Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Batık Maliyet Yanılgısı Nedir?

Zararın Neresinden Dönülse Kârsa, Neden Dönmüyorsunuz?

Batık Maliyet Yanılgısı Nedir? Standout Books
9 dakika
4,347
  • Kişilik Psikolojisi
  • Finans Safsataları
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 65. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al

Batık maliyet, belli bir âna kadar harcanmış ve artık geri döndürülemeyecek olan, genellikle başarısız bir girişime harcanmış yatırımdır. Batık maliyet yanılgısı ise, belli bir projeye/fikre sırf "Bugüne kadar yaptığım şeyler boşa gitmesin." diye, yaptığınız şey hiç akılcı/işlevsel/başarılı olmasa bile devam etme durumudur. Batık maliyet yanılgısını şu şekilde formüle edebiliriz:

  • X projesi için yatırım yapılmaktadır.
  • Y kaynağından yapılan yatırım devam etmezse X projesi tamamlanamaz ve Y kaynağı boşa harcanmış olur.
  • O yüzden yatırım devam etmelidir.

Proje planlarken, projeye ayıracağınız kaynak ile, proje bittiğinde size getireceği faydanın analizini yapmak önemlidir. Projeyi tamamladığınızda size getireceği fayda, harcadığınız enerjiyi karşılamıyor ise, zarardasınız demektir. Zararda olduğunuzu anladığınızda harcadığınız kaynakları en azından kesmek ve o projeye yeni bir kaynak sağlamamak size zaman, emek ve para tasarrufu sağlar.

Tüm Reklamları Kapat

Batık maliyet yanılgısı, Concorde Yanılgısı olarak da geçmektedir. Bu terim, İngiliz ve Fransız hükümetlerinin, uçak için ekonomik durumun uygun olmadığı ortaya çıktıktan sonra bile pahalı Concorde süpersonik uçağının ortak gelişimini finanse etmeye devam etmesinden kaynaklanmaktadır. İngiliz hükümeti özel olarak projeyi asla başlatılmaması gereken ticari bir felaket olarak görüyordu. Ancak siyasi ve yasal konular her iki hükümetin de çekilmesini imkansız hale getirdi ve iki hükümet de zarara girdi. Batık maliyet yanılgısı bu örnek ile ünlense de Sidney Opera Binası, San Francisco-Oakland Körfezi Köprüsü gibi çok sayıda mega mühendislik projesinde de görülebilmektedir.

Gündelik Hayattan Batık Bir Maliyet

Gündelik hayattan bir örnekle anlayalım: İnternette gezinirken bir film fragmanı ile karşılaştınız. Fragmanı gördüğünüz anda tam anlamıyla büyülendiniz. Hep beklediğiniz o film sonunda çıkıyordu. "Bu filmi ilk ben izlemeliyim." dediniz ve en önden biletleri ayırdınız. Sonunda o gün geldi, heyecanla sinemaya koştunuz ve izlemeye başladınız. Heyecanla izliyorken filmin sıkıcı gelmeye başladığını fark ettiniz. Yine de izlemeye devam ettiniz ama devam ettikçe rahatsız oluyorsunuz. Kendinize itiraf ediyorsunuz. Film tam anlamıyla rezalet! Bundan sonra ne yapacaksınız, hayal kırıklığı ile eve mi döneceksiniz? Ama... En önden bilet aldınız, o kadar hazırlık yaptınız, o kadar para verdiniz. O emekler boşa mı gidecek? Tabii ki hayır. O kadar emek verdiniz. Şimdi bırakıp gitmek olur mu? Onca emeğe yazık. "Belki o kadar kötü değildir ya, güzelleşir sonralarda, güzel gibi sanki." diyerek, kendinizi avutmaya çalışıp filmi izlemeye devam ettiniz.

Tüm Reklamları Kapat

Film sonunda bitti, çıktınız, hâlâ kendinizi avutmaya çalışırken bir anda yaptıklarınıza bilinçli bir şekilde baktınız ve kendinizi kandırmayı bıraktınız. Film berbattı; ama siz, sırf belli bir noktaya kadar emek verdiğiniz için (bu işe "yatırım" yaptığınız için), bu "batık maliyete" zaman olarak daha da fazla yatırım yaptınız. Kendinize bu eziyeti yaşatma pahasına bile olsa... Eğer ki filmin kötü olduğuna karar verdikten sonra sinemadan çıksaydınız, para anlamında zarara girmiş olsanız bile, en azından zaman tasarrufu yapabilecektiniz ve bir nevi "Zararın neresinden dönersen dön, kârdır." prensibini uygulamış olacaktınız.

