Tu quoque (sen de) safsatası nedir? İnsanlar neden kişilerin önerilerini kendilerininde öneriye uymaması sebebiyle yanlış bulurlar?

Tu quoque (sen de) safsatası, bir kişinin önerisi ile davranışları arasındaki tutarsızlık sebebiyle önerilerinin doğru olmayacağını iddia eden hatalı bir varsayımdır.^[1]

Kişiler, diğer kişilerin önerilerini kendilerininde önerdikleri öneriye uymaması sebebiyle doğru bulmayıp bununla birlikte, önerinin doğru olmasının şartının kişinin önerisi ile davranışları arasındaki tutarlılıkla ilişkilendirir.

Bunun temelde oldukça rasyonel görünen bir sebebi vardır, kişiler kendi çıkarlarını sağlamak isterler ve dolayısıyla karşılarına çıkan önerilerin kendilerinin çıkarını sağladığından emin olması gerekir. Bu oldukça rasyoneldir, ancak bazen günlük hayattada karşılaşabileceğimiz gibi kişilerin tutarsız davranışları önerilerinin doğru olmadığını zannetmemize yol açabiliyor.

Yolda gördüğümüz akciğer kanserine sahip olan bir yaşlının hala sigara içerken bize sigara içilmemesi hakkında vereceği bir öneriyi kişi her ne kadar tutarsız bir davranış sergilesede sağduyumuz gereği olumlu buluruz. Ancak bazı durumlarda önerinin doğru olup olmadığına bakmadan kişinin verdiği tavsiye ile kendi davranışı arasındaki ilişkiye dayanarak hatalı çıkarımlar yapılabiliyor.

Size ödeviniz sırasında yardım eden ancak kendisinin ödevi aynı yöntemle yapmaması sebebiyle şüphe duyduğunuz bir arkadaşınız, sırada beklerken karşı kasayı geçmenizi tavsiye eden ancak kendisi aynı kasada bekleyen bir yabancı, satrançta yapacağınız bir sonraki mantıklı hamlenin piyon ileri sürmek olabileceğini söyleyen ancak dediklerine hiç uymayan bir koçunuz gibi.

Kişiye sağlayacağı faydadan şüphe duyulan bir tavsiyeye muhakkak uyulmamalıdır, ancak safsatanın özünü oluşturan hatalı akıl yürütme zaten önerinin size sağlayacağı faydayı değerlendirmeden yalnızca size tavsiyeyi veren kişininde aynı tavsiyeye uymamasından dolayı tavsiyeye olumsuz yaklaşmak ve uygulamamaktan kaynaklanıyor.

Bir örnek üzerinden ilerleyelim aşağıdaki paragrafı inceleyelim:

A kişisi, son derece başarılı bir akademik kariyere sahip kişidir.

A) Kaliteli bir eğitim hayatı istiyorsan X kolejini tercih etmelisin

B) A kişisi Z kolejini tercih etmişti ve oldukça başarılıydı, o halde muhtemelen kendiside burayı tercih etmeliydi, dolayısıyla kaliteli bir eğitim hayatına sahip olmamı istemiyor ve tavsiyesine bu yüzden uymamalı ve Z kolejini tercih etmeliyim.

B kişisinin bu bağlamda düştüğü temel yanılgı yukarıdada bahsi geçtiği üzere önerinin kişiye sağlayacağı faydayı öneriyi veren kişinin tutumu ile bağdaştırmasıdır. Bu hatalı değerlendirme türünün kişinin kendi sağlayacağı çıkarın azalmasına ve kişilere gereksiz bir şüpheyle yaklaşılmasının önünü açacağı oldukça açıktır. Yapılan değerlendirmede asıl esas alınması gereken faktör X kolejinin gerçekten kaliteli bir eğitim fırsatı sağlayıp sağlamıyor olduğuyken basit ve sağduyuya dayanan hatalı bir akıl yürütme yüzünden sağlanılabilecek faydanın büyük kısmı yanlış değerlendirilmiştir.

Sonuç

Tu quoque (sen de) safsatası her yerde karşımıza çıkabiliyor ve çıkacak olmakla birlikte bir durumu değerlendirmemiz gerektiğinde bizi gerçekten bağlamla ilgisi olmayan farklı bir denize sürükler.

Her ne kadar sağduyuya yakın görünsede, bir konuda değerlendirme yaparken yapılan değerlendirme sırasında elde etmek istediğimiz sonuç ile değerlendirme sırasında ele aldığımız faktörler dikkatle incelenmeli ve safsatalar gibi alakasız faktörlerden değerlendirme sürecinde kaçınılmalıdır.