedeniyle bu konu Türkiye'de yeniden gündeme oturmuştur. Kimi zaman "Kuzey Amerika'nın coğrafi merkezi" gibi tartışmalar da ABD'de gündeme getirilmekte ve hangi şehrin bu "unvana" erişmesi gerektiği tartışılmaktadır.^{[2], [3], [4]}

Bilgiler

Dünya'nın Yüzeyinin Merkezi Yoktur!

3 boyutlu, kapalı bir şekil üzerinde bir "merkez" aramanın saçmalığı, kullandığınız haritaya bağlı olarak bu merkezin değişecek olmasından kaynaklanmaktadır. Türkiye'nin "coğrafi merkez" çıkabilmesi için, spesifik olarak şu haritanın kullanılması gerekmektedir:

Ancak 3 boyutlu bir küre olan Dünya'yı 2 boyutlu bir haritada göstermenin tek yolu bu değildir. Örneğin ABD'de şu tür bir harita kullanılabilir:

Benzer şekilde, Japonya'da veya Çin'de (veya herhangi bir Pasifik ülkesinde) şöyle bir harita kullanılabilir:

Hatta ve hatta Avustralya'da şu tür bir harita kullanılabilmektedir:

Bu haritaların hiçbirinde Türkiye'nin "coğrafi merkez" olmayacağı açıktır. Bu nedenle coğrafi merkez, bilimsel bir terim olarak görülmez. Ancak spesifik bir harita kullanarak, spesifik bir bölgenin coğrafi merkezini hesaplamayı deneyebilirsiniz. Bu şekilde bir merkez elde etmeniz mümkündür; fakat bu sözde-merkezin hiçbir anlamı olmayacaktır.

Coğrafi Merkez Nasıl Hesaplanır?

Coğrafi merkez, istenilen bir coğrafi bölgenin 2 boyutlu yüzeyini alıp, bir iğne üzerinde dengeleyebileceğimiz noktasıdır. Bu nokta, coğrafi alan içerisinde diğer tüm noktalara ortalamada en kısa mesafeye sahip olan noktadır. Bu, birkaç farklı şekilde hesaplanabilecek olsa da, en yaygın metot şu şekildedir:^[1]

1. Dünya'daki bütün karaları küçük, eşit, birim karelere bölün.
2. Bu karelerden bir tanesini seçin.
3. Bu seçtiğiniz karenin diğer bütün karelere olan mesafesini hesaplayın.
4. Bu mesafelerin hepsini toplayıp, hesapladığınız mesafe sayısına bölün. Bu, o seçtiğiniz karenin diğer bütün birim karelere olan ortalama mesafesi olacaktır.
5. Yukarıdaki 4 adımı, Dünya'yı böldüğünüz bütün kareler için tekrarlayın.
6. Elde ettiğiniz ortalama mesafe değerlerini birbiriyle kıyaslayın. En küçük olan sayıya karşılık gelen kare, Dünya'nın coğrafi merkezi olacaktır.

Görebileceğiniz gibi bu oldukça masraflı bir işlemdir ve ancak bilgisayar programları sayesinde yapılabilir. Çünkü Dünya'yı mesela 1 kilometrekarelik karelere bölecek olursanız, 510.1 milyon adet kare elde ederdiniz. Bunların hepsinin diğerlerine göre ortalama mesafesini hesaplamak onlarca yılınızı alırdı. Tabii ki bazı kestirmeler yapıp, coğrafi merkez olamayacak kadar kenarda köşede kalmış kareleri göz ardı edebilirsiniz. Ancak yine de bir bilgisayardan yardım almaksızın bu işlemi yapmak oldukça zor olacaktır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Eğer bir bilgisayar kullanacak olursanız, coğrafi merkezi şu şekilde hesaplayabilirsiniz:

$x_c=\frac{1}{6A}\sum _{i=0}^{n-1}(x_i+x_{i+1})(x_i{y}_{i+1}-x_{i+1}{y}_i)$

$y_c=\frac{1}{6A}\sum _{i=0}^{n-1}(y_i+y_{i+1})(x_i{y}_{i+1}-x_{i+1}{y}_i)$

Burada alana karşılık gelen $A$ değerini şöyle hesaplayabilirsiniz:

$A=0.5(\sum _{i=0}^{n-1}{x}_i{y}_{i+1}-x_{i+1}{y}_i)$

Coğrafi Merkez Hesaplarının Tarihi

1864 yılında İskoç Kraliyet astronomu Charles Piazzi Smyth, Our Inheritance in the Great Pyramid (Büyük Piramitteki Mirasımız) başlıklı kitabında bu tür bir hesabı yapıp, Dünya'nın coğrafi merkezinin 30°00′K 31°00′D olduğunu, yani Mısır'daki Gize Piramidi olduğunu tespit etmiştir. Bunu, "Dünya genelinde insanların yaşayabileceği bütün kuru toprakları hesaba katarak" hesapladığını iddia etmiştir. Ne var ki sonradan yapılan araştırmaların göstereceği üzere, Dünya'nın coğrafi merkezi Gize Piramidi değildir (zaten  30°00′K 31°00′D koordinatları da Gize Piramidi'ne 13 kilometre uzaktadır). Lakin bu örnek, bu konuya kafayı takanların ne kadar kolaylıkla algıda seçicilik kurbanı olabileceğini göstermektedir.