Hikaye bir yerlerden tanıdık geldi mi? Geldiyse yüksek ihtimalle "Batık Maliyet Yanılgısı"nı hayatınızda en az bir defa yaşamışsınız demektir.

Neden Bunu Yapıyorsunuz, Nasıl Düşünmelisiniz?

Daniel Kahneman'a göre, fırsatları en üst düzeye çıkarmak yerine tehditlerden kaçınmaya daha fazla önem veren organizmaların genlerini aktarma olasılıkları daha yüksektir. Bu nedenle zamanla, kaybetme olasılığı, davranışlarınız üzerinde kazanabilme olasılığından daha güçlü bir motivasyon kaynağı haline gelmiştir. Mümkün olduğunda her türlü kayıptan kaçınmaya çalışırsınız ve kayıpları kazançlarla karşılaştırırken onlara eşit davranmazsınız. Birisine bir kazanç/kayıp ikilemi teklif edecek olursanız, olası kazanç, olası kaybın iki katı civarında olmadıkça, kişi bahse girmeyi reddedecektir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Hal Arkes ve Catherine Blumer, 1985'te bu konuda bir deney yaptılar: Deneklere 100 dolarlık bir kayak gezisi için bilet aldıkları söylendi. Ancak daha sonra başka bir şehirde 50 dolara çok daha iyi bir kayak gezisi buldular ve onun için de bilet aldılar. Bu iki kayak gezisi için saatlerin çakıştığını öğrendiğinizde ne yaparsınız? Deneklerin yarısından çoğu, daha kötü olmasına rağmen daha pahalı olan kayak gezisini tercih etti. Çünkü ona daha fazla yatırım yapmışlardı.

Kahneman ve Tversky'nin deneyi ise şöyleydi: Bir film izlemek için sinema salonuna gideceksiniz. Bilet fiyatı ise 10 dolar. Tam bilet alacakken bilet almak için elinizde tuttuğunuz 10 doları düşürdüğünüzü fark ettiniz. Başka bir 10 dolar çıkarıp bileti alır mıydınız? Muhtemelen. Deneklerin sadece %12'si almayacağını söyledi. Peki bileti aldıktan sonra, para yerine bileti kaybettiğinizi fark etseydiniz, tekrar bilet alır mıydınız? Deneklerin %54'ü almayacağını söyledi.

Davranışçı ekonomist Dan Ariely'a göre bir takas yaparken insanlar ne kazanacağından çok ne kaybedeceğini önemsiyor. "Ödemenin acısı" denilen bu his, sahip olduğunuz herhangi bir şeyden vazgeçmeniz gerektiğinde ortaya çıkar. Ne kaybederseniz kaybedin, ister büyük, ister küçük olsun, bu acıyı hissedeceksiniz ve bu kararlarınızda değişikliğe neden olacak. Bir şeyi kaybettiğinizde canınız acıyor ve bu acıyı hafifletme isteğiniz de bu tuhaf davranışlara neden oluyor.

Birkaç etkene daha bakalım: Bir projenin başarısız olacağını gördüğünüzde yenilgiyi kabul etmenin korkaklık olacağını belki de daha çok kaynak harcayarak daha çok mücadele ederek düzelebileceğini düşünüyorsunuz. Hatta Hayatta Kalma Yanılgısı'nda olduğu gibi daha çok kaynak harcayarak düzeltilebilen sıra dışı örnekleri gördünüz. Ancak bunun çoğu durumda işe yaramadığını ve bunu başarabilen kişilerin de kâr/zarar hesabı yaptığını göz önünde bulundurmalısınız.

