Aşı Karşıtı Propaganda, Nosebo Etkisi Yaratarak Halk Arasında Aşı Korkusunu Körüklüyor!

İki yıldan uzun süredir COVID-19 gündelik hayatımızın bir parçası oldu. Beraberinde getirdiği belirsizlik, pandeminin erken aşamalarında yoğun bir kaygı oluşturdu. Önceleri influenzadan daha kötü olamayacağı görüşü varken, şu anki verilere göre, COVID-19’a bağlı ölümlerin Ocak 2022 ayı itibariyle 5.5 milyon kişiyi bulduğu belirtiliyor. Ancak bu sayının, gerçekte olanın çok altında olma ihtimali yüksek: Dolaylı veriler incelenerek bu rakamların The Economist Model'e göre %95’lik güven aralığı içerisinde 20 milyonu ve Institute for Health Metrics Model'e göre 15 milyonu aşabileceği bildiriliyor.^[1]

Pandemiyle mücadelede birçok yönteme başvurulmuş olması, pandeminin olumsuz etkilerini azalttı. Müdahale içine konulan yöntemlerin sayısı arttıkça mücadelenin başarısı da arttı (bkz. Pandemiyle mücadelede İsviçre Peyniri Modeli). 

Mücadelenin başarısının önemli ölçüde etkileyen unsurlardan birisi de aşılama oldu. Birçok ülke sürü bağışıklığı seviyesine ulaşamamış olsa bile, her ülke kendi olanakları dahilinde toplumun dikkate değer bir bölümünü aşıladı. Ancak özellikle de az gelişmiş ve orta gelişmiş ülkelerde aşılama çalışmaları, farklı nedenlerle başarılı olmadı. Bu bağlamda bu ülkelerde COVID-19'a bağlı ölüm ve hastalanma oranları da görece daha yüksek oldu. 

Aşılama çalışmalarını olumsuz etkileyen diğer önemli bir sorun, ise aşı karşıtları ve onların, aşıların uzun dönem olumsuz yan etkileri olacağı konusundaki bilimsel olarak çürütülmüş ve temelsiz inançlarıdır. Yapılan küresel bir ankete göre, katılımcıların yarıya yakını COVID-19 aşısının yan etkilerinden çekindiklerini bildirmiştir. 

Yeni bir çalışma, aşıların yan etkilerinin değil ama, aşıların yan etkilerine yönelik korku ve endişenin, aşılamanın salgını durduracak düzeye erişmesini engellediğini göstermektedir.

Aşı Karşıtları, Halk Üzerinde Nosebo Etkisi Yaratıyor! 

COVID-19 aşısı çalışmalarının kontrol gruplarında yapılan bir çalışmada, hastalara COVID-19 aşısı yapılmadığı halde, aşı karşıtı propagandalardan duydukları ve dolayısıyla zihinlerinde COVID-19 aşısına atfettikleri yan etkileri bildirmişlerdir.

Plasebo olarak verilen ve COVID-19 aşısı içermeyen aşılara bağlı ortaya çıkan olumsuz etkilere nosebo adı verilir. COVID-19 aşısı olmayan enjeksiyona bağlı gelişen nosebo etkilerinin hastanın beklentileri, COVID-19 aşısı ile ilgili olan endişeleri ve yan etki beklentilerinin rol oynamaktadır. 

Bu araştırmada, COVID-19 aşılarına yönelik 12 randomize kontrollü çalışmanın sonuçları incelendi.^[2] Bu çalışmalarda "aşı grubu"na farklı türde aşılar (örn. mRNA, viral vektör ya da protein tabanlı aşılar) uygulanmıştır. Plasebo kolunda ise içeriğinde aşı olmayan, tuzlu su gibi maddeler uygulanmıştır. Plasebo kollarında ortaya çıkan ve kontrol grubu katılımcı beyanlarına göre ifade edilen yan etkiler (nosebo etkiler), ilk dozdan sonra %35 oranında sistemik (örn. ateş, titreme, yorgunluk, halsizlik, eklem ağrısı, kas ağrısı, baş ağrısı, bulantı ve kusma, ishal) ve %16 oranında lokal (örn. yerel ağrı, kızarıklık, şişme, hassasiyet) oldu; ikinci dozdan sonrası %32 sistemik ve %16’sı lokal olmuştur.

COVID-19 aşısı olmadıkları halde, kendilerine COVID-19 aşısı yapılmadığını bilmedikleri için ayırt edememelerine rağmen COVID-19'a atfedilen yan etkiler arasından beyan ettikleri yan etkiler ve sıklıkları aşağıdaki gibidir:

Plasebo grubunda 2. doz plasebo uygulaması sonrası yan etkiler ilk doza göre daha düşük oldu. Aşı grubunda ise tersi söz konusuydu.

Sonuç

Elde edilen bu bulgular, hastaların aşı almadıkları halde COVID-19 aşısına atfettikleri yan etkileri beyan ettikleri ortaya koymaktadır. Aşı sonrası beyan edilen ve özellikle nesnel olarak ölçülemeyen yan etkilerinin bir kısmının, hastaların algıları ve endişeleriyle ilgili olabileceği düşünmek mümkündür.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

COVID-19 pandemisi boyunca (ve öncesinde) aşılara yönelik olarak sürdürülen, genellikle tek bir merkezden yönetilen, sistemli propagadanın etkilerini akademik çalışmalarda görmek oldukça ilgi çekicidir. Bu durum, aşı karşıtlığının ulaştığı noktada halkın algılarını nasıl olumsuz etkilediğini net bir şekilde göstermektedir.

Elbette nosebo vakalarının tamamını sadece aşı karşıtlarına atfetmek mümün değildir. Özellikle, baş ağrısı ve halsizlik gibi özgül olmayan yakınmalar, COVID-19 aşılarına ilişkin bilgilendirme belgelerinde bulunmaktadır ve bunları okuyan hastaların aşılandıktan sonra bu tarz bir yan etki beklentisi içine girebilmeleri mümkündür.

Hastaların COVID-19 aşılarının yan etkileri konusunda tamamıyla bilgilendirilmeleri bir zorunluktur ve sürdürülmelidir. Ancak aşı karşıtlığını önlemek ve aşılanan bireylerin konforunu artırmak için, aşıya yönelik nosebo etkisi konusunda da hastaların bilgilendirilmeleri önem arz etmektedir.