Evet, hatalı ama bazı yanılgılara dayalı. Öncelikle soruda geçen kısma değinelim: Soruda da denildiği gibi, makaledeki 6 kaynağın hiç birisinde natüralizm diye bir ibare geçmez bile. Bilimin metodu da (metodolojisi de) empirizmdir, makalenin yazarı "bilimin kalbinde yatan metodoloji, natüralizmdir" demesi hem o kaynaklarda geçmeyen hem de bilim felsefesinde olmayan asılsız bir iddiadır.
Ve bu ifade, "metodolojik natüralizm" kavramını yanlış anlamaya dayalıdır. Adı her ne kadar "natüralizm" ibaresini içerse de metodolojik natüralizm kavramının/kuralının natüralizm ile alakası yok, empirizme dayalı bilimsel yöntem setine verilen isimdir metodolojik natüralizm ismi. Makalenin yazarı Çağrı Mert Bakırcı (yazı devamında ÇMB diye kısaltılacak) burada da açıklama yapmış, onlara da değiniriz kaynaklarla beraber.
Metodolojik natüralizm nedir?
Bilim felsefesindeki terminolojiyi iyi bilmeniz lazım bunun için. Metodolojik natüralizm demek empirizme dayalı bilimsel yöntem seti oluyor, natüralizmle alakası yok onun (tabii isim benzerliği hariç) ilgili davada bu kavramı oluşturan (coined) Robert Pennock'ın (ve ifade veren diğer uzmanların) kendisinin metodolojik natüralizm nedir diye nasıl anlattığına bakalım (kişisel tercümem + vurgulamalar bana ait):
" Uzman ifadesi bize gösteriyor ki, 16. ve 17.yüzyıldaki bilimsel devrimden beri bilim doğal fenomenleri açıklamak için doğal nedenleri aramaya sınırlandırılmıştır. Bu devrim, üst otoriteye başvurmanın reddedilmesini gerektirdi ve ek olarak, empirik delil karşısında vahinin reddedilmesini gerektirdi. O devirden beri bilim, bilimsel bir fikir için dini bir otorite veya felsefi ahenk yerine test edilebilirliğin ölçüt olduğu bir disiplin haline gelmiştir. Doğal alemin varlığı ve karakteri hakkındaki teolojik veya “nihai” açıklamaları kasten elemekle bilim “anlam” veya “amaç” meselelerini değerlendirmez. Doğaüstü açıklamalar önemli ve haklı olması mümkünken, onlar bilimin parçası değildir. Bilimin, araştırmayı test edilebilir doğal açıklamalara sınırlandıran bu öz-aşılamalı kuralı filozoflar tarafından “metodolojik natüralizm” olarak adlandırılır. Bilim insanlarından, etrafımızdaki dünya hakkında gözlemleyebileceğimiz, test edebileceğimiz, aynısını tekrar yapabileceğimiz ve doğrulayabileceğimiz açıklamalar talep eden metodolojik natüralizm bilimin temel kuralıdır. "
Üstteki ifadeye dikkatli bakınız, metodolojik natüralizm kavramının tanımı şudur üstteki ifadede göreceğiniz gibi: etrafımızdaki dünya hakkında gözlemleyebileceğimiz, test edebileceğimiz, aynısını tekrar yapabileceğimiz ve doğrulayabileceğimiz açıklamalar talep eden kural.
Biyoloji ve ekonomi felsefesine katkıları ile tanınan Alex Rosenberg kitabında bu hakkında şunları söyler:
Tecrübenin, gözlemin, veri toplamanın vs rolünden apaçıktır ki bir çeşit empirizm bilimin “resmi” epistemolojisidir.