Askeri bir bağlamda da batık maliyet yanılgısının tezahürünü görebiliriz: Birçok durumda asil bir şekilde ölmek, korkakça kaçmaktan yeğdir; çünkü daha önce giden ve geri gelmeyecek olanların "kanı yerde kalır". Oysaki duygulara başvurmaktansa mantıklı bir şekilde düşünmek hem normal savaşlarda, hem de yatırım savaşlarında daha önemlidir. Duygulara başvurup "Bu kadar insan boşuna mı öldü?" dedikten sonra güçsüz olduğunuzu bile bile "asil bir şekilde savaşmayı" seçtiğinizde ve yatırdığınız emek ve insan gücü öldüğünde yine zararda olmayacak mısınız? Hem de bu sefer kendi canınızı da kaydedebileceğiniz için öbür örneklere göre çok daha büyük bir zarara girmiş olacaksınız (kaybettiğinizi varsayarsak). Halbuki savaş esnasında yenileceğinizi anladığınız anda sırf arkadaşlarınızın kanı yerde kalmasın diye savaşmak yerine, geri çekilip günün birinde daha büyük ve daha güçlü bir orduyla birlikte savaş alanına dönseydiniz bu daha rasyonel bir karar olmaz mıydı?

Tüm Reklamları Kapat

İster gerçek bir savaşta, ister bir yatırım savaşında olun mantığınızı kullanmadan ve güzelce düşünmeden karar almamalısınız. Batık maliyete yatırım yapmayı düşünüyorsanız ise yaşanılan olaylara olabilecek en objektif perspektiften baktıktan sonra karar vermelisiniz. Öbür türlü günün birinde çok ciddi bir şekilde çuvallamanız olası.

Birkaç Örnek...

Yazının başındaki örneği hatırlıyorsunuzdur. Batık maliyet yanılgısı hem kendi hayatınızda, hem de tarihte birçok örneği olan bir mantık hatası olduğu için örnek bulmak çok zor değil. Şimdi birkaç örneğe göz atalım:

Örnek 1

İlişkimizin iyiye doğru gitmediğini ve gün geçtikçe mutsuzlaştığımızı biliyorum ama onunla tam 3 senedir birlikteyiz. Eğer ayrılırsak bu, ona verdiğim tüm emeklerin çöpe gitmesi demek.

Düşünün: Sadece emek ve zaman harcandığı için iki kişinin de mutsuz olmaya etmeye devam etmesi rasyonel bir çözüm müdür? Bunun yerine emek ve zamandan bağımsız olarak kişilerin birbirini nasıl mutlu olacağına dair bir plan daha rasyonel olmaz mıydı?

Örnek 2

Bu bilete tam 300 TL verdim. Maç ne kadar kötü olursa olsun bu maçtan hiçbir şekilde ayrılamam.

Düşünün: O parayı verdiniz ve bitti. Kötü olan maçı izlemeye devam ederseniz paranızı geri alamamakla kalmayıp bir de kendinize işkence çektirmiş olmayacak mısınız? İşkence çekmemek gibi bir seçeneğiniz varken üstelik.

Tüm Reklamları Kapat

Örnek 3

Bu bölümü hiç sevmiyorum ve derslerden hiçbir şey anlamıyorum ama bölümü bırakırsam bu bölümü kazanmak için çalışarak harcadığım yıllar boşa gider. O yüzden bölüme devam etmeliyim. Hem belki bölümümü sonradan severim.

Düşünün: Evet, harcadığınız yıllar gitti ve geri gelmeyecek. Ama hiçbir şey anlamadığınız bu bölümü bitirdiğinizde ne yapabileceğinizi de düşünün. Size bir faydası olacak mı, yoksa harcadığınız ve hiçbir faydası olmayan yıllara daha fazlasını mı ekleyeceksiniz?

Örnek 4

Otoban projesine şu ana kadar milyonlarca TL yatırdık. Ne kadar maliyetli olursa olsun bu yolu yapmalıyız. Öbür türlü o kadar harcadığımız parayı çöpe mi atacağız yani?

Düşünün: O kadar para yatırdık da şimdi daha fazlasını mı çöpe atmalıyız? Yoksa daha fazla paranın çöpe gitmemesi için daha akılcı bir plan mı yapmalıyız?

Aslına bakılırsa bu ve benzeri çoğu örneklerde batık maliyet yanılgısını görebilirsiniz; çünkü tüm örneklerde geçmişte bir iş yapılmış ve maliyet vardır. Üstüne üstlük bu yapılan maliyet kişiye fayda sağlamaktan ziyade daha çok zarara sokmuştur ve verdiğimiz örneklerdeki her bir kişi de bu boşa giden maliyeti gördüğü halde geçmişte bir emek sarf edildiği için projeden ayrılmamaktadır. Halbuki bu durum onları hem ekonomik, hem duygusal, hem de zaman açısından zarara sokmaktadır.

