Sözcüklerde bulanıklık nedir? Felsefe ile bulanıklığın ilişkisi nedir?

Günlük hayatta birden fazla anlama gelen ifadelerle sıkça karşılaşırız. Hatta bazı durumlar olur ki kendi ifademizi bile hangi anlamda kullandığımızı unuturuz. Bu, bir ifadenin farklı anlamlara gelmeye uygun olduğu durumlarda gerçekleşir. Bundan hareketle, bir ifadenin birden fazla anlama gelebilmesine bulanıklık denir ve genellikle bağlama göre ifadenin hangi anlamda kullanıldığı anlaşılsa da, bu durum her zaman için geçerli değildir. Bulanıklık, sözlüksel bulanıklık ve sözdizimsel bulanıklık olarak ikiye ayrılır.^[1]

Sözlüksel bulanıklık kısaca bir kelimenin birden fazla anlama gelmesi durumuna denir. Yani bu durumda aşağıdaki örnekler birden fazla anlama gelebildiği için bulanık kelime kapsamına girerler:

Yüz

Tüm Reklamları Kapat

İnsan yüzü (ör. "Yüzü çok tanıdık geldi.")

Sayı olarak 100 (ör. "Bu kitabın yüz sayfasını okudum.")

Yüzmek eylemi (ör. "Denizde yüzmekten korkuyorum.")

Tüm Reklamları Kapat

Düşmek

Yere düşmek (ör. "Elimden telefon düştü.")

Seviyenin azalması (ör. "Sıcaklık 10 dereceye düştü.")

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Kırmak

Fiziksel olarak parçalamak (ör. "Bardak kırıldı.")

Birini incitmek (ör. "Sözlerinle beni kırdın.")

Tat

Yemeklerin lezzeti (ör. "Bu tat harika.")

Tüm Reklamları Kapat

Deneyim, his (ör. "Başarmanın tadı başka.")

Çekmek

Tüm Reklamları Kapat

Fiziksel olarak hareket ettirmek (ör. "Sandalyeyi çek.")

Bir şeye maruz kalmak (ör. "Çok sıkıntı çekti.")

Fotoğraf çekmek (ör. "Birlikte fotoğraf çekelim.")

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı

Analitik Geometri Seti (1 Kitap & Problemler)

Devamını Göster

₺931.00

Satın Al Tüm Ürünler

Açmak

Bir şeyi kapalı durumundan çıkarmak anlamında(ör. "Camı açar mısın?")

Yeni bir işe başlamak anlamında (ör. "Yeni bir mağaza açtık.")

Vermek

Bir şeyi teslim etmek (ör. "Kitabı bana verdi.")

Bir duruma sebep olmak manasında (ör. "Böyle bir durumda karar vermek çok zor.")

Örneklerden de anlaşılabileceği gibi, bir ifadenin birden fazla anlama gelmesine sözlüksel bulanıklık adını verdik ve birden fazla anlama gelebilen her türlü sözcük bu kapsama girer.

Aslında benzer olan, ancak sözlüksel bulanıklığın aksine birden fazla kelimenin oluşturduğu ifadenin bütününün birden fazla anlama gelmesi dolayısıyla başka bir kategoriye koyduğumuz diğer bulanıklık türünün adı ise sözdizimsel bulanıklıktır.

Sözdizimsel bulanıklık ise kısaca, bir cümlenin birden fazla anlama gelebilmesi durumudur.

Bu tanımdan hareketle aşağıdaki örnekler, sözdizimsel bulanıklığın kapsamına girmektedir:

"Köpek havlayan çocuğu korkuttu."

Buradaki bulanıklık şudur: Havlayan kim? Köpek mi, çocuk mu?

Tüm Reklamları Kapat

"Ona yarın buradan gitmesi gerektiğini söyleyeceğim."

"Buradaki bulanıklık şudur: 'Ona yarın buradan gitmesi gerektiğini söyleyeceğim' cümlesi, gün açısından yarın geldiğinde buradan çoktan gitmesi gerektiğininden mi bahsediyor, yoksa yarın geldiğinde, buradan gitmesi gerektiği bildirimini mi verecek?"

"Odaya giren kadına baktı."

Tüm Reklamları Kapat

"Buradaki bulanıklık şudur: Odaya giren kişi, bir kadına mı baktı yoksa herhangi bir kişi, odaya giren bir kadına mı baktı?"

Felsefe ve bulanıklık ilişkisi

Felsefede kavramların özüne ulaşmak istenir, en azından bir şeyi en iyi haliyle bilmemizin yolu bu yol aracılığıyla olur. Kavramları tanımlarken kullandığımız sözcükler, ne kavramdan daha özel ne de daha genel olmalıdır. Yani, kavramı tam olarak kapsayan, yani ne eksik bırakan ne de fazlasını kapsamına dahil eden bir tanım olmalıdır. Buradan hareketle, bulanık sözcükler birden fazla şekilde yorumlanmaya açıktır ve bu kavramları tanımlarken ifade etmek istediğimiz şeyin birden fazla şekilde anlaşılabilmesine yol açmaktadır ve bu durumun istenmediği bir disiplin olan felsefede bulanık sözcüklerin olduğu durumlarda belirli çözümlemeler uygulanabilir:

1) Kullanılan bulanık terimin ya da ifadenin hangi anlamda kullanıldığı yazar tarafından açıklığa kavuşturulması

2) Bulanık terimin ifadesini karşılayacak yeni bir sözcük ya da ifade kullanılması

3) Eğer ilk iki seçenek mümkün değilse ve yazarın ne demek istediği bulanıksa, her olasılığın göze alınıp standart biçimde incelenmesi ve iyi niyet ilkesi uyarınca yazarın kastetmiş olabileceği en mümkün ifadenin esas alınması.

4) Eğer yazarın demek istediği çok kapalıysa ve ifadelerden hangisinin tercih edilebileceği konusunda dahi herhangi bir fikir yoksa, yazarın bahsettiği bağlam hakkındaki durum ve ifade ele alınıp yazarın kastetmiş olabileceği ifade yazarın diğer ifadelerinden hareketle baştan değerlendirilir.

5) Yazarın kullandığı kavram/ifade hakkında tartışma başlatılması ve mümkün olabilecek seçenekler değerlendirilip otorite çoğunluk kararı ile en uygununun tercih edilmesi.

Bulanıklık, felsefede belirsizlik kadar karşılaşılan bir durum değildir. Bulanıklık çoğu metinin bağlamında olumsuz bir durum yaratmayabilir çünkü bulanık kavramların ne kastettiğini anlamak belirsiz kavramlara göre nispeten daha az uğraştırıcıdır. Dolayısıyla felsefede bulanık kavramlardansa belirsiz kavramlar üzerinde uğraşıldığını görmek daha olağan bir durumdur. (Örn. Adalet, ahlak vb.)

Bölümde verilen bilgilerden hareketle felsefede bulanık terim kullanılmaması kavramların özüne ulaşmayı kolaylaştırmakta ve kavram karmaşalarına engel olmaktadır. O halde kullanacağımız her terimi dikkatlice ve tanımı kapsayacak kesin ve seçik sözcük ve ifadelerden seçmeliyiz. Bu adımı uygularken kavramın tanımından ne daha özel ne de daha genel bir tanım yapmamayı esas almalıyız.^[2]