Bilim felsefesi: Çağdaş bir giriş adlı kitabından. Alex Rosenberg'ın dediği gibi, metodolojik natüralizm'in talepleri olan test edilebilirlik, replika edilebilirlik, doğrulanabilirlik ve gözlemlenebilirlik empirizmdir. Natüralizm değil. Bu kitabı okursanız göreceksiniz ki bilimin felsefesi mantıksal pozitivizmdir (mantıksal empirizm de denir). Kitapta Willard Wan Quine'ın empirizme olan eleştirileri ve bilgiyi temellendirme sorunlarına önerdiği empirizme dayalı çözümlere "Naturalised epistemology" adını vermesi ile bilimin felsefesinin natüralizm diye anılır olduğunu kelimesi kelimesine yazar Alex Rosenberg. Dikkat ediniz, aynı kitap kelimesi kelimesine bilimin felsefesinin mantıksal pozitivizm olduğunu yazmakla kalmaz, natüralizm diye ANILIR oldu der, natüralizm bilimin felsefesidir demez.
Aynı davada ifade veren Micheal Ruse "Methodological naturalism under attack" adlı savunu makalesinde şöyle der tanımlar metodolojik natüralizmi (kişisel tercüme + vurgulamalar bana ait):
… Öbür taraftan, “metodolojik natüralizm” denilebilecek bir kanı veya uygulama vardır: bu, bilim insanının çalışma felsefesi ise de, hiçbir anlamda ateistik değildir. Metodolojik natüralist insan, evrenin kırılmaz yasalara göre ilerlediğini; insanların bu evreni bu yasa çerçevesinde anlayabileceğini ve bilimin, tanrı gibi ekstra veya doğaüstü güçlere referans olmadan evreni anlayabileceğini varsayan insandır. O tür güçlerin veya varlıkların var olup olmadığı başka konudur ve metodolojik natüralizmin kapsamında değildir.
Bilimin metodolojisi (yöntembilimi) nedir? Natüralizm midir?
Kısa cevap: Hayır, bilimin metodolojisi empirizmdir.
Söz konusu makalenin yazarı Çağrı Mert Bakırcı'nın evrimağacı sitesinde analiz yazdığı Biyoloji felsefesi adlı kitapta Elliot Sober şunları söyler bilimin yöntembilimi hakkında:
Bazı yaratılışçılar, evrimsel biyolojiyi –aslında genel olarak bilimi- “doğalcılık” adını verdikleri felsefi bir görüşü benimsediklerinden dolayı eleştirmişlerdir (örneğinbkz. Johnson 1997). Bu iddiaya göre bilim insanları, doğanın kendi kendine yeten kapalı bir sistem olduğu –yani doğal görüngülerin açıklamasında Tanrı gibi doğaüstü varlıklara başvurulmasına gerek olmadığı- önyargısını taşımaktadırlar. Onlara göre bu, kanıtlarla ya da akıl yürütmelerle desteklenen bir önermeden çok bir felsefi dünya görüşüdür. Buna yanıtım şudur: Bilim, dünyanın nasıl olduğuna ilişkin herhangi bir görüşü değil, bir yöntembilimi benimsemiştir. Bilimsel iddialar test edilebilir olmalıdır; eğer doğaüstü varlıklara ilişkin iddialar da test edilebiliyorsa onları da bilimsel sayarız. Fakat, eğer bunlar test edilemiyorsa o zaman bilim insanları bunları dikkate almamalıdır. Bunun nedeni söz konusu iddiaların yanlış olması değil, onların bilimsel olarak değerlendirilememesidir.
Elliott Sober'ın kelimesi kelimesine dediği gibi, bilimin yöntembilimi (metodolojisi) test edilebilirliktir, yani empirizmdir.
Metodolojik natüralizm ve bilimsel yöntem hakkında Sean Carroll da The Big picture adlı kitabında şunları söyler:
Bilim metodolojik natüralizm ile değil de bilginin sadece düşünce ile değil, dış dünyayı tecrübemiz ile elde edildiği görüş olan metodolojik empirizm ile tanımlanmıştır.
Bilimin uygulamasında doğaüstüyü baştan meneden hiçbir şey yoktur. Bilim gözlemlediğimiz şeylere en iyi açıklamayı bulmaya çalışır ve en iyi açıklama doğal olmayan ise bilim bizi o sonuca götürmüş olurdu.
