Ayakları Kırılan Atları Neden Vuruyorlar?

"Bacağı kırılan bir at vurulur, çünkü iyileşmesi mümkün değildir." klişesini muhtemelen duymuşsunuzdur. Gerçekten de Vahşi Batı'da ayağı kırılmış bir atın göreceği son şey, sahibi olan kovboyun silahı olabilirdi. Hatta o kadar geriye gitmeye gerek yok, günümüzde de ayakları veya bacakları kırılan atlar birçok durumda sodyum pentobarbital gibi kimyasalların enjeksiyonu yoluyla (ötenazi yöntemiyle) öldürülmektedir.

Bunun sebebi, atların çoğunlukla yük taşımak veya hızlı koşmak gibi amaçlarla kullanılmasıdır. Kendi ağır gövdelerine ek olarak üzerlerine binen insan ve yüklerin de ağırlığı ile, kırılmış veya çatlamış bir kemiğin tam anlamıyla iyileşmesi çok zordur. Bu nedenle birçok durumda ayağı sakatlanan bir at, sahibine yük olmasın diye öldürülmektedir.

Kulağa son derece barbarca gelen bu uygulamayı tamamen sonlandırmak adına veteriner hekimler ve ekinologlar (at bilimciler) kolay bir tedavi yöntemi bulmaya çalışmaktadırlar; ancak ne yazık ki bugüne kadar basit bir çözüm keşfetmek mümkün olmamıştır.

Atların Bacakları

Atlar için bacakları gerçekten çok büyük öneme sahiptir. Bunu, evrimsel süreçte buna göre şekillenen anatomilerinde de görebilmekteyiz: Atların vücudundaki 205 kemiğin 80 tanesi bacaklarında bulunmaktadır. Çok sayıda eklem, kemik, ligament, tendon, kıkırdak, vb. parça bir araya gelerek, atları meşhur ve kullanışlı kılan hızlarını mümkün kılar. Atlarda meydana gelen bacak yaralanmalarının büyük bir kısmı ön ayaklarda meydana gelir; çünkü yükün %60-65 civarını ön iki ayak taşımaktadır.

Atların bacaklarını etkileyen tek problem kırık ve çatlaklar değildir. Aynı zamanda enflamasyon, osteortirit, eklem sorunları ve diğer hastalıklar da atların bacak performansını etkileyebilmektedir. Ancak çoğu zaman at bacaklarının kırılmasına veya çatlamasına neden olan şey, bir diğer attan yedikleri çifteler, yere yanlış bir şekilde basmaları, düşme, takılma, vb. durumlardır.

Ayrıca çok fazla yorulan atlar ve spesifik bir atın iskelet-kas sisteminin durumu da kırık ve çatlak olasılığını etkileyebilmektedir. Benzer şekilde, mikroçatlaklar da zaman içinde büyüyerek daha büyük çatlak ve kırılmalara neden olabilirler. Örneğin 2008 yılında düzenlenen Kentucky Derbisi sonrasında Eight Belles isimli at yere yığılmış ve sonrasında ötenazi ile öldürülmesi gerekmiştir. At yarışlarının etik problemleri de at yaralarının ticarileştirilmesine neden olabilmektedir.

Atların iyileşme sürecini zorlaştıran bir diğer unsur, insanların aksine, iyileşme sürecinde sürekli yatamıyor olmalarıdır. Atlar, uyumak da dahil olmak üzere günlerinin çoğunu (4-15 saat arasını) dört ayak üzerinde geçirecek biçimde evrimleşmişlerdir.

The Horse

Bunun ana nedeni, atların av konumundaki türler olmasıdır; dolayısıyla atlar her an kaçmak üzere hazır beklerler. Bu süreçte aralıklarla birkaç dakikalığına uyuklarlar. Yani atların polifazik uyku düzenine sahip oldukları söylenebilir. Yetişkin bir at, gün içinde sadece birkaç dakika ila 1-2 saat boyunca uyuyarak yeterli enerjiyi toplayabilmektedir.

Bu arada bunu söylemişken, atların uyumak için illâ ayakta durmak zorunda olmadıklarını da ekleyelim. Birçok at, eğer kendini yeterince güvende hissediyorsa, özellikle de REM uykusu sırasında yere uzanarak da uyuyabilmektedir. Ancak atlar iri hayvanlar oldukları için, kısa REM uykuları haricinde, uzun süre yerde uzanmayı tercih etmemektedirler. Aksi takdirde organlarına giden kan damarları tıkanabilir ve hastalanabilirler.

