Evrim, İnsan Zihninin Açıklanamayan Özelliklerini Aydınlatıyor!

Evrimsel yaklaşım, sosyal ve bilişsel bilimlerde birçok yeni keşfe yol açtı.^[1] Ayrıca, insan zihninin zaten bilinen ancak açıklanamayan yanlarına da ışık tutuyor:

Evrimin Açıkladığı Psikolojik Olgulara 3 Örnek

Kaygı

Kaygılar, bizi tehlikelere karşı uyardığından yararlıdır. Ancak kaygılarımız gereğinden fazla ve bazen yersiz ortaya çıkıyor gibi görünüyor. Neden kaygıya bu kadar eğilimliyiz?

Beyinlerimizin nasıl evrimleştiğini düşününce, bu sorunun cevabını bulabiliyoruz: Tehlikeyi algılarken yapılabilecek iki hata var: Gerçek bir tehdidi gözden kaçırmak veya boş yere alarma geçmek. Bu iki hatadan ilki, diğerine göre çok daha büyük zarara yol açar. Bu yüzden beyinlerimiz daha güvenli olan bu hataya eğilimli olacak şekilde evrimleşmiştir.^[2] Durduk yere kaygılanmamız, yangın alarmlarının bazen gereksiz alarm vermesiyle aynı sebeptendir. Yanlış alarmlara yönelik sistematik bir önyargı, yıkıcı hataların önüne geçer.^[3] Bu bir hata değil, aksine, yararlı bir özelliktir. Hayatta kalmak istiyorsanız, bu düzen, daha az "paranoyak" olduğunuz bir düzenden daha faydalıdır.^[4]

Evrim Teorisi bu konuyu aydınlatmasaydı, kaygı mekanizmalarının aşırı duyarlılığı anlamsız görülürdü. "Doğal Seçilim, Tanrı ya da başka bir şey neden bu kadar kaygılı beyinler yaratmış?" diye merak ederdik. Evrimsel yaklaşım, gizemi çözerek bize kendimizi tanıma fırsatı veriyor.

Hedonik Koşu Bandı

Bir hedefe ulaştığımızda ne olur? Hepimizin bildiği gibi maalesef kısa süren bir gururdan sonra mutluluğumuz söner ve normal halimize döneriz. Başarı ve memnuniyet duyguları kaybolur. Arzu ve özlem duygularıysa tekrar ortaya çıkar.

Bu, Hedonik Koşu Bandı'nın lanetidir. Çoğumuz, önemli bir başarıdan sonra mutluluğun kısa sürmesine içerler, üstelik bunu mantıksız bulmamız durumu daha kötü hale getirir. Şaşkın ve hayal kırıklığına uğramış halde kendimize "Neden böyleyim?" diye sorarız.

Atalarımızı düşünelim. Bir başarıya ulaştıktan sonra bir kısmı sürekli bir gurur yaşarken diğerleri normal hallerine dönüp yeni başarıların peşinde koştular. İki grubun da bulunduğu bir toplumda hangisi daha başarılı olur? İlk başarısında yeterince tatmin olup bırakanlar mı, her seferinde yeni bir arayışa girenler mi?

Hedonik Koşu Bandı acımasız, nafile bir uğraşa yol açan bir özelliktir. Ancak beyinlerimizin bu yönde evrimleşmesinin bir sebebi var.

Kendini Anlamak ve Acı Giderme

Evrimsel yaklaşım, Hedonik Koşu Bandı'nın görünürdeki anlamsızlığını açıklıyor. Ayrıca ışık tutmaktan fazlasını yapıyor, acının da bir kısmını gideriyor. Yüzeydeki anlamsızlığın altında yatan adaptasyon mantığını anlamak, en azından boş yere acı çekmediğimizi gösteriyor. Hedonik Koşu Bandı'nın saçma acımasızlığını hafifletiyor.

Evrimsel yaklaşım, kaygıda olduğu gibi burada da eşsiz bir bakış açısı sağlıyor. Kendiniz hakkında derin bir şeyi anlamak büyüleyici bir deneyim olabilir. Neden böyle olduğumuzu anlamak, çok az şeyin yanına yaklaşabileceği eşsiz bir anlayış türü.

Sosyal Bilimlerin Başka Bilmeceleri

Evrim, sosyal ve bilişsel bilimlerin başka bilmecelerini çözmeye de yardım eder. Örneğin, neden konuşmak ve konuşulan dili anlamak gibi bazı şeyleri kolaylıkla ve yönergeler olmadan öğrenirken okumak ve yazmak gibi başkalarını zorlukla ve birçok talimatla öğreniyoruz? Belki de konuşmak ve dili anlamak için özel adaptasyonlar geliştirdiğimiz, okumak ve yazmak ise daha yeni keşifler, üstelik dilin yan ürünleri oldukları içindir?^{[5], [6]}