Tabii ki burada bir iki kitap ile yetinecek değiliz, Bilim felsefesi literatüründen istediğiniz akademik kitaba bakınız Bilimsel yöntemin (ve yöntembiliminin) empirizm olduğunu yazar hepsi. Toparlamamız gerekirse, söz konusu makalede iddia edildiğinin bilimin kalbinde yatan metodoloji (yöntembilimi) natüralizm değil empirizmdir. Örnek vermek gerekirse, Profesör Doğan Özlemin "Bilim felsefesi - ders notları" adlı kitabında bilimsel yöntemin empirizm olduğu kelimesi kelimesine söylenmekle kalmaz, aynı zamanda bilimsel önerilerin empirik genellemeler ve empirik önermeler olduğu (olması gerektiği) da geçer kelimesi kelimesine. Üniversitede Bilim felsefesi derslerinde yararlandığımız kitaplardan birkaçının ismini bırakayım buraya, hepsinden kontrol edebilirsiniz. Hiç birisinde natüralizm gibi ibare bulmazsınız:
- Profesör Doğan Özlem. Bilim felsefesi (ders notları). İnkilap yayınevi, İstanbul, 2003. ISBN: 975-10-2015-8
- Profesör Cemal Yıldırım. Bilim Felsefesi 13.baskı. İstanbul, Remzi kitabevi. Mart 2010. ISBN: 978-975-14-0294-3
- Doç. Dr. Hasan Tutar. Bilim ve Sözde Bilim. Ankara, Seçkin yayıncılık A.Ş. Nisan 2014. ISBN: 978-975-02-2843-8
- Profesör Hans Reichenbach. Bilimsel felsefenin doğuşu. İstanbul, Remzi Kitabevi, 2.basım. 1993. ISBN: 975-14-0385-5.
- Vehbi Hacikadiroğlu. Bilgi felsefesi. İstanbul l, Metis yayınları. Aralık 1985.
- Prof. Dr. Şafak Ural. Bilim Tarihi. İstanbul, Çantay kitabevi, Ocak 2000. ISBN: 975-7206-32-6
- David Wootton. Bilimin icadı Bilim devriminin yeni bir tarihi. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları Ocak 2019. ISBN: 978-975-08-4380-8
Toparlamamız gerekirse, söz konusu makalede Çağrı Mert Bakırcının "bilimin kalbinde yatan metodoloji, natüralizmdir" demesi tamamen yanlıştır ve asılsızdır.
Yazarın diğer iddiaları (buradaki savunusu):
ÇMB'nin dediğinin aksine yazıdaki kaynakların hiç birisi natüralizmden bahsetmez, isterseniz 6 kaynağı da açın CTRL+F ile natüralizm ibaresini aratın, 6 kaynağın hiç birisinde bulamazsınız bu kelimeyi. Kaynaklarda metodolojik natüralizm'in maddelerinden bahsedildiği doğrudur, yanlış olan onlara "natüralizmden bahsediyor" denilmesidir.
ÇMB buradaki yazısında şöyle demiş:
Natüralizm, doğadaki her şeyin doğal süreçlerle (ve sadece doğal süreçlerle) açıklanabileceğine yönelik görüştür. Bilim, doğadaki her şeyi doğa ile açıklar, yani natüralisttir.
Dikkat edin, "sadece doğal süreçlerle açıklanabileceği" görüşüdür, ÇMB-nin de dediği gibi. Bilimde böyle bir şey yok, isterseniz ilgili kaynaklara da bakınız isterseniz ÇMB-nin söz konusu makalesine de bakınız. Bilimde asla ve asla sadece doğal süreçlerle açıklanabilir gibi bir ilkeye/kaideye/kurala/varsayıma/talebe rastlamazsınız. Bu yazının geçmiş bölümlerinde gördüğünüz gibi, bilimin talebi sadece test edilebilir (empirik) açıklamalara yer vermektir.