Batık Maliyet Yanılgısı Size Sadece Nasıl Düşünmemeniz Gerektiğini Söyler!

Tabii ki her batık maliyetin peşinden gitmenin de kesinlikle yanlış olduğu söylenemez. Bu, safsataya başvurma safsatası olurdu. Batık maliyet yanılgısı size ne yapmanız gerektiğini söyleyemez. Yapmanız gereken eyleme karar verirken, düşünmeniz gereken tek kriterin yatırdığınız kaynak olmadığını söyler. Yani sadece yatırdığınız kaynağa bağlı olarak düşünmemeniz gerektiğini ama bunun bütün yatırımdan hemen vazgeçmek için bir neden olmadığını söylemeliyiz.

Tüm Reklamları Kapat

Örneğin 6 seneden beri okunulan ve mezun olmaya 1 ay kalınmış bir tıp fakültesini bırakmak, çoğu kişiye pek de mantıklı bir karar gibi gelmeyecektir. Hem de bunun için bir kâr/zarar analizi yapılırsa okulu bitirmenin yüksek ihtimalle daha rasyonel bir davranış olduğu gözükebilir.

Aynısı çeşitli projeler için de geçerlidir. Örneğin, 1 milyar dolarlık bir projenin 950 milyon dolarlık bölümü bittiyse ve iş istendiği gibi gitmediği için 25 milyon dolarlık bir masraf daha çıktıysa asıl proje bedeline göre çok daha küçük bir maliyet daha çıktı diye projenin tamamını bırakmak, yine çoğu kişiye göre pek de rasyonel olmayan ve hatta saçma bir karar gibi gelebilir.

Ancak kişiler ya da kurumlar, yaptıkları yatırımlara devam etmek için bir argüman olarak sadece geçmişte "onca emek verdiklerini ve kaynak yatırdıklarını" öne sürüyorlarsa ya da projenin işe yaraması için gereken koşullar tamamen ortadan kalktıysa ve proje tamamlandığında projeden kazanılacak fayda, yatırılan kaynağa değmeyecekse (halkın tabiri ile proje elinizde patlarsa) hâlâ yatırıma devam etmeye çalışmanın pek de rasyonel bir davranış olmadığı açıktır.

Sonuç

Eğer batık bir maliyetiniz varsa bu "yatırıma" devam etmenin veya yatırıma kaynak aktarımını kesmenin size nasıl bir katkı sağlayacağını fayda/zarar bağlamında analiz etmelisiniz. Devam etme nedeninizin sadece "önceden çok emek vermiş olmak" olmadığından emin olun ve başka rasyonel gerekçeler bulmaya çalışın. Yani düşünce biçiminizi "batık maliyet" olmadan tekrar değerlendirin. Böylece eleştirel düşünmeyi daha iyi öğrenmiş ve daha rasyonel kararlar vermiş olacaksınız.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 65. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
28
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 17
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • İnanılmaz 3
  • Güldürdü 2
  • Umut Verici! 2
  • Grrr... *@$# 2
  • Bilim Budur! 1
  • İğrenç! 1
  • Korkutucu! 1
  • Muhteşem! 0
  • Üzücü! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 27/03/2023 06:11:15 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11620

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Güneş
Depresyon
Koaservat
Gerçek
Çin
İfade
Rna
Yapay
Mavi
Besin
Çiçek
Sahte
Samanyolu Galaksisi
Fotoğraf
Antik
Yangın
Fizik
Hızlı
Oyun Teorisi
Gezegen
Santigrat Derece
Dişler
Yüksek
Ergen
Çağ
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
U. Derin, et al. Batık Maliyet Yanılgısı Nedir?. (9 Nisan 2022). Alındığı Tarih: 27 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/11620
Derin, U., Bakırcı, Ç. M., Deren, . (2022, April 09). Batık Maliyet Yanılgısı Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 27, 2023. from https://evrimagaci.org/s/11620
U. Derin, et al. “Batık Maliyet Yanılgısı Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 09 Apr. 2022, https://evrimagaci.org/s/11620.
Derin, Ufuk. Bakırcı, Çağrı Mert. Deren, . “Batık Maliyet Yanılgısı Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 09, 2022. https://evrimagaci.org/s/11620.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.