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Aynı mantık, bilgisayarların bazı görevlerde bizden daha iyiyken bazılarında daha kötü olmalarını da açıklar. Yapay zekalar satranç, kalkülüs ve Go oyununda çocukları rahatlıkla yense de çocuklar yüzleri tanıma, dili anlama ve nesneleri yönetme konusunda genelde daha iyiler.^{[7], [8]} Bunun nedeniyse yüz algılama, dil işleme ve nesne yönetimi için özel sinir ağları evrimleştirirken satranç, kalkülüs ve Go için böyle bir adaptasyon geliştirmememiz olabilir.^{[5], [9], [10]}

Evrim, ayrıca insan dahil çoğu türün dişilerinde bağışıklık sisteminin neden erkeklerdekinden daha dayanıklı olduğunu da açıklar. Doğal seçilim, hayatta kalmaya uygun vücutlar tasarlar, ancak eşeysel seçilim genelde tam tersi yönde çalışır, hayatta kalma pahasına kazanılan doğurganlığı tercih eder. Örnekler tavus kuşlarının külfetli kuyrukları, Kırmızı Sırtlı Örümcek erkeğinin kendini eşine yemek olmak için feda etmesi, testosteronun bağışıklık sistemini baskılayıcı etkisi olabilir.^[11] Bunların hepsi, soyun devamı için yararlı olsa da hayatta kalmak açısından kötü özelliklerdir. Çoğu türün erkekleri eşeysel seçilimden dişilere göre daha çok etkilenir. Eşeysel seçilim, erkeğin hayatta kalmak için evrimleşmiş vücudunu üreme şansını artıran süsler ve silahlarla donatır, bu sırada hayatta kalma yeteneğini üretkenliğe feda eder. Bu nedenle de çoğu türün dişilerinin bağışıklık sistemi erkeklerinkinden daha sağlam ve vücutları hayatta kalmaya daha uygundur.^[12]

Gördüğünüz gibi, evrimsel bakış açısı olmadan, sosyal ve bilişsel bilimlerin çoğu keşfi anlamsız kalıyor. Örneğin neden rüyalarımızda bazı belirli duyulara hitap eden şeyler gördüğümüz ve neden vücutlarımızın hastalıklara karşı savunmasız olduğunu sadece evrimsel bakış açısıyla anlayabiliyoruz.^{[13], [14]} Erkek hayvanlarda Coolidge Etkisi, Evrim Teorisi olmadan açıklanamazdı.^[15] Yüz simetrisi veya kalın ses gibi eş seçiminde önemli kriterler anlamsız ve rastgele görünürdü.^[16]

Evrim, rahimde anne-fetüs çatışması, çocukların eş seçimi konusunda ebeveynlerle çatışması, kişilik özelliklerinin kalıtsallığı, psikopatinin neden evrim sürecinde kaybolmadığı, neden sağlığımıza zararlı yiyecekleri tüketmek istediğimiz, hummayı bastırmanın neden zararlı olabileceği, dışlanmanın neden en acı verici deneyimlerden biri olduğu, Tayvan'daki çocuk evliliklerinin neden romantik ve cinsel zorluklarla karşılaştığı, erkeklerde ergenlik ve ilk yetişkinlikte artan agresifliğin sebepleri, insanlardaki işitsel önyargıların neden harmonik gürültüleri baskılamayıp geniş bant gürültüsünü bastırdığı, dolaylı konuşmanın özellikleri ve bunların nedenleri, ruhsal bozuklukların özelliklerinin nedenleri, koalisyon psikolojisinin çalışma şekli ve bulaşıcı hastalık yaymamasına rağmen bazı nesnelerin iğrenç olarak algılanması gibi birçok psikolojik ve davranışsal konuda geniş bir görü sağlar.^{[17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29][30]}

Evrimin bunları açıklamasının bu durumların adaptasyon olduğunu göstermediğine dikkat etmek gerekir. Yukarıda bahsedilenlerin çoğu, özünde adaptasyon değildir.

Ayrıca, evrimsel akıl yürütmenin sadece bilinen gerçekleri açıklayabileceği ancak yenilerini keşfedemeyeceği yanılgısına düşmemek de aynı derecede önemlidir. Akla evrimsel bakış açısıyla yaklaşmanın yol açtığı yüzlerce tahmin (ve keşif) örneği verilebilir. Bunların birkaçını burada görebilirsiniz.

Evrim Teorisi Sosyal ve Bilişsel Bilimlere Ne Katabilir?

Evrimsel yaklaşım, insan psikolojisi ve davranışları hakkında uzun süredir açıklanamayan bazı gizemlerin çözümüne yardımcı olabilir. Bazen tamamen çözüldüğü sanılan konulara beklenmedik şekilde ışık tutar.^[31] Bazen de insan psikolojisi hakkında değerli tahminlerde bulunur ve daha önce sorulmamış sorular ortaya atar.^[32]

Yeni sorular sorması, önceden bilinmeyen bulguları tahmin etmesi ve insanın açıklanamamış bilmecelerini çözmesi evrimin çok verimli bir teorik çerçevesi olduğuna işarettir. Evrim olmadan tüm karmaşıklığı ve büyüleyici gariplikleriyle insan zihnini anlamamız çok daha zor olurdu.