Savunusunda ÇMB "empirizm veri elde etme yöntemidir, elde edilen veriyi yorumlamakta bize yol göstermez" demiş. Bu iddia 2 yanlış içerir: 1) Billim yorumlama yapmaz betimleme yapar. 2) O betimleme empirizme dayalıdır zaten, natüralizme değil
Bilim yorumlama yapmaz, bilim betimleme yapar. Bilim felsefesinde betimleme şudur: Betimleme, olguları saptama, sınıflandırma,adlandırma ve kaydetme etkinliğidir. (Bakınız: Doğan Özlem, Bilim felsefesi ders notları.) Herhangi bir bilim felsefesi kitaplarına bakabilirsiniz. Bilimin yorumlama yaptığına dair bir şeye rastlamazsınız. ÇMB'nin alıntı yaptığı Vikipedi'de de bu husus kelimesi kelimesine geçer:
Fen bilimlerinde, bilimsel yöntem yeni bir bilgi edinmek için kullanılan deneyci yaklaşıma sahip bir yöntemdir. Bilim insanları bu yöntemle, zaman içinde bilgilerin üst üste binmesiyle evrendeki olayların doğru ve güvenilir bir şekilde betimlemesini amaçlar.
Alıntı yapılan Viki sürümünün linki (26/11/2020 sürümü): https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bilimsel_y%C3%B6ntem&oldid=23655646 (Not: Vikipedi her an değişebilir, Viki linkini kaynak gösterdiğinizde alıntı yaptığınız sürümün kalıcı bağlantısını almanız yararlı olabilir.)
Bilimin işi betimleme yapmaktır. Wikipedia'dan bir paragraf alıntılayıp Wikisource'ı kaynak göstermiş ÇMB
Bilimin test edilebilirlik şartı gereği bilim doğal açıklamalara yer verebilmekte. Metodolojik natüralizm kavramını literatüre katan Pennock'ın ve Micheal Ruse'ın tanımladığı gibi, doğaüstü sebeplerin/güçlerin varlığı metodolojik natüralizmin kapsamında değildir, metodolojik natüralizm o konulara değinmez.
Bir diğer savunu olarak ÇMB şunu demiş:
canlıların nesiller içerisinde değiştiği gerçeği deneysel olarak gösterilebilir; ancak bu sürecin kaynağının doğal mekanizmalar olduğu yorumu natüralist bir yorumdur.
Bu da bir önceki değindiğimiz yanılgıya dayalıdır. Bilim yorum değil betimleme yapar ve o betimleme natüralistik değil empiriktir.
Bu, yorum değil betimlemedir, natüralist değil empirik betimlemedir. İlgili makaledeki kaynakların da hiç birisinde buna rastlamazsınız.
Alex Rosenberg'ın Bilim felsefesi Çağdaş bir giriş adlı kitabında nedensellik bölümünde de bu açıkça belirtilir. Bir diğer örnek referans gerekirse buyrun Cemal Yıldırım'ın Bilim felsefesi adlı kitabından:
Empirik görüş açısından "X, Y'nin nedenidir" yargısı X ve Y arasında gözlenen olgusal bir ilişkiyi betimlemedir.
Profesör Cemal Yıldırım. Bilim Felsefesi 13.baskı. İstanbul, Remzi kitabevi. Mart 2010. ISBN: 978-975-14-0294-3, sayfa 119.
Böyle demek natüralist yorumdur diye ÇMB bir kaynak da belirtmemiş burada.
Yazısının devamında ÇMB "natüralizmi bilimsel ilerleyişin bir parçası diye de tanımlayabilirsiniz" demiş. Bu ifade'nin öne sürüldüğü kaynaklarla kısmen desteklenebilir bir iddiadır, ama iddiadır. Bilimi böyle eleştirenler vardır, "bilimin varıp varacağı yer natüralizmin dışına çıkmamaktır" diye. Buna cevap olarak üstte alıntı yaptığımız Elliot Sober'ın yanıtına bakabileceğiniz gibi Micheal Ruse'ın metodolojik natüralizm tanımını tekrar etmek de yararlı olacaktır:
O tür [tanrı gibi doğaüstü] güçlerin veya varlıkların var olup olmadığı başka konudur ve metodolojik natüralizmin kapsamında değildir.
