Antisosyal Kişilik Bozukluğu Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Teşhis Edilir, Nasıl Tedavi Edilir?

Antisosyal Kişilik Bozukluğu, çocuklukta veya ergenlik döneminde görülmeye başlayan ve yetişkinlik döneminde de devam etmeyi sürdüren, başkalarının haklarını hiçe sayma ve haklarına saldırıda bulunma gibi davranışlara sebep olan bir kişilik bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip olan bireyler manipülatif, aldatıcı ve vurdumduymaz oldukları gibi, başka insanların duygularını umursamazlar ve sergiledikleri kriminal davranışlardan herhangi bir pişmanlık duymazlar. Ayrıca bu kişiler yasalara uymakta, stabil bir mesleğe sadık kalmakta, insanlarla saygı ve güvene dayalı ilişkiler kurmakta sorunlar yaşayabilirler.^[1]

Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM 5), günümüzde kabul edilen 10 farklı kişilik bozukluğunu üç kümede (A, B ve C) sınıflandırmaktadır. Antisosyal kişilik bozukluğu; borderline, narsisistik ve histrionik de dahil olmak üzere var olan 4 adet küme B bozukluğundan birincisidir. Bu bozuklukların tümü, karakteristik olarak başkalarıyla dramatik, duygusal ve öngörülemeyen etkileşimlerle ortaya çıkar. Ancak aynı kategorideki bozuklukların hepsi diğer insanlarla dramatik, duygusal ve öngörülemez ilişkilerle karakterize edilmektedir.^[2]

Antisosyal Kişilik Bozukluğu, çocukluk çağında teşhis edilemeyen tek kişilik bozukluğudur. Dolayısıyla bir gence 18 yaşından önce Antisosyal Kişilik Bozukluğu konabilmesi için, en geç 15 yaşına kadar o gence davranım bozukluğu teşhisi konulmuş olmalıdır.^[3]

Belirti ve Semptomlar

Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun belirti ve semptomları ve aynı zamanda gözlenme sıklığı, bu bozukluğa sahip bireyler arasında farklılık gösterebilir. Antisosyal Kişilik Bozukluğu'na sahip bireyler genel olarak şu belirti ve semptomları gösterirler:

• Başkalarının haklarını sömürmek, manipüle etmek veya ihlâl girişiminde bulunmak,
• Hayvan zulmü ve yangın çıkarma eylemlerinde bulunma,
• Yasaları çiğnemeye aldırış etmemek,
• Öfkelerini kontrol edememek,
• Sorumsuzca ve vurdumduymaz takınıp sosyal hayata aldırış etmemek,
• Suçluluk duymayıp hatalardan ders almamak,
• Uzun vadeli ilişkileri sürdürmekte zorlanmak,
• Hayatlarındaki sorunlar için sürekli bir başkasını suçlamak.

Ayrıca Antisosyal Kişilik Bozukluğu'na sahip olan bir birey geçmişte okuldan kaçma, suç işleme ve saldırgan eylemlerde bulunmuş olma ihtimalleri yüksektir.^{[7], [8]}

Yapılan çalışmalar, Antisosyal Kişilik Bozukluğu semptomlarının 24-44 yaşları arasında belirtilerinin en yüksek olduğu ve 45 yaşından sonra ise iyileşme eğiliminde olduğunu göstermektedir.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun tek bir sebebi yoktur, ancak aşağıdaki faktörler bu bozukluğun oluşma riskini arttırabilir:

• Biyoloji: Antisosyal Kişilik Bozukluğu'na sahip olan bireylerde olağandışı serotonin seviyeleri görülebilir; çünkü serotonin, ruh halimizi ve mutluluk duygularımızı düzenleyen beyindeki bir kimyasaldır.
• Çevre: Erken çocuklukta yaşanan tramva veya istismar, yaşamın ilerleyen dönemlerinde Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nu arttırma riski taşır.
• Genetik: Bazı bireylerde Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun oluşumuna yatkın hale getirebilecek bazı genetik faktörler bulunabilir fakat bu durumdan tek başına sorumlu olduğu düşünülen tek bir genetik faktör yoktur; ancak birçok çalışmada 2. kromozomun 2p12 bölgesindeki AVPR1A varyantının Antisosyal Kişilik Bozukluğu ile ilişkisi olabileceğine işaret etmektedir ve yapılan çalışmalar, hastalığın kalıtsallığının %38 ilâ %69 arasında değiştiğini göstermektedir.^[9] Ayrıca çalışmalar, oksitosin reseptör geni olarak da bilinen OXTR üzerindeki mutasyonların, akranlarla olan ilişkiyi bozarak Antisosyal Kişilik Bozukluğu ile ilişkilendirilen geniş davranış bozukluğu yelpazesini mümkün kılabileceğini düşündürmektedir.^[10]
• Yaşam Tarzı: Antisosyal Kişilik Bozukluğu'na sahip olan bireylerin yaklaşık yarısının alkol ve uyuşturucu kullanımı ile sorunları olduğu bilinmektedir.
• Cinsiyet: Erkeklerin Antisosyal Kişilik Bozukluğu'na sahip olma ihtimali kadınlardan daha yüksektir.^[11]

