Atların Evriminde Fiziksel Değişimler: Boyut Artışı ve Parmak Körelmesi!

Evrimsel Biyoloji dahilinde, evrimleri en net olarak bilinen canlı gruplarından biri Atgiller (Equidae) ailesinin evrimidir. Bu evrimsel süreçte, sayısız ara tür keşfedilmiş, fosilleri bulunmuş, defalarca analiz edilmiş ve net bir şekilde tanımlanmıştır. Atların evrimindeki önemli ara basamakları sıralayacak olursak:

• Eohippus
• Orohippus
• Epihippus
• Mesohippus
• Miohippus
• Kalobatippus
• Parahippus
• Merychippus
• Hipparion
• Pliohippus
• Dinohippus
• Plesippus
• Equus

cinslerini görebiliriz. Bunlar, cinslerdir ve her bir cinsin altında 1-10 arasında tür bulunmaktadır. Bu, atların evrimini ne kadar net bir şekilde bildiğimiz hakkında fikir verecektir.

Atların evriminde göze en çok çarpan ise, ufacık olan atasal türlerden, günümüzdeki devasa boyutlardaki türlere ulaşılmış olmasıdır. Atların evriminin en ilkin basamaklarından olan Eohippus cinsi, ufak bir köpek boyutlarındadır. Aradan geçen 48 milyon yıllık evrimsel değişim tarihi, atları günümüzdeki boyutlarına ulaştırmıştır.

Atların Evriminde Parmaklar ve Toynak...

Gelelim atlarda parmakların evrimi ve tek parmaklı toynağın oluşumuna... Bu parmak yapısındaki değişim bir anda meydana gelmemiştir ve evrimsel süreçte, atların daha çok güç almak üzere adapte oldukları duruşlar, parmak yapısının değişmesine neden olmuştur. Bu değişim, fosil kayıtlarına net bir biçimde yansımış, görselde görebileceğiniz evrimsel değişimi ortaya çıkarmıştır.

Görseldeki türler sırasıyla şöyledir:

• A. Hyracotherium: 53 milyon yıl önce, Erken Eyosen dönemde yaşamış, ilkin bir at türüdür. Oldukça ufaktır ve ayaklarının ön kısmında dört, arka kısmında üç adet parmak bulunur.
• B. Miohippus: Oligosen dönemde yaşamış bir at türüdür ve ayaklarında sadece 3 adet parmak bulunur.
• C. Merychippus: 17 milyon yıl önce, Geç Miyosen dönemde yaşamış bir at türüdür ve yanal parmakları tamamen körelmiştir.
• D. Equus: Günümüz atlarında, sadece bir adet parmak bulunmaktadır.

Görüldüğü gibi, her hayvan türünün, hemen her özelliğinden evrimsel değişimleri görmek mümkündür. Atların parmaklarında görülen de tam olarak budur.

Yaşayan Son Gerçek Vahşi Atlar: Przewalski'nin Vahşi Atları

Günümüzde yaşayan ve günlük hayatımızdan tanıdığımız atların tamamının yapay seçilim sonucunda vahşi atlardan evrimleştiğini, günümüzdeki at türlerinin de diğer tüm hayvan türleri gibi uzun evrimsel süreçler sonucunda bugünlere ulaşabilmiş hayvanlar olduklarını biliyoruz. Peki ya evcilleştirilmiş atların dışında kalanlar? Vahşi atlar nerede? Ne yazık ki, birçok türe yaptığımız gibi, onları da yok olma tehdidiyle karşı karşıya bıraktık. Ancak neyse ki, bazı çabalarla onları halan görmek mümkün.

Przewalski'nin Atları olarak bilinen Equus ferus przewalskii alttürüne ait atlar, günümüzde yaşayan son gerçek vahşi atlardır. Doğal popülasyonlarından sonuncusu da, 50 yıl kadar önce Moğolistan'da yok olmuştur. Ancak o zamandan bu yana, tehlikenin farkına varan bazı hayvanat bahçeleri (özellikle de Prag Hayvanat Bahçesi) bu atlardan 12 örnek toplamış ve ciddi bir koruma programı uygulamıştır. Bu 12 bireyden, 1000 bireylik bir hayvanat bahçesi popülasyonu yaratılabilmiştir. Sonunda, 1992 senesinde bu hayvanat bahçesi popülasyonundan 16 tanesi vahşi doğaya salınmış ve son yapılan tespitlere göre günümüzde 300 bireylik bir popülasyon büyüklüğüne erişmişlerdir. 

Eldeki popülasyon sürekli birbiriyle çaprazlandığı için, genetik analizler sorunlu sonuçlar vermekte ve türün taksonomisini zorlaştırmaktadır. Ancak antik DNA teknolojisinin gelişmesi sayesinde, 2009 yılında bir kemikten alınan DNA analiz edilmiş ve 2011 yılında yapılan bir mitokondriyal DNA analizi Przewalski Atları ile günümüzdeki diğer modern atların ortak atasının 160.000 yıl kadar önce yaşadığını ortaya koymuştur. Tıpkı şempanzeler ile insanlarda olduğu gibi, Przewalski Atları ile diğer modern atlar arasında da kromozom sayısı farkı bulunmaktadır (Przewalski Atları'nda 66, diğer modern atlarda 64). Przewalski Atları'nda bulunan kromozom 23 ve 24 kaynaşarak günümüzdeki diğer modern atlarda bulunan kromozom 5'i oluşturmaktadır. Bu iki grup birbiriyle çiftleştiğinde, yüksek sıklıkta kısır olan, 65 kromozom sayılı bireyler doğmaktadır. 

Atların Evriminde Yapay Seçilim: Kıvırcık At!

Evrimin yapabileceklerinin bildiğimiz bir sınırı bulunmadığı için (belki fizik ve kimya yasalarını sınır belirleyebiliriz), evrimin bir mekanizması olan Yapay Seçilim'i kullanan insanların da yaratabilecekleri yeni hayvan tiplerinin pratikte bir sınırı bulunmuyor:

Başkir Kıvırcığı ya da kısaca "Kıvırcık" olarak da bilinen bu at, Kuzey Amerika'da insanlar tarafından evrimleştirilmiş bir at çeşididir. Sakin, zeki ve arkadaş canlısı kişilikleriyle bilinirler. Ayrıca çok dayanıklı atlardır ve kolay kolay kavga etmeye yanaşmazlar.

Bu atların kesin kökeni henüz tam olarak bilinmememektedir. Amerikan Başkir Kıvırcığı olarak bilinen spesifik bir kıvırcık at çeşidine ilk defa 20. yüzyılda ABD'nin Nevada eyaletinin Eureka bölgesinde yaşayan John Damele rastlanmıştır. O zamanlarda yabani atlar oldukça yaygın olsa da, bu şekilde kıvırcık ve arkadaş canlısı atlara rastlamak çok güçtür. Ancak genel olarak kıvırcık atların nerede ve hangi insan gruplarınca evrimleştirildiği net değildir. Hatta bunların adında geçen "başkir" sözcüğünün işaret ettiği Başkir atlarıyla ata-torun ilişkisi olduğu konusu da tartışılmakta olan bir konudur.