Leibnizin Monad Fikri Üzerine

Töz Nedir/Töz Üzerine Fikirler

Töz, felsefenin temelinde yatan önemli bir kavramdır. Töz varolmak için herhangi bir sebebe ihtiyaç duymayan, evrenin en başından bu yana varolabilme ihtimaline sahip olan, şeydir. Kısacası töz maddenin kendisidir, hemde herzaman maddenin kendisi değildir ama bu fikir filozoftan filozofa değişmektedir ve töz üzerine farklı görüşler ortaya atılmıştır işte bu görüşler:

1. Antik Çağ

Thales (M.Ö. 624–546)

Evrenin tözü sudur. Her şey sudan gelir ve suya döner.

Anaksimenes

Töz havadır. Seyrekleşip yoğunlaşarak tüm varlıkları oluşturur.

Herakleitos

Töz, değişimin kendisidir. “Aynı ırmağa iki kez girilemez.” Evrenin özü oluştur.

Parmenides

Töz değişmez, bir ve bütündür. Değişim bir yanılsamadır.

Demokritos (Atomcular)

Töz, bölünemez küçük parçacıklar, yani atomlardır. Boşlukta hareket ederek her şeyi oluştururlar.

Platon

Duyularla algıladığımız şeyler geçici, değişkendir. Gerçek tözler, idea’lardır (değişmez formlar).

Aristoteles

Töz, somut varlıkların kendisidir (örneğin bir ağaç).

Nitelikler töze yüklenir. “Ağaç yeşildir” derken, yeşillik töze bağlıdır ama ağacın varlığı ondan bağımsızdır.

2. Orta Çağ

Augustinus

Asıl töz Tanrı’dır; diğer her şey Tanrı’ya bağlıdır.

3. Yeni Çağ

Descartes (1596–1650)

Töz, kendi varlığı için başka hiçbir şeye ihtiyaç duymayan şeydir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Gerçek anlamda bu tanıma yalnız Tanrı uyar.

İnsan zihni (düşünen töz, res cogitans) ve madde (yer kaplayan töz, res extensa) de göreli tözlerdir.

Spinoza (1632–1677)

Tek bir töz vardır: Tanrı-doğa (Deus sive Natura).

Zihin ve madde onun iki sıfatıdır.

Her şey bu tek tözün kipleridir.

Leibniz (1646–1716)

Töz = monadlardır.

Monadlar bölünmez, ruhsal ve pencere­siz birimlerdir.

Madde, monadların düzenleniş biçiminden ibarettir.

Locke (1632–1704)

Töz, nitelikleri taşıyan bilinmeyen bir “şey”dir.

Biz tözü doğrudan bilemeyiz; sadece özelliklerini biliriz.

Berkeley (1685–1753)

Madde diye bir töz yoktur. Gerçek töz, zihin ve onun algılarıdır. “Varlık, algılanmaktır.”

Hume (1711–1776)

Töz kavramını reddeder.

Gözlemlediğimiz tek şey izlenimler ve fikirlerdir; “töz” denen şey boş bir soyutlamadır.

Agora Bilim Pazarı

Zeropedia: Her Şey Hakkında Her Şey (Karton Kapak)

Kara delik nedir? Evdeki toz nereden gelir? Diyojen kimdir? Tardigrad nedir? Etobur bitkiler nasıl beslenir? Mikrodalga fırın yiyecekleri nasıl ısıtır? Noktacılık, Roswell olayı, homeopati, Lazarus taksonu, estivasyon, Rosetta taşı, plasebo etkisi nedir, nedir, nedir?

“Tek bir şey hakkında her şeyi bilmektense, her şeyden biraz biraz bilme” prensibiyle yola çıkan çizgi roman yazarı ve bilim aşığı Fabcaro ile çizer Julien/cdm, önce birbirinden alakasız görünen soruları bir araya getiriyor, sonra bunları basit, fazlasıyla eğlenceli –ve her biri altı karikatür kutucuğuna sığacak– şekilde yanıtlıyorlar. Zeropedia meraklı zihinler için her şey hakkında her şey.

Bilgiler ve Uyarılar:

1. Bu ürün sipariş alındıktan 1-3 gün içinde postalanacaktır.
2. Lütfen sipariş vermeden önce iade ve ürün değişikliği ile ilgili bilgilendirmemizi okuyunuz.
3. Bu kampanya, Domingo Yayınevi tarafından Evrim Ağacı okurlarına sunulan fırsatlardan birisidir.

Devamını Göster

₺261.00

Satın Al Tüm Ürünler

4. Modern Dönem ve Sonrası

Kant (1724–1804)

Töz, dış dünyada var olan bir şey değil, zihnimizin deneyimi organize etme biçimidir.

