Fobi Nedir? Ne Zaman Ortaya Çıkar ve Nasıl Tedavi Edilir?

Fobi, bir çeşit anksiyete (kaygı) bozukluğudur. Hayvanlarda da gözlenmiş olan fobiler bir durum ya da objeye karşı duyulan anormal düzeydeki korkunun, gündelik hayatı etkileyecek düzeylere ulaştığı bir olumsuzluk haldir.

Normalde herkesin belli korkuları vardır ve bu, tüm canlılar için olduğu gibi, insanlar için de oldukça doğaldır; fakat fobi durumu, sıradan bir korkudan çok daha fazlasıdır. Fobi sahibi kişi hiçbir sorun olmadığında ve güvende olduklarını bilse bile irrasyonel olan korkusu devam eder. Ayrıca, korkularının yersiz ve gerçekliğe dayalı olmadığını bilseler bile aşırı korku ve endişeli hissederler. Çok sayıda fobiden birine veya birkaçına sahip olan bireylerin yaşamı, bu korkularından ileri düzeyde, aşırı veya anormal bir şekilde etkilenir ve kısıtlanır. Korku ile fobiyi birbirinden ayıran önemli farklardan birisi budur.

Fobi Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Fobiler genellikle erken çocukluk döneminde gelişir. Çocukluğun başladığı ve ilkokula kadar olan süreye erken çocukluk dönemi denir ve bu süre yaklaşık olarak 3 ile 6 yaş arasını kapsar. Tabii ki fobiler sadece erken çocukluk döneminde oluşmaz, herhangi bir yaşta da ortaya çıkabilir.

Ayrıca fobi sahibi kişi, korkusunu tetiklediği durum ya da doğrudan korkusu ile henüz yüz yüze gelmemişse, buna yönelik bir fobisi olduğuna yönelik herhangi bir belirti yaşamayıp, yıllarca bunun farkına varmayabilir.

Türkiye Zeka Vakfı

Fobinin Türleri

Fobileri genel olarak iki gruba ayırmak mümkündür: spesifik fobiler ve karmaşık fobiler.

• Spesifik/Özel/Basit Fobiler: Genellikle erken çocukluk ve ergenlik döneminde oluşur ve yaşlandıkça seviyesi azalır. Belirli nesne ya da durumla ilişkilidir ve bunların etrafında merkezlenir. Yaygın olarak örnekleri ise; doğal çevre fobileri, hayvan fobileri, durumsal fobiler, cinsel fobiler ve vücut fobileridir.
• Karmaşık Fobiler: Genellikle yetişkinlik döneminde oluşur. Spesifik fobilere göre daha rahatsız edici ve zorlayıcı etkilere sahiptir. Karmaşık fobiler de ikiye ayrılabilir:
• Sosyal Fobi (Sosyal Anksiyete Bozukluğu): Özellikle de topluma açık durumlarla veya toplumdan gelebilecek tepkilerle ilgili fobilerdir. Kişi, toplumun tepkisine bağlı olarak utanç veya aşağılanma hissetmekten korkabilir.
• Agorafobi: Ev veya benzeri bir "güvenli" alanı terk etmekten korkmaya yönelik gelişen fobidir. Bu kişilerde, söz konusu alanların terk edilmesi halinde panik ataklar görülebilir.

Fobi Belirtileri

Fobinin belirtileri, anksiyete bozukluğunda görülen belirtilere çok benzerdir. Hem fiziksel hem de duygusal/psikolojik belirtileri bulunmaktadır. Bunlar; çarpıntı, yüzde ve vücutta kızarma, titreme, soğuk soğuk terleme, mide bulantısı, mide rahatsızlıkları, vücutta kaşınma, bunalım, bayılma ve nefes darlığı gibi bazı temel fiziksel belirtilerdir. Ayrıca; bayılma korkusu, ölme korkusu, kontrolü kaybetme korkusu, gerçeklik ile gerçeksizlik arasında ayrım yapamama durumu ve sürekli olarak karmaşık bir ruh hali içerisinde olmak psikolojik ve duygusal belirtileri arasındadır. Kişisel olarak belirtiler farklılık gösterebilir.

Fobiye Etki Eden Faktörler

Fobinin oluşmasına etki eden birçok neden bulunmaktadır ve bu nedenler kişiden kişiye değişim gösterebilir. Temel olarak bunlardan bazıları; genetik faktörler, uzun süreli strese maruz kalmak, travmalar ya da panik veya korku durumuna karşı oluşturulmuş yanıtlardır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Center for Healthy Aging

Fobinin Tedavi Yöntemleri

Aşırı olan hiçbir durum sağlıklı değildir ve hayat kalitesini olumsuz yönde etkileyen fobi sahibi hastalar, korkularından kurtulmak için çözüm yolları aramalıdır. Bazı durumlarda, hastalar kendi başlarına fobilerinden kurtulabilirler fakat başaramadıkları durumlarda profesyonel yardım sayesinde büyük bir ölçüde korkuları azaltılabilir hatta kısa bir sürede kalıcı olarak tedavi edilebilir.

Fobi için çeşitli tedavi yöntemleri bulunmaktadır ve temel olarak popüler tedavi metotları iki kategori altında toplanabilir: ilaç tedavisi ve psikoterapi.

• İlaç Tedavisi: Tıbbi olarak psikiyatri tarafından tanı konulduktan sonra ilaç ile tedavi edilmesi.
• Psikoterapi ve Rahatlama Teknikleri: Psikoterapi sayesinde çevresel ve biyolojik etmenler göz önünde bulundurularak tedavi etmektir. Rahatlama teknikleri vücutta oluşan zararlı etmenleri hem zihin hem de bedensel olarak uzaklaştırmayı amaçlayarak tedavi etmektedir.

Fobinin türüne ve seviyesine göre tedavi yöntemi uygulanır ve her tedavi yöntemi hasta için aynı etkiyi yaratmayacağı için, yöntem değiştirilebilir. Ayrıca, birden fazla yöntem tedavi için aynı anda kullanılabilir.

Flickr Public Domain

Ayrıca, maruz bırakma, duyarsızlaştırma ve bilişsel davranışçı tedaviler de popüler olarak kullanılmaktadır.

• Maruz Bırakma Tedavisi: Hastanın nesneye veya duruma bağlı olarak geliştirdiği korkuya ya da korkuyu tetikleyen durumlara maruz bırakılmasıdır. Bu sayede korkusu ile yüzleştirilip çözümleme yapılması sağlanır. Çözümleme yapıldıktan sonra sorun ortadan kaldırılmaya çalışılır.
• Duyarsızlaştırma Tedavisi: Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) Derneği’ne göre bir psikoterapi yaklaşımı olan duyarsızlaştırma terapisi; fizyolojik temelli olup izole anıların işlenmesini sağlar ve beyni zamanında yapamadığı işlemi yapmasını sağlar. Bu sayede de fobiye neden olan travmalar ya da durumlar ortaya çıkarılıp çözümlenmesi yapılır. Bunun yardımı ile birlikte korkular azaltılıp tedavi edilebilir.
• Bilişsel Davranışçı Tedavi (CBT): Türkiye Psikiyatri Derneği’ne göre bilişsel davranışçı terapi; düşünce, duygu ve davranışlar arasındaki ilişkiler konusunda çalışılır ve neden olan sorunlar ve etmenler üzerine odaklanılır. Sonrasında, hastanın başa çıkabilmesi için kişisel stratejiler üretilerek bazı beceriler kazandırılır. Bu beceriler sayesinde fobilerden kaynaklanan anormal korkular tedavi edilebilir.