Antisosyal kişilik bozukluğu olan hastalar, hepatit C ve insan immün yetmezlik virüsü de dahil olmak üzere yüksek riskli davranışlarla ilişkili belirli viral enfeksiyonlara, cinsel yolla bulaşan hastalıklara, kazalara, travmatik yaralanmalara, intihara ve cinayet işlemeye daha yatkındırlar.^{[4], [5], [6]}

Teşhis Yöntemleri

Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nu teşhis edebilecek herhangi bir kan testi, serolojik test veya görüntüleme muayenesi yoktur. Uzman psikiyatrist veya psikologlar, hastanın davranışlarını değerlendirerek, DSM-5 kataloğundaki teşhis ve tanı kriterlerinin bireyde bulunup bulunmadığını araştırırlar.

1. Bir hastada Antisosyal Kişilik Bozukluğu olduğunu düşünmek için 15 yaşından beri başkalarının haklarını hiçe sayma ve ihlal etme örüntüsüylse birlikte aşağıdakilerden en az 3 tanesi bir arada görülmelidir.
2. Tutuklanmaya neden olan eylemlerde bulunmak gibi yasadışı davranışlar sergilemek ve sosyal normlara uymamak.
3. Aldatma, tekrar tekrar yalan söyleme, takma adların kullanılması veya başkalarını zevk veya kişisel çıkar için dolandırma.
4. Dürtüsellik veya plan yapamama.
5. Genellikle fiziksel kavgalar veya saldırılarla birlikte sinirlilik ve saldırganlık.
6. Kendinin veya başkalarının güvenliğini pervasızca umursamama.
7. Tutarlı sorumsuzluk, tutarlı bir şekilde çalışma davranışını sürdürememe veya parasal yükümlülükleri yerine getirmeme.
8. Pişmanlık eksikliği, incinmiş, kötü muamele görmüş veya başka bir kişiden çalınmış olmasına kayıtsız kalma veya rasyonelleştirme.
9. Kişi en az 18 yaşında olmalıdır.
10. Tipik olarak 15 yaşından önce başlayan davranış bozukluğu kanıtları olmalıdır.
11. Antisosyal davranışlar, yalnızca şizofreni veya bipolar bozukluk episodları sırasında görülmemelidir.

Bu tanı kriterlerinin, bazı uzmanlar tarafından ayrı bir psikiyatrik sorun olarak kabul edilen psikopati de dahil olmak üzere diğer bozukluklarla önemli ölçüde örtüşmesi dolayısıyla birçok araştırmacı ve klinisyen bu tanıya karşı çıkmakta ve dolayısıyla konu hakkında tartışmalar devam etmektedir. Diğer uzmanlarsa, psikopatinin sadece Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun kendini daha şiddetli bir sunumla gösteren bir alt türü olduğunu ileri sürmektedir. Güncel literatür, Antisosyal Kişilik Bozukluğu ile psikopatinin birçok benzerliği paylaştığını ve sıklıkla birbirine eşlik ettiğini ancak eşanlamlı olmadığını göstermektedir; dolayısıyla Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nu çoklu alt tiplere ayıran heterojen bir yapı kurgulamak mümkündür.^[12] Bu nedenle, daha doğru kategorizasyon ve uygun tedavi sağlamak için Antisosyal Kişilik Bozukluğu olan bireylerin biyolojik ve bilişsel olarak karakterize edilmesi gerekmektedir.

Bazı bozukluklar Antisosyal Kişilik Bozukluğu'na benzeyebilir ve bu sebepten ötürü bireyi muayene eden uzmanın doğru bir tanı koyması oldukça zor olabilir. Antisosyal Kişilik Bozukluğu ile benzer özellikler gösteren bazı davranış bozuklukları şunlardır:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

• Kararsız ruh halleri ve manipülatif davranışlarla karakterize edilen Borderline Kişilik Bozukluğu,
• Abartılı öz-önem duygusuyla karakterize edilen Narsistik Kişilik Bozukluğu,
• Genellikle uyuşturucu ve alkol bağımlılığıyla kendini gösteren Madde Bağımlılığı.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Antisosyal Kişilik Bozukluğu için belirlenmiş bir tedavi yoktur; fakat ilaç tedavisi veya psikoterapi gibi terapiler, belirli davranışları kontrol etmek konusunda yardımcı olabilmektedir. Ayrıca çocuklarda görülen davranış bozukluklarına erken müdahale etmek, Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun tedavisinin maliyetini en aza indirip, etki oranını en yükseğe çıkarabilir.^[13]

