İNSAN KAN GRUPLARI VE KLİNİK ÖNEMİ

İnsanlarda kan grupları, eritrositlerin yüzeyinde bulunan genellikle polisakkarit yapısındaki antijenlere göre isimlendirilir. Kan gruplarının en önemlisi, 1901 yılında Landsteiner tarafından açıklanan ABO sistemidir.

ABO SİSTEMİ

ABO sisteminde kan gruplarının farklılığını sağlayan 2 antijen vardır. Bu antijenler eritrositlerin yüzeyinde bulunur ve kendileriyle özgül antikorları ile reaksiyon verdiklerinden aglutinojen adını alırlar. Aglutinojenin immunglobulin yapısındaki antikoruna ise aglutinin denir. Eritrositlerin yüzeyinde bulunan bu aglutinojenler A ve B harfleri ile gösterilirler. Eritrositlerin yüzeyinde ya ayrı ayrı ya da birlikte bulunurlar veya hiç bulunmazlar. Eritrositlerin yüzeyinde yalnız A aglutinojeni bulunursa A grubu, yalnız B aglutinojeni bulunursa B grubu, hem A hem B aglutinojeni birlikte bulunursa AB grubu, hiç aglutinojen bulunmazsa O grubu olarak tanımlanır.

Eritrositlerin yüzyeyindeki aglutinojenlere karşı kanda ve dokularda aglutininler bulunur.

Aglutinin ve aglutinojenler karşı karşıya gelirse birbirlerine bağlanarak küçük çökelmeler oluştururlar. Bu olaya aglutinasyon denir. Örneğin eritrositlerinde A aglutinojeni taşıyan birinin kanında Anti-B aglutinini vardır; bu kişiye Anti-A aglutinini verilirse bu aglutinin A aglutinojeni ile birleşerek kümeleşmeye yol açar. Aynı şekilde kan grubu AB olan birinin eritrositlerinde A ve B aglutinojeni vardır; bu kişinin ise kanında aglutinin yoktur.

A grubu kan eritrositlerinde; A aglutinojeni bulunur.

B grubu kan eritrositlerinde; B aglutinojeni bulunur.

AB grubu kan eritrositlerinde; hem A aglutinojeni hem B aglutinojeni bulunur.

O grubu kan eritrositlerinde; aglutinojen özelliği olmayan H maddesi bulunur.

A grubu kan serumunda; B aglutinojenine karşı Anti-B aglutinini bulunur.

B grubu kan serumunda; A aglutinojenine karşı Anti-A aglutinini bulunur.

AB grubu kan serumunda; A veya B aglutinojenlerine karşı aglutinin yoktur.

O grubu kan serumunda; hem A hem B aglutinojenlerine karşı Anti-B ve Anti-A aglutininleri bulunur.

Bu prensiplerden yararlanılarak kan grubu tespiti yapılmaktadır. Eritrositlerinde aglutinojen olmayan birinin kanı Anti-A ve Anti-B aglutininleri içeren test serumları ile karşılaştığında çökelmez olmaz ve bu kişinin kan grubu O'dır. Aynı şekilde eritrositlerinde B aglutinojeni olan birinin kanı Anti-A serumu ile karıştırıldığında çökelme olmazken Anti-B serumu ile karıştırıldığında çökelme oluşur ve bu kişini kan grubu da B'dir. Bu çökelmeler sayesinde kan grubu tespiti yapılır.

RH SİSTEMİ

1939 yılında Philip Levine tarafından Macacus Rhessus cinsi bir maymunun eritrositlerinin yüzeyinde bulunun bir faktörün insanların %85'inde bulunduğu, %15'inde ise bulunmadığı tanımlanmıştır. Eritrositlerinde Rh (D) faktörü bulunan insanlar Rhessus pozitif (Rh +), eritrositlerinde Rh (D) faktörü bulunmayan insanlar ise Rhessus negatif (Rh -) olarak açıklanmıştır. Eritrositlerinde Rh (+) olan insanların serumlarında Anti-Rh aglutinini bulunmaktadır. Rh (-) olan insanların eritrositlerinde ne antijen ne de serumda antikor bulunur. Bu grupta C,D,E,c,e olmak üzere 5 antijen vardır. D antijeni en fazla bağışıklık uyandırandır.

Bu sistem gebelik ve tekrarlanan kan transfüzyonlarında önemlidir. Çünkü sık sık yapılan kan transfüzyonlarında Anti-Rh aglutininleri meydana gelerek, tekrar kan verildiğinde aglutinasyon ve hemoliz meydana gelir. Rh (-) bir kişiye Rh (+) kan verilirse bu kişinin serumunda Anti Rh(+) aglutininleri oluşur. Bu kişiye tekrar Rh (+) kan verilirse, kişide daha önce oluşan aglutininler verilen kanın eritrositlerini aglutine eder ve hemoliz meydana gelir.

Yine aynı şekilde Rh (-) bir kadın Rh (+) bir bebeğe hamile kalırsa, anne karnında Anti Rh (+) aglutininleri oluşur. Bu aglutininler çocuğun eritrositlerini aglutine ederek hemolitik sarılıklara neden olurlar. Bu gibi durumlarda gebeler için Rh iğnesi yapılmaktadır.

Bir hemşire olarak değinmek istediğim yaygın pek de doğru olmayan bir bilgi var. Genellikle AB kan grubu; genel alıcı olarak bilinir. Ancak tıp alanında işin rengi farklıdır. AB grubu taşıdığı antijenlere karşı diğer kan gruplarında antikor mevcut olduğu için pratikte uygulanmaz. Yine O grubu da genel verici olarak bilinir. Ancak diğer kan gruplarında bulunan antijenlere karşı taşıdığı antikorlar sebebiyle pratikte uygulanmaz. Ancak çok acil durumlarda O kan grubunun eritrositleri genel verici olarak kullanılabilir. Yine aynı şekilde AB grubunun plazması (içinde eritrosit olmaması şartıyla) genel verici olarak kullanılabilir.

Pratikte kullanılan kan transfüzyonu yöntemi alıcı ve verici kan gruplarının aynı olmasıdır. Kan gruplarının aynı olmasına rağmen kan nakli öncesinde çapraz karşılaştırma (cross matching) adı verilen test yapılarak uygunluğa karar verilir.