Leibnizin Monad Fikri Üzerine

Töz Nedir/Töz Üzerine Fikirler

Töz, felsefenin temelinde yatan önemli bir kavramdır. Töz varolmak için herhangi bir sebebe ihtiyaç duymayan, evrenin en başından bu yana varolabilme ihtimaline sahip olan, şeydir. Kısacası töz maddenin kendisidir, hemde herzaman maddenin kendisi değildir ama bu fikir filozoftan filozofa değişmektedir ve töz üzerine farklı görüşler ortaya atılmıştır işte bu görüşler:

1. Antik Çağ

Thales (M.Ö. 624–546)

Evrenin tözü sudur. Her şey sudan gelir ve suya döner.

Anaksimenes

Töz havadır. Seyrekleşip yoğunlaşarak tüm varlıkları oluşturur.

Herakleitos

Töz, değişimin kendisidir. “Aynı ırmağa iki kez girilemez.” Evrenin özü oluştur.

Parmenides

Töz değişmez, bir ve bütündür. Değişim bir yanılsamadır.

Demokritos (Atomcular)

Töz, bölünemez küçük parçacıklar, yani atomlardır. Boşlukta hareket ederek her şeyi oluştururlar.

Platon

Duyularla algıladığımız şeyler geçici, değişkendir. Gerçek tözler, idea’lardır (değişmez formlar).

Aristoteles

Töz, somut varlıkların kendisidir (örneğin bir ağaç).

Nitelikler töze yüklenir. “Ağaç yeşildir” derken, yeşillik töze bağlıdır ama ağacın varlığı ondan bağımsızdır.

2. Orta Çağ

Augustinus

Asıl töz Tanrı’dır; diğer her şey Tanrı’ya bağlıdır.

3. Yeni Çağ

Descartes (1596–1650)

Töz, kendi varlığı için başka hiçbir şeye ihtiyaç duymayan şeydir.

Gerçek anlamda bu tanıma yalnız Tanrı uyar.

İnsan zihni (düşünen töz, res cogitans) ve madde (yer kaplayan töz, res extensa) de göreli tözlerdir.

Spinoza (1632–1677)

Tek bir töz vardır: Tanrı-doğa (Deus sive Natura).

Zihin ve madde onun iki sıfatıdır.

Her şey bu tek tözün kipleridir.

Leibniz (1646–1716)

Töz = monadlardır.

Monadlar bölünmez, ruhsal ve pencere­siz birimlerdir.

Madde, monadların düzenleniş biçiminden ibarettir.

Locke (1632–1704)

Töz, nitelikleri taşıyan bilinmeyen bir “şey”dir.

Biz tözü doğrudan bilemeyiz; sadece özelliklerini biliriz.

Berkeley (1685–1753)

Madde diye bir töz yoktur. Gerçek töz, zihin ve onun algılarıdır. “Varlık, algılanmaktır.”

Hume (1711–1776)

Töz kavramını reddeder.

Gözlemlediğimiz tek şey izlenimler ve fikirlerdir; “töz” denen şey boş bir soyutlamadır.

Agora Bilim Pazarı

Sinemaya Giriş: Belgesel

Dave Saunders’ın belgesel sinemaya giriş niteliği taşıyan bu eseri kurgusal olmayan sinemanın tarihini, kültürel bağlamını ve gelişimini, yaklaşımlarını, anlaşmazlıklarını ve işlevlerini sunuyor. Saunders bir taraftan belgeselin anlam aktarmada kullandığı yöntemleri incelerken, diğer taraftan sahip olduğu farklı toplumsal amaçları açımlıyor. Erken dönem tek makaralık “gerçekliklerden” son yıllardaki büyük gişe başarısı yakalayan örneklerine kadar, sanatsal karmaşıklıklar kurgusal olmayan sinemanın her daim bir parçası olmuştur ve bu kitabın amacı bu konulara bir açıklık getirebilmektir.

Yazar, uluslararası belgesel film üretiminin tarihini değerlendirdikten sonra kurgusal olmayan sinemanın üretimi, dağıtımı ve seyri üzerinde etkili en son teknolojik gelişmeleri inceliyor. Bunun yanı sıra, anlaşılması gittikçe zorlaşan gerçekçi ve dramatik belgesel formatlarının farklarını “realite TV”, “belgedrama”, animasyon ve gerçekliğin fantastik yorumları gibi alışılmışın dışındaki yaklaşımları tartışarak ortaya koyuyor.

Belgesel, okuyucunun belgesel sinemanın en büyük yönetmenleri, önemli uzmanları, odaktaki tartışmaları ve kritik öneme sahip fikirleriyle tanışmasını sağlayarak kurgusal olmayan sinema hakkında geniş çeşitlilikte bir akademik söylemi bünyesinde barındırıyor. Bu kapsamlı rehber 1920’lerden 2009’a kadar uluslararası alanda gösterime girmiş Nanook of the North (1922),The Man with the Movie Camera (1929),Night Mail(1936),Night and Fog (1955),Roger and Me (1989),Tarnation (2003),My Winnipeg (2007),Sicko (2007),Waltz with Bashir (2008),Say My Name (2009),Anvil: The Story of Anvil (2009) gibi birçok filme yer veriyor.