İlaçlar

Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun bir ilacı bulunmamaktadır; fakat bu bozukluğa sahip olan bir bireyin saldırganlık, depresyon ve bozuk ruh halini kontrol altına almakta yardımcı olabilen ilaçlar bulunmaktadır. Bu bozukluğa sahip olan bireylere şunlar önerilebilir:^[14]

• Beyindeki serotonin seviyesini düzenleyebilen sertralin ve fluoksetin gibi antidepresanlar,
• Şiddet içeren davranışları veyahut saldırganlıkları kontrol altına alabilen ripseridon ve ketiapin gibi antipsikotikler,
• Ruh hali yada davranıştaki ciddi değişiklikleri yönetmeye yardımcı olan lityum ve karbamazepin gibi duygudurum düzenleyiciler.

Belirtmek gerekir ki FDA, özellikle Antisosyal Kişilik Bozukluğu için herhangi bir ilacı onaylamamıştır.^[15] Ayrıca araştırmacılar, Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun yetişkinlikteki potansiyel zararlarının ciddiyeti nedeniyle tedavi süreci belirlerken karmaşık bir değerlendirme gereklidir.

Psikoterapi

Bu terapi, bireyin düşünce ve davranışını değiştirmeye odaklanan bir danışma türüdür. Antisosyal Kişilik Bozukluğu tedavisi, bireye empati duygusu kazandırıp başkalarının nasıl hissettiklerini anlamalarına yardımcı olabilmektedir. Ayrıca bu bozukluğa sahip bir birey terapi, grup terapisi veya aile terapisinden de yararlanabilir.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun kesin doğru sonuç veren bir tedavisi olmadığından ötürü bu davranış bozukluğuna sahip olan bireyler bu durumu hayatı boyunca yönetmek zorunda kalmaktadırlar. Ancak ilaç ve terapi, bu davranış bozukluğunun belirli semptomlarıyla başa çıkmanıza yardımcı olabilir. Doğru bir tedavi yöntemi, davranışlarınızı düzgün bir şekilde yönetmenizi sağlayıp çevrenizle uyum içerisinde yaşamanıza yardımcı olabilir. Sağlıklı ilişkilerin sürdürülmesi ve bir destek sistemi bu davranış bozukluğunun uzun vadeli yönetiminde kilit faktördür.

Ayrıca semptomlar kronik olmasına rağmen, bireyin 40'lı yaşlarında daha az belirgin olabilir ve suç davranışlarına daha az katılım olabilme durumu olmaktadır.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Yakın zamanda yayınlanmış genel popülasyon verilerine göre Antisosyal Kişilik Bozukluğu oranının erkeklerde %0,6 ile %4,3 (kadınlarda elde edilen veriler ile kıyaslandığında oldukça yüksek) arasında değiştiği sonucuna varılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nde Antisosyal Kişilik Bozukluğu oranları, Avrupa ve Asya'dakilere nazaran daha yüksektir: Birleşik Krallık'ta Antisosyal Kişilik Bozukluğu %0,6, Amerika Birleşik Devletleri'nde ise %1 oranında görülmektedir.^[16]

Önlem Yöntemleri

Bu bozukluğu önlemenin bir yolu yoktur. Ancak bu davranış bozukluğu çocuklukta erken tespit edildiğinde, yetişkinlikte oluşabilecek daha kötü durumlara bir önlem olabilir ve bu bozukluğun gelişmesini engelleyebilmektedir.

Etimoloji

Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nun kavramsallaştırılması 1800'lere kadar uzanır ve kökenleri toplumda bireylerin suç ve sivil özgürlüklere karşı tavırlara karşı verilir. Antisosyal Kişiliğe yönelik bugünkü yaklaşımın kökeni, Psikiyatrist Dr. David Handerson'ın suç faaliyetlerinin ötesinde çeşitli antisosyal davranış türlerini tanımlamaya başladığı 1930 yılında atanmıştır.^[17]

Uzmanla Ne Zaman Görüşmeli?

Sizde veya tanıdığınız bir kişide aşağıdaki belirtiler varsa bir uzmanla görüşmenizde fayda olabilir:

• Ruh halindeki aşırı değişikler,
• Kendi kendine zarar verme eyilimi,
• İntihar düşünceleri,
• Şiddetli davranış.

Psikoterapi ve bazı ilaçlar Antisosyal Kişilik Bozukluğu'na sahip olan kişilere yardımcı olabilmektedir. Yapılan tedavi ile düşünce ve davranışlarını kontrol edebilirler. Psikiyatristler ve psikologlar gibi sağlık hizmetleri Antisosyal Kişilik Bozukluğu'nu teşhis etmek için en kapsamlı değerlendirmeleri yapıp, doğru tedavi planını önerebilirler.