Birçok Popüler Bilim Kitabı, İnsan Evrimi Konusunda Hatalı Bilgiler Veriyor!

Popüler bilim kitaplarında yaygın olarak insan evriminden ve bizim günümüzdeki halimize neden evrimleştiğimizden bahsedildiğini görebilirsiniz. Bu kitaplara halkın büyük bir bölümünün ilgi göstermesinin nedeni, bilimsel araştırmalardan gelen aşırı fazla bilgiyi, daha erişilebilir, çekici ve insanın doğası hakkında bilgilendirici olan hikayelere dönüştürebilmeleridir. Albert Einstein bizi, "olması gerektiğini düşündüğümüz şeye değil, olduğu şeye bakın" diyerek uyardığında, "Bu böyledir." denilen çalışmalara dikkatli ve şüphecilikle yaklaşmamızı istiyordu. Spesifik bilgileri cımbızlayarak, çekici bir hikayeyi anlatmak kolaydır; fakat bu, bilimsel gerçekliği yansıtmaz. İnsan evrimini konu alan popüler bilim, çoğunlukla, ideolojik olarak heyecan verici bakış açılarının ve çıkarımları aktarmak konusunda oldukça başarılıdır. Fakat bu türden popüler bilim; insanlara, tamamlanmamış ve hatta bazen düpedüz zararlı bir insan evrimi tasviri sunarlar.

Yuval Noah Harari'nin çok satan "Sapiens" kitabı, bize insanların 70.000 yıl önce belirli bir genetik mutasyon, bilişsel hayal gücü devrimi ve insanları istisnai kılan bir değişim yaşadıklarını, sonrasında dominant hale gelip dünya üzerindeki altı farklı insan türüne üstün geldiklerini anlatıyor. Steven Pinker'ın epik kitabı "The Better Angels of Our Nature" ("Doğamızın Daha İyi Melekleri"), bize evrimsel geçmişimizin rekabet, şiddet ve cinayetle dolu olduğunu ve sadece son dönemlerde doğamızın daha iyi olan meleklerinin, nihayet Batılı liberal demokrasiler sayesinde, içimizdeki şeytanları nasıl uysallaştırabildiğini anlatıyor. Son olarak Nicholas Wade'in oldukça sorunlu ama hala popüler olan "A Troublesome Inheritance" ("Sorunlu Miras/Kalıtım") kitabı, genomiğin ve insan evrimi süreci ve örüntüsünün bizim politik, ekonomik ve ırkçı tarihimizi açıklayabildiğini ve ayrımcılığın ırkçı doktrinini desteklediğini söylüyor.

Bunların Hepsi Hatalı!

İnsan evrimi bilimini doğru anlamak önemli. İnsan evrimi çalışmaları içerisindeki çeşitlilik, karmaşıklık, derinlik ve bilimsel veriler gibi konulardan habersiz olmak sadece problemli değil, ciddi bir şekilde tehlikeli de... İşte size bu 3 kitapta eksik olan "bilim"in özü:

1. Homo sapiens Evrimi

Son dönemde keşfedilen Homo naledi, en erken Homo sapiens'in yeni tarihlendirmesi, sanat ve sembolün ilk ortaya çıkışları ile morfolojik ve genetik veriler, insan evrimine dair tam bir hikayeyi gösteriyor.^[1] Bu veriler, Homo sapiens'in tek seferde veya rekabetçi bir eşikten sonra oluştuğu fikrini desteklemiyor.^{[2], [3], [4]} 60.000-70.000 yıl kadar önce (veya herhangi bir zamanda) ortaya çıkmış, bizi "biz" yapan, ne tek bir (veya birkaç tane) bilişsellik geni, ne davranışımızda tekil ve spesifik bir yenilik, ne de yeni bir beyin yapımız bulunmakta... 

Modern insanların evrimi, tek biçimlilikten ziyade, oldukça karmaşıtır. Buna ek olarak, fosil kayıtlarında "tür" diye nitelediğimiz birden çok popülasyon arasındaki melezleşmeler (çiftleşme ve kültür/bilgi paylaşımı) de bu sürece dahil olarak değerlendirilmelidir. Tarihimiz boyunca ve özellikle son 300.000 yılda görülen farklı insan türleri arasındaki karşılıklı iletişime dair artan kanıtlar, oldukça karmaşık durumdadır.

Hatta insan kültürel kalıntılarının temel taşını oluşturduğunu düşündüğümüz bu bütün yığının Homo sapiens tarafından üretildiğinden bile emin değiliz; üretenler çok daha küçük beyinlere sahip olan Homo naledi bile olabilir. Neandertaller'in takı ve karmaşık taş alet yapmak veya mağaraların içine bir şeyler inşa etmek konusunda oldukça başarılı olduklarını biliyoruz.^[5] Ayrıca biliyoruz ki, çok karmaşık aletlere ve maddesel açıdan sağlam bir sanata sahip olmak, insanlığın göstergesi olamaz; çünkü birçok modern insan grubu bunlara sahip değil.^[6] Çoğunlukla insanın karmaşıklığı, hikayeler anlatmak, geçici kum çizimleri yapmak veya karmaşık arazi kullanımı ve yönetimi sistemleri gibi sosyal ve bilişsel hayatın diğer alanlarında da eşit şekilde ifade edilir. 