Devamını Göster

₺250.00

Satın Al Tüm Ürünler

4. Modern Dönem ve Sonrası

Kant (1724–1804)

Töz, dış dünyada var olan bir şey değil, zihnimizin deneyimi organize etme biçimidir.

Zihin, fenomenleri “töz” kategorisi altında düzenler.

Hegel (1770–1831)

Töz, aynı zamanda öznedir. Yani töz = aklın/düşüncenin kendisi.

Gerçeklik, mutlak ruhun kendini açmasıdır.

Modern Fiziksel Yaklaşım

Töz kavramı daha çok enerji–madde ikilisine dönüştü.

Madde ve enerji, temel alanların veya parçacıkların görünüşleri olarak anlaşılır.

Bazı filozoflar tözü, evrenin en temel yasaları ya da alanlarıyla özdeş görür.

Bu görüşler arasında üzerinde duracağımız asıl görüş Leibnizin Monad görüşüdür.

Monad Nedir?

Monad kısacası evreni oluşturan, maddi olmayan metafiziksel bir numendir. Leibniz, onları deneysel yolla değil, akılsal/metafizik düşünme yoluyla temellendirir yani deneye, deneyime tabi değildir. Monadlar fizik biliminde atomlar gibi nitelendirilselerde atomlardan farkı bu monadlar maddi varlıklar değildir ancak bu monadlar azda olsa farkındalığa sahiptir ve bu farkındalık formu hiyerarşik bir düzene sahiptir.

Monadlar Arası Hiyerarşik Düzen

Monadlar arasındaki hiyerarşik düzende en aşağıda bilinçsiz monadlar bulunur. Bilinçsiz monadlar; taş, mermer, elementler vb. cisimlerde bulunur. En üst noktada bulunan monad ise Evrenin zekası olan en büyük akıldır ki oda büyük olan yaratıcının monadıdır. Diğer monadlar ise Hayvanlar ve İnsanların monadıdır. Bu iki monad kısıtlı farkındalığa sahiptir.

ChatGPT

Leibniz’e göre monadlar birbiriyle doğrudan iletişime geçemezler. Çünkü: Monadlar penceresizdir: Yani hiçbir şey onlara girip çıkmaz, dışarıdan etkilenmezler. Dolayısıyla bir monad, başka bir monadın üzerinde nedensel etki yapamaz.

Peki evrende bu kadar uyum nasıl mümkün oluyor?

Leibniz bunu önceden kurulmuş uyum (harmonia praestabilita) kavramıyla açıklar:

Bu fikre göre evren meydana gelirken herbir monad mükemmel bir şekilde kendini programlamıştır. Her monad kendi içsel yasasına göre gelişir, fakat bu gelişim öyle ayarlanmıştır ki sanki aralarında etkileşim varmış gibi mükemmel bir uyum ortaya çıkar. Örnek vermek gerekirse ruh monadı "elimi kaldırıyormuşum" gibi düşündüğünde bedensel monad eli kaldırtır ve bu sayede aralarında "mükemmel bir uyum" varmış gibi gözükür.

İki tane mükemmel saat düşün.

İkisi de aynı anda kurulmuş olsun.

Hiçbir bağlantıları yok, birbirlerini etkilemiyorlar.

Ama öyle ustaca ayarlanmışlar ki, sürekli aynı anda tıkır tıkır çalışıyorlar.

Dışarıdan bakan biri, “Bu saatler birbirine haber gönderiyor olmalı, yoksa nasıl aynı anda ilerlerler?” diye düşünebilir. Ama aslında ortada hiçbir iletişim yok; sadece baştan çok iyi bir uyum kurulmuş.

Leibniz’e göre monadların “iletişimi” de böyledir:

Ruh ile beden, ya da herhangi iki monad nedensel olarak birbirine dokunmaz.

Onlar sanki iletişim kuruyormuş gibi görünür, çünkü önceden kurulmuş uyum (harmonia praestabilita) ile düzenlemiştir.

Monadların Pluralist Yapısı Üzerine

Konunun daha anlaşılır olması için leibnizin monad yapısını, Descartes ın töz anlayışı ile karşılaştırarak anlatmaya çalışacağım:

Descartes e göre töz düşünen ve yer kaplayan şeydir, kısacası "Ruh Ve Beden" dir ve düalist(ikili) yapıdadır.

Leibnize göre durum biraz daha farklıdır. Yukarılarda bahsettiğimiz gibi leibnize göre töz "Monad" dır ve monad her yapıya göre değişmektedir. Peki bu nedemektir?

Hiyerarşik düzende bahsettiğimiz gibi her canlının birer monadı vardır ve bu monadlar hiyerarşik bir yapıdadır yani birçok monad türü vardır. Bu sebep dolayısı ile monadlara "Pluralist" yani çoğul yapıdadır. Unutmayalım monadlar farkındalık sahibi olabilen "Ruh Atomları" olarak düşünülebilmektedir.