1973 yılındaysa San Diego, Kaliforniya'da yer alan Gulf Energy and Environmental Systems isimli bir firmada fizikçi olarak çalışan Andrew J. Woods, dijital bir bilgisayardan yardım alarak Dünya'nın coğrafi merkezini 39°00′K 34°00′D olarak hesaplamıştır. Bu, Kırşehir-Aksaray sınırının Aksaray tarafında kalan bir koordinattır. Ancak o dönem Aksaray bir il olmadığından (Aksaray, 15 Haziran 1989 günü "il" olmuştur), bu noktanın Kırşehir'e karşılık geldiği söylenmiştir. 2022'de yeniden gündeme gelen iddianın temel aldığı hesaplama da budur; ancak aynı koordinatlar artık Aksaray ilimiz içinde kalmaktadır.

2003 yılında Holger Isenberg tarafından global bir dijital yüzey modeli kullanılarak yapılan yeni bir hesaplamada bu merkez Çorum olarak belirlenmiştir. Ne var ki Holger Isenberg de Ufoloji gibi sahtebilim alanlarında yazdıklarıyla bilinen, güvenilmez bir isimdir. Isenberg'in hesaplamasının metodolojisi bilinmemektedir.

15 Haziran 2016'da Hürriyet Gazetesi, Anadolu Ajansı'nı alıntılayarak şöyle bir haber yapmıştır:^[5]

Google Haritalar, Orta Anadolu'nun Çorum ilini dünya yüzeyinin coğrafi merkezi olarak işaretleyerek Türkiye'de birçok kişiyi sevindirdi.

Anadolu Ajansı'nın 15 Haziran'da bildirdiğine göre, arama motoru şirketi, dünyadaki tüm kara yüzeylerinin coğrafi merkezinin Çorum'un kırsal kesiminde yer alan 40°52'K 34°34'D olduğunu bildirdi.

Hiçbir kaynak gösterilmeyen bu haber, daha sonradan geri çekilmiştir (fakat halen erişilebilmektedir); zira hesaplamanın Google (veya bazı kaynakların iddia ettiği gibi NASA) ile hiçbir alakası yoktur.

Coğrafi Merkez ile İlgili Kutsallık İddiaları

Tarih boyunca coğrafi merkezi Kabe veya Kudüs gibi yerlere denk getirmeye çalışan birçok sahtebilimci olmuştur. İddiaları, böyle bir denk gelişin, bu yerlerin kutsallığını matematiksel olarak ispatlayacağı yönündedir.

Agora Bilim Pazarı

TYT MATEMATİK TEMATİK İZLEME MODÜLLERİ (TİM) KONU KİTABI

Devamını Göster

₺770.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Türkiye de dahil birçok ülkede modern biyoloji eğitiminin altını oymak, evrimi müfredattan çıkarmak ve yaratılışçı çeteleri desteklemek konusunda bol miktarda para harcayan Yaratılış Araştırmaları Enstitüsü (Institute for Creation Research), coğrafi merkezin Kudüs değil de Türkiye çıkmasının yarattığı hayal kırıklığını şöyle anlatmaktadır (vurgular bize aittir):^[1]

Teolojik açıdan bakacak olursak, bu merkezin Kudüs'te, Ağrı Dağı'nda veya muhtemelen Babil'de olması daha uygun olurdu. Gerçek coğrafi merkez, bu üçünden Ağrı ve Kudüs'e yaklaşık 550 mil uzaklıktadır; yani esasen eşit uzaklıktadır.

Bununla birlikte, Mukaddes Kitap'ta dünyanın merkezinin tam olarak Ağrı, Babil veya Yeruşalim'de olmasını gerektiren açık bir ifade bulunmadığından, eğer merkez bu Mukaddes Kitap topraklarında bir yerdeyse, Mukaddes Yazıların bu konudaki tüm imaları tatmin edicidir. İlginç bir şekilde, dünyanın merkezi Ankara, Kudüs, Ararat ve Babil ile birlikte neredeyse tam bir kare oluşturmaktadır.

Potansiyel bir 'dünya etkinlikleri merkezinin' ihtiyaçları söz konusu olduğunda, bunlar da bu bölgede herhangi bir yer tarafından karşılanacaktır. Böyle bir yerin seçiminde kesin merkeziliğin yanı sıra başka faktörlerin de elbette dikkate alınması gerekecektir.

