Sözcüklerde bulanıklık nedir? Felsefe ile bulanıklığın ilişkisi nedir?

Günlük hayatta birden fazla anlama gelen ifadelerle sıkça karşılaşırız. Hatta bazı durumlar olur ki kendi ifademizi bile hangi anlamda kullandığımızı unuturuz. Bu, bir ifadenin farklı anlamlara gelmeye uygun olduğu durumlarda gerçekleşir. Bundan hareketle, bir ifadenin birden fazla anlama gelebilmesine bulanıklık denir ve genellikle bağlama göre ifadenin hangi anlamda kullanıldığı anlaşılsa da, bu durum her zaman için geçerli değildir. Bulanıklık, sözlüksel bulanıklık ve sözdizimsel bulanıklık olarak ikiye ayrılır.^[1]

Sözlüksel bulanıklık kısaca bir kelimenin birden fazla anlama gelmesi durumuna denir. Yani bu durumda aşağıdaki örnekler birden fazla anlama gelebildiği için bulanık kelime kapsamına girerler:

Yüz

Tüm Reklamları Kapat

İnsan yüzü (ör. "Yüzü çok tanıdık geldi.")

Sayı olarak 100 (ör. "Bu kitabın yüz sayfasını okudum.")

Yüzmek eylemi (ör. "Denizde yüzmekten korkuyorum.")

Tüm Reklamları Kapat

Düşmek

Yere düşmek (ör. "Elimden telefon düştü.")

Seviyenin azalması (ör. "Sıcaklık 10 dereceye düştü.")

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Kırmak

Fiziksel olarak parçalamak (ör. "Bardak kırıldı.")

Birini incitmek (ör. "Sözlerinle beni kırdın.")

Tat

Yemeklerin lezzeti (ör. "Bu tat harika.")

Tüm Reklamları Kapat

Deneyim, his (ör. "Başarmanın tadı başka.")

Çekmek

Tüm Reklamları Kapat

Fiziksel olarak hareket ettirmek (ör. "Sandalyeyi çek.")

Bir şeye maruz kalmak (ör. "Çok sıkıntı çekti.")

Fotoğraf çekmek (ör. "Birlikte fotoğraf çekelim.")

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı

Sylvie and Bruno (Lewis Caroll)

Sylvie and Bruno, first published in 1889, and its second volume Sylvie and Bruno Concluded published in 1893, form the last novel by Lewis Carroll published during his lifetime. The novel has two main plots: one set in the real world at the time the book was published (the Victorian era), the other in the fantasy world of Fairyland. While the latter plot is a fairy tale with many nonsense elements and poems, similar to Carroll’s Alice books, the story set in Victorian Britain is a social novel, with its characters discussing various concepts and aspects of religion, society, philosophy and morality.

Warning: Unlike most of the books in our store, this book is in English.
Uyarı: Agora Bilim Pazarı’ndaki diğer birçok kitabın aksine, bu kitap İngilizcedir.

Devamını Göster

₺214.00

Satın Al Tüm Ürünler

Açmak

Bir şeyi kapalı durumundan çıkarmak anlamında(ör. "Camı açar mısın?")

Yeni bir işe başlamak anlamında (ör. "Yeni bir mağaza açtık.")

Vermek

Bir şeyi teslim etmek (ör. "Kitabı bana verdi.")

Bir duruma sebep olmak manasında (ör. "Böyle bir durumda karar vermek çok zor.")

Örneklerden de anlaşılabileceği gibi, bir ifadenin birden fazla anlama gelmesine sözlüksel bulanıklık adını verdik ve birden fazla anlama gelebilen her türlü sözcük bu kapsama girer.

Aslında benzer olan, ancak sözlüksel bulanıklığın aksine birden fazla kelimenin oluşturduğu ifadenin bütününün birden fazla anlama gelmesi dolayısıyla başka bir kategoriye koyduğumuz diğer bulanıklık türünün adı ise sözdizimsel bulanıklıktır.

Sözdizimsel bulanıklık ise kısaca, bir cümlenin birden fazla anlama gelebilmesi durumudur.

Bu tanımdan hareketle aşağıdaki örnekler, sözdizimsel bulanıklığın kapsamına girmektedir:

"Köpek havlayan çocuğu korkuttu."

Buradaki bulanıklık şudur: Havlayan kim? Köpek mi, çocuk mu?

Tüm Reklamları Kapat

"Ona yarın buradan gitmesi gerektiğini söyleyeceğim."