Animal Friends

Atları Hangi Şartlarda "Vuruyorlar"?

Sakatlanan bir atın öldürülüp öldürülmeyeceği, sahibine bırakılan bir karardır. Eğer sahibi ata bakmayı sürdürmek isterse, normal şartlarda bacağı kırılan bir atı öldürmek için bir neden yoktur. Ancak birçok durumda sahipler, atları aşağıdaki şartlara bağlı olarak öldürmeyi seçmektedir:

Kırık ne kadar kötü?

Her kırık eşit büyüklük ve ciddiyette değildir. Daha ufak çatlak ve kırıklar, doğru tedavi ile tamamen iyileşebilir. Yani "atlar kesinlikle iyileşemez" gibi bir kaide bulunmamaktadır; her canlı gibi atlar da iyileşebilirler. Çoğu durumda, eğer kırık çok derinse veya bacak birkaç noktadan kırıldıysa atların uyutulması veya öldürülmesi tercih edilmektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

At, kaç yaşında?

Tıpkı insanlarda olduğu gibi, atlarda da, daha genç yaşlarda iyileşme oranları daha yüksektir. Bunun sebebi, genç atlarda kemiklerin halen gelişme sürecinde olmasıdır. Ayrıca genç atlar daha ufak bir vücuda sahip oldukları için, kırık veya çatlak üzerine daha az yük bindirirler ve iyileşme şansları daha yüksek olur. Uyutulan atlar, çoğu durumda yaşlı atlar olmaktadır.

Kırık nerede?

Her ne kadar bir kemik oldukça katı ve süreğen bir organ olsa da, kemiğin her yeri aynı yapıda değildir. Dolayısıyla kırığın kemiğin hangi bölgesinde yer aldığı, iyileşme ihtimalini de arttıracaktır. Buna bir örnek olarak, bacağın daha alt kısımlarında meydana gelen kırıkların daha zor iyileşmesi gösterilebilir. Çünkü bacağın daha alt kısımlarında daha az kılcal damar bulunur ve bu nedenle iyileşme süreci de daha zorludur. Benzer şekilde, daha iri bir kemiğin kırılması sonrası iyileşme ihtimali, daha ufak bir kemiğe göre çok daha düşüktür.

Gartner

Bacak Kırık Olsa da Atın Yaşamasına İzin Verilemez mi?

Evet, verilebilir. Ancak atın düzenli olarak bakımının sürdürülmesi ve bir veteriner hekim eşliğinde denetlenmesi gerekmektedir. Çünkü kırığın yerine, ciddiyetine ve atın yaşına bağlı olarak iyileşme sırasında da bir dizi komplikasyon (istenmeyen yan etki) meydana gelebilir.

Örneğin çok ciddi kırıklarda ampütasyon (uzuv kesme işlemi) uygulanabilir; ancak ne yazık ki pek çok at, prostetiklere (takma uzuvlara) pek iyi adapte olamamaktadır. Buna rağmen, bir atı öldürmek yerine onu prostetik ile yaşatmaya çalışmak daha insanca olanıdır. Uluslararası At Ayak Sağlığı Merkezi'nden Ric Redden şöyle diyor:

Eğer ya bir atın ayağı kesilecekse ya da at hayatını kaybedecekse, ortada pek bir seçim yok demektir. Alt bacakları katastrofik bir şekilde hasar gören veya hastalanan atlar çoğu zaman ötenazi edilirler; çünkü bu bölgede geri döndürülemez damar, yumuşak doku ve kemik hasarı oluşmuştur. Fonksiyonunu yitirmiş bölgenin üzerinden at bacaklarını kesmek ve atlara prostetik takmak uygulanabilir bir yöntemdir. Bir veteriner hekim olmak, bunu gerektirir: Yaşamak isteyen bir hayvanın bakımını yapar ve onu iyileştirirsiniz.

The New York Times

Katastrofik bir hasar, atletik atların yarış veya antrenman sırasında yaşanan ve akut topallığa neden olan her türlü hasar olarak nitelendirilmektedir. Bunlar arasında:

• 3. metakarpal kemiğin ateral veya mediyal kondilinde meydana gelen kondilar kırıklar,
• Sesamoid kemiklerdeki kırıklar,
• Dizde yer alan üçüncü karpal kemiğindeki veya merkezi tarsal kemiğindeki kırıklar,
• Kasık bağ aparatındaki veya diğer tendon ve ligamentlerdeki yırtıklar,
• P1 (uzun pastern kemiği) boyunca meydana gelen kırıklar,
• Tibia, humerus, pelvis, femur gibi kemiklerde meydana gelen kırıklar bulunur.