Woods tarafından yapılan hesaplamalar, aslında, dünyanın tüm kara alanlarına olan ortalama uzaklığın, tüm bu genel bölgedeki herhangi bir merkezi alan için çok az değiştiğini gösteriyor. Örneğin, Ankara bölgesine ortalama uzaklık 4.597 mil, Kudüs bölgesine ortalama uzaklık 4.612 mil ve Ağrı bölgesine ortalama uzaklık 4617 mil olarak bulunmuştur, fark sırasıyla sadece 15 mil ve 20 mildir (yani hata payı yaklaşık %1/3'tür). Pratik uygulamalar açısından bu fark, önemsizdir.

Görüleceği üzere, sonucu önceden belirleyip sonra ona veri oturtmaya çalışanlar için (yani kanıtlardan teoriye gitmek yerine, teoriyi kurup kanıtları ona uyduranlar için) hipotezin yanlış çıkmasının herhangi bir önemi yoktur. Zaten en baştan inanılanı haklı çıkarmak için illâ bir kulp uydurmak mümkündür ("Nasılsa İncil'de bu konuda kesin bir bilgi yok, o nedenle sonuç önemsiz"). Keza, eğer bir gizem ("Dünya'nın coğrafi merkezinin Kudüs'te olması ihtimali") tatmin edici sonuç vermezse, hemen benzer bir gizem ("Ankara, Ağrı, Babil veya Yeruşalim'in bir kare oluşturması") uydurmakta beis görülmemektedir. Bu, bilimsel bir yöntem değildir ve gerçeklere bu şekilde ulaşılamaz.

Coğrafi Merkez Hesaplarıyla İlgili Diğer Sorunlar

Yazı boyunca ele aldığımız problemlere ek olarak, coğrafi merkez hesabıyla ilgili bir dizi sorun mevcuttur:^[6]

• Dünya'nın bölündüğü karelerin büyüklüğü sonucun isabetliliğini etkileyecektir.
• Tektonik faaliyet nedeniyle karalar durmaksızın yer değiştirmektedir. Dolayısıyla coğrafi merkez de durmaksızın yer değiştirmektedir. 1 milyon yıl önceki coğrafi merkez ile 1 milyon yıl sonraki coğrafi merkez aynı nokta olmayacaktır.
• Ayrıca durmaksızın oluşan yeni kara parçalarının, küçük adaların veya ülkelerin kıta sahanlığının, karaların içindeki göllerin hesaba katılıp katılmadığı sonucu etkileyecektir.
• Kullanılan projeksiyon yöntemi sonucu değiştirecektir. Mercator Projeksiyonu yaygın bir yöntem olsa da tek yöntem değildir ve hiçbir projeksiyon 3 boyutlu bir küre olan Dünya'yı sorunsuz bir şekilde 2 boyuta indirgeyemez. Örneğin Mercator Projeksiyonu coğrafi bögelerin boyutlarını ciddi bir şekilde bozmaktadır: Mesela bu projeksiyonda Grönland, Afrika ile eşit büyüklükte gibi gözükmektedir; halbuki Afrika Grönland'dan 14 kat büyüktür!

Hepsinden önemlisi, coğrafi merkezin herhangi bir coğrafi önemi yoktur. Eğer bu konuda coğrafi (veya daha spesifik olarak jeolojik) bir önem yaratılacaksa, sadece yüzey alanı değil, aynı zamanda karaların derinliği de hesaba katılmalıdır. Bu yapıldığında, Dünya'nın kütleçekim merkezi gibi daha anlamlı sonuçlar elde edilebilir. Dünya'nın yüzeyindeki karaların dağılımının 2 boyutlu izdüşümünün anlamlı bir tarafı yoktur.

Coğrafi merkez, bir dizi diğer kavramla da ilişkilidir. Örneğin kimi zaman ülkelerin "popülasyon merkezi" hesaplanabilir. Popülasyon merkezi, ülkenin nüfusunun coğrafi alanına yayılımının merkezinde yer alan noktadır (örneğin Türkiye için bu nokta Yozgat'ın güneyine denk gelmektedir).^[7]

Coğrafi Bilimler Dergisi

Sonuç

Kullanılan yönteme göre Dünya'nın coğrafi merkezinin Türkiye içerisinde bir nokta çıkabileceği doğrudur. Öte yandan coğrafi merkez belki eğlenceli bir matematiksel pratik olsa da, bilimsel anlamda işlevsel veya anlamlı bir terim değildir. "Dünya'nın merkezi" yüzeyinde değil, Dünya'nın neresinde olursanız olun, Dünya'nın bir küre olmasından ötürü ayaklarımızın 6378 kilometre altındadır. Dünya'nın yüzeyinin bir merkezi yoktur.