2024 yılının mayıs ayında Nielsen ve arkadaşları tarafından yayımlanan bir araştırma, dövme yaptırmanın lenf kanseri riskini artırabileceği yönündeki bulgularıyla medyada geniş yankı uyandırdı.^[1] Hemen ardından, Danimarka’da Clemmensen ve ekibi tarafından yapılan ve ikiz bireyleri kapsayan bir diğer çalışma da dövme ile lenf ve deri kanseri arasında istatistiksel bir bağlantı olabileceğini öne sürdü.^[2] Peki, bu çalışmalar gerçekten dövme ile kanser arasında anlamlı bir ilişki kurabildi mi? Bu çalışmaların bulgularını sağlıklı bir şekilde değerlendirebilmek için öncelikle dövmenin vücuttaki genel etkisini ve araştırmanın neden dövme ile kanser arasında bir ilişki aradığını anlamak gerekir.

Dövme, binlerce yıldır insanlar tarafından dini, kültürel veya estetik nedenlerle kullanılan bir ifade biçimidir. En eski dövme örneklerinden biri, Alp Dağları’nda bulunan "Buz Adam Ötzi"ye aittir. MÖ 3370–3100 yılları arasında yaşadığı belirlenen Ötzi’nin vücudunda çeşitli dövme izlerine rastlanmıştır. Benzer figüratif dövmeler, Antik Mısır'da hem erkek hem kadın mumyalarında bulunmuştur.^[3]

Irk, belli bir toplum içindeki insanları, sahip oldukları fiziksel veya sosyal niteliklere göre kategorilere ayırmakta kullanılan bir kavramdır.^[1] Ancak bugüne kadar birçok farklı ırk tanımı da yapılmıştır; bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir:^[2]

Irk tanımıyla ilişkili olarak görülen, hatta birçok durumda eş anlamlı olarak kullanılan etnik köken veya etnik grup kavramıysa şu şekillerde tanımlanmaktadır:

Bir önceki yazımızda, diğer yazı dizilerimizde daha genel kapsamda ele aldığımız seçilim olgusunun daha akademik detaylarına girmiştik ve farklı sayıdaki lokus sayısıyla ifade edilen özelliklere göre geliştirilen farklı modellerin varlığından söz etmiştik. Ancak daha önemlisi, mutasyonların evrimin ana mekanizması olamayacağı gerçeğini matematiksel olarak ispatladıktan sonra, mutasyonların yarattığı varyasyonlar üzerine etki eden seçilimin ne kadar önemli bir evrimsel kuvvet olduğunu sözel olarak açıklamış, örnekler vermiştik. Şimdi ise bu konunun matematiğine girerek, mutasyonlara kıyasla seçilimin ne kadar hızlı bir şekilde evrimi tetikleyebileceğini göstereceğiz. Böylece matematik alet çantamıza yeni formüller ekleyerek, Hardy-Weinberg Dengesi'nin ikinci kuralı olan "Dengenin var olması için seçilim olmayacak." ilkesini bozsak bile popülasyonların evrimsel analizi nasıl yapabileceğimizi göreceğiz.

Öncelikle, herkesin genel hatlarıyla bildiği seçilim olgusunu sayısal bir düzleme oturtalım: Yine tek lokuslu (2 alelli) bir model kullanacağız, en basitini yani. Alellerimizin adı B1 ve B2 olsun bu defa. Tıpkı A ve a gibi; ancak farklı harflere ve isimlendirmelere de alışın diye böyle yapmayı uygun görüyoruz. Hemen bir başlangıç frekansı tanımlayalım:

Adeta bir "Neolitik çağ laboratuvarı" gibi olan Çatalhöyük, duvar resimleri ve kadın figürinleri kadar, hanelerinin örgütleniş biçimi ve tarımsal bilginin çevre bölgelere nasıl yayıldığı konularıyla da bilim insanlarını büyülemeyi sürdürüyor. Science dergisinde aynı gün yayımlanan ve ODTÜ ile Hacettepe Üniversitesi'nden araştırmacıların da yazarları arasında yer aldığı iki kapsamlı çalışma, antik DNA, izotop kimyası ve kantitatif arkeoloji verilerini bir araya getirerek bu yerleşimin toplumsal evrimini daha önce hiç olmadığı kadar ayrıntılı biçimde ortaya koydu. Bulgular yalnızca Anadolu'nun değil, tüm Eski Dünya'nın yerleşik yaşama geçiş sürecini yeniden düşünmemize zemin hazırlıyor.