Bu tür kırıklar sonucunda atların öldürülmesine karar verilmesinin sebepleri arasında şunlar sayılabilir:

Atın Ağırlığı

Bir bacak kırıldığı (veya ampüte edildiği) zaman, diğer bacakların normalden daha fazla yük taşıması gerekmektedir. Atlar, halihazırda oldukça ağır hayvanlar oldukları için, bu az sayıda bacak üzerine binen yük de iskelet ve kas sistemine zarar vermektedir. Örneğin bu atlarda laminit (lamina iltihabı) veya apse gibi durumlar adha sık görülmektedir.

Laminit, toynağın bacak kemiğine bağlandığı noktada meydana gelen enfeksiyonlu bir hastalıktır. Eğer tedavi edilmezse, toynağın kemikten ayrılmasına neden olabilir. Laminite neden olan sebepler henüz net olarak bilinmemektedir; ancak eğer bacaklarından birini yitirmiş olan bir atta laminit gelişecek olursa, muhtemelen atın uyutulması gerekecektir. Çünkü bu hastalık oldukça acı vericidir.

Laminit gibi durumları önlemek adına atlara askı uygulaması yapılabilmektedir. Bu askılar, atın karnını sarıp, onları yukarıya kaldırarak bacaklara düşen yükü azaltmayı hedeflemektedir. Ancak bu askılar çoğu zaman rahatsız edicidir ve yatak eziklerine neden olabilir. Dahası, askıya alınan atlarda ciddi sindirim sorunları da görülmektedir. Eğer askı çok uzun süre kullanılacak olursa, iyileşen bacak atın yükünü düzgün bir şekilde taşıyamayacak ve yeniden laminit oluşumu görülecektir. Bu nedenle iyileşme süreci boyunca atın 4 bacağının da eşit bir şekilde yük taşıdığından emin olunmalıdır.

Örneğin 2006 yılında düzenlenen Kentucky Derbisi'ni açık ara farkla kazanan Barbaro isimli at, aynı yıl içinde düzenlenen Preakness Stakes yarışında iki bacağını birden kırmıştır. Ameliyatlar geçiren ve iyileştirilmeye çalışılan at, nihayetinde laminit kaynaklı aşırı acı ve ağrı dolayısıyla uyutulmak zorunda kalmıştır.

Atın Hareketi

Atlar, pek sabit hayvanlar değillerdir. Birçok at, özgürce koşmayı ve sık sık hareket etmeyi sever. Bu nedenle iyileşme sürecinde atları sabitlemek oldukça zordur. Uzun süre hareket etmeyen atlar, serbest bırakıldıklarında çok fazla hareket ederek iyileşme sürecine zarar verebilirler.

Ancak atların karakterleri de çok farklı olabilmektedir. Bazı atlar daha sakin ve hareketsizdir. Bu tür atların iyileşme ihtimali de daha yüksek olmaktadır.

Enfeksiyonlar

Açık kırıklar çoğu durumda enfeksiyonlar için bir yuva görevi görmektedir. Bu nedenle zararlı bakteriler kısa sürede kırıklar ve çatlaklar içinde çoğalarak, atı enfekte edebilirler. Bu da, halihazırda kırık nedeniyle kötü olan bölgede, işlerin daha da kötüye gitmesine neden olabilir.

Agora Bilim Pazarı

Pisagor Evimizin Her Şeyi

Nicolas Cage’in oynadığı film sayısı ile havuzlarda boğulan insan sayısı arasındaki ilinti ne olabilir?

Matematikten yararlanarak hız sınırı cezalarına itiraz edebilir miyiz?

Binlerce yıl önce Mezopotamya halkları rakamları icat etmişti: O zamandan beri matematiği tutabilene aşk olsun! Sevsek de korksak da –ya da “Ben sözelciyim,” diyerek konuyu geçiştirsek de– artık gündelik hayatta kullandığımız pek çok şeyin arkasında matematik var. Peki ama kahve makinenizden telefonunuzdaki uygulamalara, hemen her araç gerecin sizin adınıza her şeyi hesapladığı bu yeni dünyada matematikten anlamınıza gerçekten gerek var mı?