"Buradaki bulanıklık şudur: 'Ona yarın buradan gitmesi gerektiğini söyleyeceğim' cümlesi, gün açısından yarın geldiğinde buradan çoktan gitmesi gerektiğininden mi bahsediyor, yoksa yarın geldiğinde, buradan gitmesi gerektiği bildirimini mi verecek?"

"Odaya giren kadına baktı."

Tüm Reklamları Kapat

"Buradaki bulanıklık şudur: Odaya giren kişi, bir kadına mı baktı yoksa herhangi bir kişi, odaya giren bir kadına mı baktı?"

Felsefe ve bulanıklık ilişkisi

Felsefede kavramların özüne ulaşmak istenir, en azından bir şeyi bilmemizin yolu bu şekilde olur. Kavramları tanımlarken kullandığımız sözcükler, ne kavramdan daha özel ne de daha genel olmalıdır. Yani, kavramı tam olarak kapsayan ve ne eksik bırakan ne de fazlasını kapsamına dahil eden bir tanım olmalıdır. Buradan hareketle, bulanık sözcükler birden fazla şekilde yorumlanmaya açıktır ve bu kavramları tanımlarken ifade etmek istediğimiz şeyin birden fazla şekilde anlaşılabilmesine yol açmaktadır ve bu durumun istenmediği bir disiplin olan felsefede bulanık sözcüklerin olduğu durumlarda belirli çözümlemeler uygulanabilir:

1) Kullanılan bulanık terimin ya da ifadenin hangi anlamda kullanıldığı yazar tarafından açıklığa kavuşturulması

2) Bulanık terimin ifadesini karşılayacak yeni bir sözcük ya da ifade kullanılması

3) Eğer ilk iki seçenek mümkün değilse ve yazarın ne demek istediği bulanıksa, her olasılığın göze alınıp standart biçimde incelenmesi ve iyi niyet ilkesi uyarınca yazarın kastetmiş olabileceği en mümkün ifadenin esas alınması.

4) Eğer yazarın demek istediği çok kapalıysa ve ifadelerden hangisinin tercih edilebileceği konusunda dahi herhangi bir fikir yoksa, yazarın bahsettiği bağlam hakkındaki durum ve ifade ele alınıp yazarın kastetmiş olabileceği ifade yazarın diğer ifadelerinden hareketle baştan değerlendirilir.

5) Yazarın kullandığı kavram/ifade hakkında tartışma başlatılması ve mümkün olabilecek seçenekler değerlendirilip otorite ile en uygununun tercih edilmesi.

Yardımcı olması açısından Sturgis ve John'un felsefe tartışmasında ifade edilen metini değerlendirirsek:

Sturgis: "Adalet, toplumda insanların birbirine karşı davranışlarında dengeyi sağlamakla ilgilidir, ancak denge nedir, aslında kesin olarak söylemek zor."

John: "Yani, dengeyi nasıl tanımlarız?"

Sturgis: "İşte ben bunu ancak kendi çıkarıma göre tanımlayabilirim ve dolayısıyla bu mutlak olmayacaktır. Denge, bir tarafta aşırı olmadan, diğer tarafla uyumlu olmak olabilir, ama bu uyumun nasıl ölçüleceği, kime göre değişebilir."

Bu örnekte "denge" kelimesi bulanık bir terimdir, çünkü:

Denge her durumda farklı şekillerde tanımlanabilir ve birden fazla anlama gelebilir. Bir kişi için denge, eşitlik veya denklik anlamına gelirken, bir başkası için denge, ihtiyaçların karşılanmasıyla sağlanan bir tür uyum olabilir.

Denge kavramı belirli bir ölçüt veya sınırla net bir şekilde tanımlanmadığı için farklı bağlamlarda değişkenlik gösterebilir ve genellikle bağlam içerisinde dahi anlaşılmazlığa yol açabilecek bir sözcüktür.

Böylelikle "denge" kelimesi birden fazla anlam taşıyan bulanık bir terimdir.

Bölümde verilen bilgilerden hareketle felsefede bulanık terim kullanılmaması kavramların özüne ulaşmayı kolaylaştırmakta ve kavram karmaşalarına engel olmaktadır. O halde kullanacağımız her terimi dikkatlice ve tanımı kapsayacak kesin ve seçik sözcük ve ifadelerden seçmeliyiz. Bu adımı uygularken kavramın tanımından ne daha özel ne de daha genel bir tanım yapmamayı esas almalıyız.^[2]