Mars’ta koloni kurma fikri, artık bilimkurgu filmlerine özgü bir konu değil; ciddi ciddi planladığımız gerçekliklerden birisi. Dolayısıyla var oluşumuz için hayatî olan şu soruyu da sormamız şart: Uzayda bebek yapmak mümkün müdür?

Kütleçekiminin önemini, uzayda uzun zaman geçiren astronotlar üzerinde gözlemleyebiliyoruz. Uzun süre düşük kütleçekimine maruz kalan astronotlarda kemiklerin ve kasların zayıflaması, vücuttaki sıvı dengesinin sağlanamaması sonucu kafatasında artan sıvı basıncı ve buna bağlı görülen göz deformasyonları, ayrıca kan dolaşımının daha kolay sağlanmasıyla zayıflayan kalp kaslarının yol açtığı kalp ritim bozuklukları gözlenmektedir. Dahası, üremenin bazı temel dinamikleri kütleçekiminden doğrudan etkilenmektedir:

Bu bir Manta Vatozu. Manta cinsine ait kartal vatozların halk arasındaki adı... 5.5-7 metre arasında değişebilen bu dev kıkırdaklı balıklar, Dünya'nın birçok tropik ve tropik-altı sularında bulunuyor. 

Fakat bu yazımızda, Mantaların özelliklerinden söz etmeyeceğiz. İnsanlarla olan ekonomik ilişkisinden söz edeceğiz. Mantalar, özellikle Endonezya ve etrafındaki ülkelerin mutfağında bolca yer bulan, oldukça yüksek fiyatlara satılabilen, kıymetli balıklardır. Dolayısıyla insanlar her sene binlercesini avlıyordu. Avlıyordu diyoruz, çünkü yine aynı Endonezyalı insanlar, çok ilginç bir şeyin farkına vardılar:

Çocuklar, daha yürüyemeden veya konuşamadan önce dans eder. Çoğu çocuk, ilk doğum gününü kutlamadan müzik eşliğinde kollarını çırpmak ya da gövdesini sallamak gibi dans benzeri hareketler sergiler.

Şimdi araştırmacılar, bu erken dönem dansını fırsata çeviriyor ve bebeklerin bilgi birikimi ile beyin gelişimini daha iyi anlamak için kullanıyorlar. Current Directions in Psychological Science dergisinde yayımlanan bir derleme makalesi, dansın erken çocukluk döneminde nasıl geliştiğini ve bu ortaya çıkış sürecini incelemenin, işitsel algı ve müzik hafızasının gelişimine nasıl ışık tutabileceğini ele alıyor.^[1] Dans ayrıca, ebeveynler veya akranlarla sosyal bağları güçlendirebilir ve dil gecikmesi veya gelişim ihtiyaçları olan çocuklara yardımcı olabilir. Makalenin yazarlarından Toronto Scarborough Üniversitesi'nde yardımcı doçent Laura Cirelli verdiği bir röportajda şöyle diyor:

Beyin çipi, çoğunlukla felçli hastalarda uygulanmak üzere; oldukça küçük bir tasarıma sahip olan ve beyin yüzeyine yerleştirilen cihazlardır. Bu cihazlar sayesinde beyinde gerçekleştirilen aktivitelerin izlenmesi amaçlanır.

2016 yılında Elon Musk’ın kurduğu Neuralink şirketi ile birlikte sıklıkla konuşulmaya başlayan beyin çipleri aslında ilk defa gerçekleştirilmiş bir çalışma değildir. Aksine, 1960’lı yıllardan itibaren bu konuda yapılmış birçok çalışma bulunmaktadır. Bu konudaki ilk çalışmalar, beyindeki aktiviteleri takip edebilmek ve bunları belirli komutlara dönüştürebilmek için maymunlar üzerinde gerçekleştirildi. Günümüzde beyin çipleri ile ilgili yapılan çalışmalar genellikle 1970’li yılların başlarında ortaya çıkan "beyin-makine arayüzü" terimi ile anılmaktadır.

Saha çalışması, antropolojinin en önemli uygulamalarından biridir ve diğer kültürleri yerel çevrelerinde gözlemleyerek çalışmak amacıyla uzak bölgelere seyahat etme geleneğinin takibinde ortaya çıkmıştır. Antropolojinin tüm alt alanlarında bilgi edinmek amacıyla belirli şekillerde saha çalışmaları yapılmaktadır; ancak yöntemler alandan alana farklılık gösterebilmektedir. Buna uygun olarak saha çalışmaları, günümüzde şehir antropolojisinde bir kimsenin memleketi, görsel veya dijital antropolojide internet, etnotarih veya müze antropolojisi bağlamında ise üniversite arşivleri ve müzelerde bulunan koleksiyonları da içerecek şekilde genişlemiştir.