Pisagor Evimizin Her Şeyi’nde Stefan Buijsman, felsefe, psikoloji ve tarihi birleştirerek okuyucuyu matematiğin harikalar diyarına götürüyor. Matematikten habersiz gelişmiş topluluklardan insanların doğuştan gelen becerilerine (Bebekler sayabilir mi?), şansın hesaplanabilirliğinden çağın teknolojilerinin ardındaki sayısal dünyaya kadar uzanan Buijsman, neden yeni bir lisandan önce matematikten anlamayı seçmemiz gerektiğini, aksi takdirde başkalarının matematiğiyle (algoritmalar, kampanyalar, anketler, yalan haberler) aldatılmaya ne kadar açık olduğumuzu ortaya koyuyor.

Pisagor Evimizin Her Şeyi, henüz on sekiz yaşındayken yüksek lisansını, yirmi yaşındayken doktorasını tamamlamış bir dâhiden, sayılar ve matematikle ilgili düşüncelerimizi kökünden değiştiren bir rehber.

“Buijsman’ın, matematiğin esas kıymetinin gerçekliği basitleştirmesinde saklı olduğunu anlatan, büyük bir teorisi var.”

Devamını Göster

₺145.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Daha önce de söylediğimiz gibi, atların bacaklarının alt kısımlarında pek fazla kılcal damar yoktur. Daha spesifik konuşmak gerekirse, atların iç diz ekleminin (insanlarda ayak bileğine karşılık gelen bölgenin) alt kısmında kas bulunmaz. Bu nedenle burada kan damarları da oldukça az miktarda bulunmaktadır. Buna bağlı olarak, bölgede meydana gelen enfeksiyonlarla savaşmak için gereken antikorlar, yaralı bölgeye çok iyi iletilemez. Hatta bu nedenle yere yakın bölgelerde meydana gelen at enfeksiyonlarını antibiyotiklerle tedavi etmek oldukça zordur. At enfeksiyonlarını tedavi etmek için verilen yüksek doz antibiyotikler, atların kendi mikrobiyotasını da bozarak daha büyük problemlere yol açabilmektedir.

The New Yorker

Acı ve Ağrı

Omurgalı her hayvanda olduğu gibi, atlarda da kırıklar son derece acı vericidir. Bu acının derhal tedavi edilmesi gerekir; ancak atları acıdan tamamen arındırmak için gereken doz miktarı fazlasıyla yüksek olabilmektedir. Dahası, acı ve ağrıdan tamamen arındırılmış bir at, bu nedenle daha fazla hareket ederek yarasını daha da kötü hale getirebilir veya tekrar yaralanabilir. Bu nedenle acı/ağrı tedavisi ile daha ileri düzey komplikasyonlar arasındaki denge iyi tutturulmalıdır.

Maliyet

Atları tamamen iyileştirmek ve hasta olduklarında gereken bakımlarını yapmak çoğu zaman oldukça yüksek maliyetli bir uğraştır. Hele ki kırık tedavisinin kesin olarak çalışacağı garanti edilemediği için, birçok durumda at sahipleri, belirli şartları sağlayacak düzeyde hasar görmüş atlarını öldürmeyi tercih etmektedir. Kimi zaman gerekçe olarak at bakımını üstlenecek tesislerin noksanlığı da gösterilebilmektedir.

Sonuç

Sonuç olarak, bacağı kırılan bir atın öldürülmesi, kimi durumda atın kendi iyiliğinden ziyade, atın kullanım biçiminden kaynaklı olarak insanların maddi bir tercihte bulunmasıdır. Ancak birçok durumda at sahipleri, birçok faktörü bir arada göz önünde bulundurarak atlarının yaşamını sonlandırma kararını almaktadırlar.

Atlar için bacak kırıkları her zaman geri döndürülemez bir hata olmasa da, birçok durumda normal yaşantıyı dikkate değer miktarda etkileyen, ata oldukça fazla acı ve ağrı yaşatan, dolayısıyla kimi durumda ötenazinin acı ve ağrıya tercih edilebileceği bir durumdur. Ancak nihayetinde bir hayvanın canı söz konusu olduğu için, atın yaşamını sonlandırma kararı dikkatlice alınmalı ve öncelikle diğer tüm alternatiflerin tüketildiğinden emin olunmalıdır.