Zihin, fenomenleri “töz” kategorisi altında düzenler.

Hegel (1770–1831)

Töz, aynı zamanda öznedir. Yani töz = aklın/düşüncenin kendisi.

Gerçeklik, mutlak ruhun kendini açmasıdır.

Modern Fiziksel Yaklaşım

Töz kavramı daha çok enerji–madde ikilisine dönüştü.

Madde ve enerji, temel alanların veya parçacıkların görünüşleri olarak anlaşılır.

Bazı filozoflar tözü, evrenin en temel yasaları ya da alanlarıyla özdeş görür.

Bu görüşler arasında üzerinde duracağımız asıl görüş Leibnizin Monad görüşüdür.

Monad Nedir?

Monad kısacası evreni oluşturan, maddi olmayan metafiziksel bir numendir. Leibniz, onları deneysel yolla değil, akılsal/metafizik düşünme yoluyla temellendirir yani deneye, deneyime tabi değildir. Monadlar fizik biliminde atomlar gibi nitelendirilselerde atomlardan farkı bu monadlar maddi varlıklar değildir ancak bu monadlar azda olsa farkındalığa sahiptir ve bu farkındalık formu hiyerarşik bir düzene sahiptir.

Monadlar Arası Hiyerarşik Düzen

Monadlar arasındaki hiyerarşik düzende en aşağıda bilinçsiz monadlar bulunur. Bilinçsiz monadlar; taş, mermer, elementler vb. cisimlerde bulunur. En üst noktada bulunan monad ise Evrenin zekası olan en büyük akıldır ki oda büyük olan yaratıcının monadıdır. Diğer monadlar ise Hayvanlar ve İnsanların monadıdır. Bu iki monad kısıtlı farkındalığa sahiptir.

ChatGPT

Leibniz’e göre monadlar birbiriyle doğrudan iletişime geçemezler. Çünkü: Monadlar penceresizdir: Yani hiçbir şey onlara girip çıkmaz, dışarıdan etkilenmezler. Dolayısıyla bir monad, başka bir monadın üzerinde nedensel etki yapamaz.

Peki evrende bu kadar uyum nasıl mümkün oluyor?

Leibniz bunu önceden kurulmuş uyum (harmonia praestabilita) kavramıyla açıklar:

Bu fikre göre evren meydana gelirken herbir monad mükemmel bir şekilde kendini programlamıştır. Her monad kendi içsel yasasına göre gelişir, fakat bu gelişim öyle ayarlanmıştır ki sanki aralarında etkileşim varmış gibi mükemmel bir uyum ortaya çıkar. Örnek vermek gerekirse ruh monadı "elimi kaldırıyormuşum" gibi düşündüğünde bedensel monad eli kaldırtır ve bu sayede aralarında "mükemmel bir uyum" varmış gibi gözükür.

İki tane mükemmel saat düşün.

İkisi de aynı anda kurulmuş olsun.

Hiçbir bağlantıları yok, birbirlerini etkilemiyorlar.

Ama öyle ustaca ayarlanmışlar ki, sürekli aynı anda tıkır tıkır çalışıyorlar.

Dışarıdan bakan biri, “Bu saatler birbirine haber gönderiyor olmalı, yoksa nasıl aynı anda ilerlerler?” diye düşünebilir. Ama aslında ortada hiçbir iletişim yok; sadece baştan çok iyi bir uyum kurulmuş.

Leibniz’e göre monadların “iletişimi” de böyledir:

Ruh ile beden, ya da herhangi iki monad nedensel olarak birbirine dokunmaz.

Onlar sanki iletişim kuruyormuş gibi görünür, çünkü önceden kurulmuş uyum (harmonia praestabilita) ile düzenlemiştir.

Monadların Pluralist Yapısı Üzerine

Konunun daha anlaşılır olması için leibnizin monad yapısını, Descartes ın töz anlayışı ile karşılaştırarak anlatmaya çalışacağım:

Descartes e göre töz düşünen ve yer kaplayan şeydir, kısacası "Ruh Ve Beden" dir ve düalist(ikili) yapıdadır.

Leibnize göre durum biraz daha farklıdır. Yukarılarda bahsettiğimiz gibi leibnize göre töz "Monad" dır ve monad her yapıya göre değişmektedir. Peki bu nedemektir?

Hiyerarşik düzende bahsettiğimiz gibi her canlının birer monadı vardır ve bu monadlar hiyerarşik bir yapıdadır yani birçok monad türü vardır. Bu sebep dolayısı ile monadlara "Pluralist" yani çoğul yapıdadır. Unutmayalım monadlar farkındalık sahibi olabilen "Ruh Atomları" olarak düşünülebilmektedir.