Birçok insan, insanlık tarihinin geçmişine doğal bir hayranlık duymaktadır. Belki de bizlerden daha önce yaşamış insanların bıraktığı nesnelerde kendimizi görebilmemizden kaynaklanan bu hayranlık, geçmiş medeniyetlerin beşeri kültürel eserlerinde, tapınaklarında ve kalıntılarında kendini göstermekte; antik dönemde yaşamış insanların düşünce ve dünya görüşlerini aydınlattığımız bu yolculukta ilk adımı atmamızı sağlamakta; bazen karşımıza dev insanlar, ejderhalar ve hatta dünya dışı varlıkları içeren mitler çıkmaktadır. Bununla beraber, çağdaş arkeolojide insan geçmişini araştırmak için elbette daha az tahmine dayalı yöntemler kullanılmaktadır ve alanın temelini bilimsel yaklaşımlar ve teknikler oluşturur.

Bir önceki yazımızda, Hardy-Weinberg Dengesi'nin basit ama etkili matematiksel ifadesini görmüştük. Basitçe, herhangi bir gen frekansını, fenotip (fiziksel özellik) frekansını veya genotip (genetik özellik) frekansını bildiğimiz sürece, ideal ve evrimin süregelmediği bir popülasyonda diğer tüm genlerin (alellerin) frekansını bu dengenin matematiği sayesinde hesaplayabiliriz. 

Peki, bu analizi sadece evrimin süregelmediği popülasyonlarda mı yapabiliriz? Çünkü eğer öyleyse, bu Hardy-Weinberg Dengesi neredeyse tamamen işe yaramaz bir denge demektir. Biliyoruz ki var olan tüm popülasyonlar yavaş ya da hızlı bir şekilde evrimleşmektedir. Evrim mekanizmaları, ister istemez popülasyonların hepsine etki etmektedir. Dolayısıyla eğer ki sadece evrimin olmadığı popülasyonlarda işe yarıyorsa, Hardy-Weinberg'in işleyebileceği bir popülasyon bulmamız imkansız demektir. Çünkü doğada evrimleşmeyen veya evrim mekanizmalarından muaf hiçbir tür yoktur (insan bunu bir miktar kırabildiyse de, tamamen kırmaktan acizdir). 

Kara delikler, uzayda yol alan hiçbir maddenin ve ışık da dahil hiçbir radyasyonun kaçamayacağı kadar büyük kütleçekim alanlarıdır. Astronomik tanımıyla bir kara delik, büyük kütleli yıldızların süpernova patlamasıyla ölmesi sonucunda oluşan, bilinen en sıkışık (kompakt) gök cismidir. Yani kara delikler, aslında ölü yıldızlardır; çünkü yeterince büyük kütleli yıldızların yakıtı bittiğinde, kendi üzerine çökerler ve bir kara delik oluştururlar. Kara deliklerin olay ufku denilen bölgelerinde kütleçekim kuvveti öylesine güçlüdür ki bu noktadan itibaren ışık dahi kara deliğin çekiminden kaçamaz. Işığın kaçamaması sebebiyle, bir renkleri veya gözle görünür ışımaları yoktur ve bu nedenle "kara" olarak adlandırılırlar.

Birçok bilimkurgu filmine de konu olan, oldukça popüler bir konu olmasının yanı sıra, bilim dünyasında da hala sıcak bir araştırma konusudur. Şartların ekstremliği ve bildiğimiz fiziğin sınırlarını zorlaması onu oldukça ilgi çekici bir gök cismi haline getirir. Bu nedenle herkes tarafından çokça dile getirilmiş olması, onun hakkında birçok yanlış bilginin de yayılmasına neden olmuştur.

1800 Mart'ında kaşif Alexander von Humboldt, Güney Amerika gezisi sırasında, sudan geçen atları, yılan balıklarının elektrikle çarptığına şahit olduğunu yazmıştı. Şimdiye kadar, yılan balıklarının suyun dışındayken elektroşok vermesinin mümkün olmadığı düşünüldüğü için bu anekdotun bir efsane olduğu düşünülüyordu. Fakat Amerika'da Vanderbilt Üniversitesi'den bir bilim insanının yayımladığı çalışma Humboldt'un tasvir ettiği olayın gerçek olabileceğini gösteriyor.

Yılan balıklarının (Electrophoruselectricus) suyun içinde elektroşok vererek olası tehlikelerden korunduğu bilinirdi. Fakat yetenekleri bununla sınırlı değilmiş. Geçtiğimiz ay yayımlanan bir çalışmaya göre, yılan balıklarının, suyun dışına sıçrayarak da saldırganları çarpması mümkün!