Kazı ekibi, 400 bireyin genomunu analiz ettiğinde yerleşimin ilk evresinde (MÖ ~7100) mezarların neredeyse bütünüyle biyolojik aile üyelerini barındırdığını, ancak birkaç yüzyıl sonra aynı evlerin içinde genetik bağı bulunmayan bireylerin de birlikte gömüldüğünü belirledi. ODTÜ Biyolojik Bilimler Bölümü'nden Eren Yüncü şöyle diyor:

Bir psikolojik savunma mekanizması olarak Sigmund Freud tarafından ileri sürülen inkâr, tartışmaya yer bırakmayacak düzeyde kanıtla destekleniyor olmasına rağmen fazlasıyla rahatsız edici ve kabul edilemez bulunan bir gerçekle yüzleşen insanların, o gerçeği reddetmesine verilen bir isimdir (Freud, "tekzip" ile "inkâr" sözcüklerini ayrı bağlamlarda kullanmıştır; bu ayrıma metin içinde yer verilmiştir).^[1] Bu bakımdan inkâr, modern psikolojide inanç direnmesi olarak bilinen kavramla yakından ilişkilidir.

Bireylerin, yaşamlarının birçok noktasında olumsuz benlik görüşlerine, olumsuz duygulara, olumsuz düşüncelere ve olumsuz algılara maruz kaldığı düşünülecek olursa, inkâr mekanizmasının bu kadar yaygın olması şaşırtıcı değildir. Ancak inkârı anlayabilmek için, öncekile "psikolojik savunma mekanizmaları" kavramına kısa bir bakış atmamız gerekmektedir.

National Geographic dergisi veya Indiana Jones filmleri; arkeologları Mısır piramitleri, Stonehenge ve Machu Picchu civarında kazı yaparlarken hayal etmenize sebep olmuş olabilir. Gerçekten de bazı arkeologlar bu ünlü yerlerde çalışırlar. Ama arkeologların bir kısmı, Dünya'nın her yanından insanların geçmişte nasıl yaşadıklarını öğrenmek ister. Bu arkeologlar, bunu kavrayabilmek için, arkada bırakılan arkeolojik eserlerden yararlanırlar. Bu eserlere ulaşabilmek içinse, geçmişte beşeri aktiviteye dair kanıtlar olan yerlerde kazı yapmaları gerekir. Lakin bu geçmişten kalan ipuçları, her zaman dev bir piramit kadar bariz olmayabilir.

Bu kanıtı bulmak, açıkça ayırt edilebilecek kalıntıların yanından yürüyüp geçmek kadar basit olabilir. Kimi zaman öyle bir arkeolojik alana denk gelirsiniz ki, arazide yürürken "İşte, hemen şurada kırık çanaklar ya da üzerinde kazıntılar olan taşlar var." diyebilirsiniz. Kanıtlar, burnunuzun dibinde, ayaklarınızın altındadır! Ancak kimi zaman kanıtlar öylesine gizlidir ki, uzun zamandır kayıp olan yapıları ortaya çıkarmak lazerler kullanmak, uydu ile görüntülemeler yapmak ve diğer modern jeofizik tekniklerinden yararlanmak zorunda da kalabilirsiniz. Doğru yetenekler, doğru aletlerle birleşerek, daha birkaç on yıl öncesine kadar arkeologların gözünden kaçması işten bile olmayan geçmişin izlerini bulmamıza yardımcı oluyor.