Biz modern insanlar, tek özgün bir mutasyonun ya da rakiplerinin veya geçmiş insan türlerinin üstesinden gelmemizi sağlayan spesifik bir yeteneğin ürünü değiliz. Görünüş, davranış ve inançtaki çeşitlilik, günümüzde olduğu gibi insanın geçmişinde de norm olarak görünmektedir. Günümüzün global çatışmalarını, çeşitlilikle ilgili sorunları ve kültür çatışmalarını göz önünde bulundurursak, bu, geçmişin daha kesin, karmaşık temsili için önemli bir bakış açısı sağlar.

2. Çatışmanın ve Şiddetin Evrimi

Popüler iddiaların tersine, insanın derin tarihinde çatışmayı öne çıkaran somut arkeolojik veya fosil verileri bulunmuyor.^{[7], [8], [9]} Bu konu çok tartışıldı; fakat bu konudaki veriler ile bitmeyen tartışmalar ve atışmalar herkesin erişebileceği durumda.^{[10], [11], [12]} Konunun henüz belirsizliğini sürdürdüğü ve yeterli veriye sahip olmadığımız söylenebilir; fakat elimizdeki veriler içerisinde, insanın evrimsel başarısını açıklamak için çatışma, şiddet ve savaşların merkezi öneme sahip olduklarını gösterecek arkeolojik veya genetik kanıt bulunmuyor.^[13]

Bizim şiddetle ilişkimizin son birkaç bin yılda daha iyiye gittiği iddiasına gelirsek, bunun sadece neyin şiddeti tayin ettiğini dair çok dar ve seçici bir bakış açısıyla değerlendirildiğinde doğru olabileceğini gösteren sayısız makale ve akademik dergilerde yayınlanmış değerlendirme yazıları mevcut.^[14] Ne savaş alanında ölenler ölümcül şiddetin tek türü, ne de ölüm şiddetin kapsamını, önemini ve etkisini ölçmenin tek yolu. Acı ve ızdırap çekmek de önemli bir kriter.

Fakat çatışma hali, ve şiddet, günümüzde de insanlar için oldukça gerçek ve önemli bir faktör. Bu, bin yıllardır böyle. Çatışma halinin ne zaman ortaya çıktığını ve insan evrimi sürecindeki şiddet örüntülerini anlamak, bugün insanlığı anlamak ve şiddete ve yıkıma olan uçsuz bucaksız kapasitemizi yönetebilmek için kritik önemde. Gerçek verileri ve evrimsel kayıtlardan elde edilen örüntüleri yok saymak, yüzleşmemiz gereken günümüzdeki zorluklarla ilgili bize anlayış kazandırmayacak.

3. Evrimsel Tarih ve Irk

Toplum ve ırkla ilgili tartışmalar, geçmişte ve günümüzde bilimsel literatürde çok fazla kez gözden geçirildi, fakat hala günümüzde halkın bir çoğu ve çok fazla bilim yazarı tarafından görmezden geliniyor.^{[15], [16], [17]} Modern insanlar ve diğer atalarımız tarafından üretilmiş olan temel teknolojik ve kültürel yeniliklerin örüntüleri ve temposuna dair arkeolojik kanıtlar, günümüzde ve geçmişteki insan popülasyonlarındaki biyolojik çeşitliliğin dağılımı ve güncel genetik örüntüleri ve Homo sapiens türü boyuncaki on binlerce yıllık kültür tarihi, modern insanların ırk temelli ayrılmaları ve bunun davranışımız, biyolojimiz ve uygarlık tarihiyle ilgili olduğu iddiasını açık şekilde reddediyor.^{[18], [19]}

İnsanın evrimindeki modellerin "Avrupalı", "Asyalı" ve "Afrikalı" kategorilerine bağlı olduğu iddiasını çürütmek için ırk ve ırkçılık konusundaki tartışmaya girmek zorunda bile değilsiniz.^[20] Evrimsel ve güncel biyoloji bilimine dair kısacık bir değerlendirme bile, size daha güçlü ve veri temelli insan çeşitliliği, benzerliği ve farklılığına dair bir anlayış ile günümüzde yüzleştiğimiz ırk ilişkileri ve bunun sebep olduğu sorunlarla başa çıkmaya yönelik daha iyi bir içerik sunar.

İnsan ırklarıyla ilgili daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Sonuç

Çoğunlukla insanı eğlendiren bir yapıya sahip olmalarına karşın, çoğu popüler bilim kitabı, insanın evrimi bilimini yanlış anlıyor ve buna rağmen halkı bildiğimiz şeyler, bilmediğimiz şeyler ve bunların neden önemli olduğu konusunda yanlış yönlendiriyorlar. Kendinize bir iyilik yapın, bu iddiaları dış görünüşlerine göre değerlendirmeyin, kolay açıklamaya razı olmayın. Verileri araştırın ve karmaşıklığı kabullenin. Bilgi, güçtür.