Bu şu demektir: Natüralizm bilimsel ilerleyişin de parçası değildir, çünkü bilimsel ilerleyişte tanrı gibi doğaüstü varlıkların var olup olmadığına yönelik bir tespitte bulunulunmaz.
ÇMB-nin savunusundaki değinmemiz gereken bir diğer husus da şudur: "Azınlıkta da olsa ampirik olmayan bilim sahaları veya bilimin genelinde gördüğümüz kadar ampirik etkiyi hissedemediğimiz bilim dalları da var; dolayısıyla bilime yönelik genellemelerde her zaman istisnalar olabileceği unutulmamalı."
Bu işte mantıksal empirizmdir (mantıksal pozitivizm de denir). Alex Rosenberg'ın kitabında da buna değinilir, herhangi bir bilim felsefesi kitabında da değinilir. Mantıksal empirizm nedir derseniz şöyledir: Empirik yolla algıladığımız etkileri genellemek, sonra subjesini (öznesini) empirik olarak algılayamadığımız bir etkiyi o genellememizle sınıflandırmamızdır.
ÇMB-nin savunusundaki bir diğer dezenformasyon da şudur:
Kaynaklarımızla ilgili yorumunuz ise tamamen asılsız ve net bir şekilde gösterilebilecek şekilde hatalıdır. Kaynaklarımızda da bilimin temel varsayımları arasında metodolojik natüralizmden doğrudan bahsedilmektedir. Örneğin kaynaklarımızda yer alan Indiana Üniversitesi, bu konuda şöyle diyor:
"Natural processes are sufficient for understanding the natural world."
Benzer şekilde, kaynaklarımızda yer alan Berkeley Üniversitesi şöyle diyor:
"There are natural causes for things that happen in the world around us."
Bunların her ikisi de, natüralizmin Oxford Üniversitesi sözlüğündeki tanımıyla birebir aynıdır:
"Naturalism is the idea or belief that only natural (as opposed to supernatural or spiritual) laws and forces operate in the universe."
ÇMB-nin "birebir aynıdır" dediği tanım ile varsayım arasında dağlar kadar fark var. Alıntılanan tanımda "sadece" doğal güçlerin var olduğu söylenirken alıntılanan 2 varsayımda ise bu anlama gelen herhangi bir şey yoktur. Alıntılanan varsayımlar, doğayı anlamak için doğal süreçlerin "yeterli" olduğunu söyler, doğal süreçlerin yegâne varlık/açıklama olduğunu söylemez.
Yegâne, kendisinden başkası olmayan, biricik, tek demektir. Natüralizm, doğanın yegâne varlık olduğunu, doğaüstü/ötesi gibi şeylerin olmadığını söyler. Oysa alıntılanan 2 varsayımda bu anlama gelen herhangi bir şey yoktur.
Ek bir husus olarak bir şey ekleyeyim. ÇMB-nin buradaki savunusunda Wikipedia'dan bir paragraf alıntılanmış ve kaynak olarak Wikisource gösterilmiş. ÇMB-nin alıntı yaptığı paragraftan bir cümle Wikipedia'dan silinmiş "atfedildiği kaynakta böyle cümle yok" denilerek, aynı cümle burada kaynak gösterilen Wikisource'ta da bulunmamaktadır. O cümle şudur: Methodological naturalism is thus 'a paradigm of science. ÇMB'nin burada bağladığı linke de bakabilirsiniz, böyle cümle orada da yok.
ÖZET:
İlgili makale de buradaki savunu da metodolojik natüralizm'i direkt natüralizm (veya bir çeşidi) olarak algılama yanılgısına dayalıdır. Oysa metodolojik natüralizm empirizmdir. Bu yazının devamında yeterince kaynağa ve tanıma yer verildi bu hakkında. Tüm kaynaklar yazının içinde verildi, kaynak gösterme zorunluluğu için bir tek dava linkini kaynak göstereceğim altta.
Kaynaklar
- Talkorigins. Kitzmiller V. Dover Area School District Decision Of The Court (Continued). (26 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 26 Kasım 2020. Alındığı Yer: | Arşiv Bağlantısı
