Birisinin sizin hakkınızda konuşması ile sizi görmezden gelmesi arasında bir seçim yapsanız hangisini daha makul bulacağınız, Shakespeare'den bir soru olmasa da Mississippi Üniversitesi'nden bir profesörün öncülük ettiği araştırma ekibinin cevaplamaya çalıştığı bir konuydu. Uzun yıllardır dışlanma üzerine yapılan araştırmalar, bir yabancının sizi kısa bir süreliğine bile görmezden gelmesi gibi küçük şeylerin, kendimizi kötü ve değersiz hissetmemize neden olabileceğini gösteriyor. Mississippi Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan Andrew Hales şunları söylüyor:

İşin içine bir de dedikodu girince iş çok daha karmaşık bir psikolojik bilmeceye dönüşüyor. Hales şöyle devam ediyor:

"Yeterince iyi" ilkesi, bir şeye ne kadar kaynak sunarsanız sunun onu anlamlı ölçüde iyileştiremiyorsanız, o şeyi olduğu gibi bitirip yolunuza devam etmenizi önerir. Aslında bu; zaman, para ve efor gibi oldukça değerli kaynakları pek de büyük bir fark yaratamayacakları bir yere harcamak yerine, "yeterince iyiyse yeterince iyidir" fikrine kucak açmanız gerektiği anlamına gelir.

Örneğin, yazdığınız bir makaleyi gözden geçirdiğinizi düşünelim. Öyle bir nokta olacak ki, zaten yeterince iyi bir yazı olduğu için, ne kadar uğraşırsanız uğraşın yazının kalitesinde anlamlı bir değişiklik yapamayacak hale geleceksiniz. Üstelik daha değerli pek çok aktivite yapabilecekken bunu yaparak zamanınızı boş yere harcamış olacaksınız.

Yumurta, dünyada en çok tercih edilen temel besin maddelerinden birisidir. Tercih edilmesinin başlıca sebepleri arasında kolay ulaşılabilir olması ve anne sütüne en yakın protein kompozisyonunu içermesi sayılabilir. Ancak yumurtanın sarısının yüksek kolesterol değerine sahip olmasına ve bu yüzden de damar sertliklerine, yani aterosikleroza neden olabileceğine dair insanlar arasındaki söylentiler yüzünden yumurta toplumlar ve hatta ülkeler nezdinde kötü bir üne kavuşmuştur. Peki yumurta sarısındaki kolesterol tanecikleri, gerçekten de kalbe giden koroner damarları tıkayarak kalp krizine neden olabilir mi?

Kolesterolü muhtemelen duymuşsunuzdur fakat ne anlama geldiğinden emin olmayabilirsiniz. Kolesterol, yağların balmumu gibi kolay şekil alabilen bir türüdür ve kanınızın içinde tüm vücudunuzda dolaşır. Yağlar suda çözünmeyen maddelerdir bu yüzden kanınızda dağılmazlar. Vücudunuz kolesterol üretir aynı zamanda hayvan temelli gıdalardan da sağlanabilir.

Daha önce, nesli tükenmekte olan Borneo orangutanının (Pongo pygmaeus) yaşamının çoğunluğunu ağaçlarda geçirdiğine, sadece yaşadığı yere müdahale olduğunda toprağa indiğine inanılıyordu. Şimdi uluslararası bir araştırma ekibi, bu hayvanların toprakçıl hareketi doğal davranışlarının bir parçası olarak kullandıklarını göstermiştir. Çalışma, Scientific Reports’ta 13 Şubat 2014 tarihinde yayınlandı.

Araştırmacılar, 2006 ile 2013 yılları arasında Malezya ve Endonezya’daki 16 inceleme bölgesinde kurdukları toprakçıl kamera tuzaklarından veri topladılar. Ağaç kesme gibi insan faaliyetleriyle ormana müdahale edilse de veya hiç dokunulmasa da, orangutanların bütün inceleme bölgelerinde toprak seviyesinde zaman geçirdiklerini keşfettiler. Kamera tuzakları, yanak ve boğazında çıkıntı bulunmayan erkek orangutanlardan daha ağır olan ve tümüyle gelişmiş çıkıntılı erkek orangutanlar dâhil olmak üzere her iki cinsiyetten ve her yaştan hayvanı görüntüledi. Çıkıntılı erkekler, orangutan popülasyonundaki sayılarının azlığına göre beklenenden daha fazla toprak seviyesinde gözlendi, bu bulgu çıkıntılı erkek orangutanların dişilere ve çıkıntısız erkeklere göre toprakçıl hareketlerle daha fazla zaman geçirdiğini gösterdi. Yazarlar, bu durumu makalelerinde şöyle belirttiler:

Aile içi sorunlar, ekonomik zorluklar, salgın hastalıklar, doğal afetler, toplumsal travmalar, okul ya da iş hayatındaki baskılar… Stres kaynakları hayatımızın her döneminde bir şekilde karşımıza çıkıyor. Bu zihinsel yük göz ardı edilmemeli; çünkü stres ister akut (hızlı ilerleyen veya kısa süreli), ister kronik (uzun süreli veya süreğen) olsun kalbimiz üzerinde önemli bir baskı oluşturuyor. Söz konusu baskı, özellikle risk altındaki kişiler için, kalp krizini (akut miyokard enfarktüsü) bile tetikleyebilecek kadar ciddi sonuçlar doğurabilir!

Stres birçok farklı yoldan kalp-damar (kardiyovasküler) sistemi sağlığını etkiler. Uzun vadede, halk arasında "damar sertliği" olarak bilinen, damarların daralıp tıkanmasına yol açan ateroskleroz gelişiminde rol oynar. Bu da zamanla koroner arter hastalıkları gibi ciddi rahatsızlıkların temelini oluşturur. Akut dönemde ise daha dramatik etkiler ortaya çıkabilir. Özellikle hali hazırda koroner arter hastalığı bulunan kişilerde, strese bağlı gelişen ani bir elektrofizyolojik sapma, ani kalp durmasına kadar varabilecek trajik sonuçlara neden olabilir. Bilimsel çalışmalar depremler, terör olayları ve hatta futbol maçlarının bile ani kardiyak olayları tetikleyebileceğini göstermektedir.

İnsanlara olan ihtiyaca ne sebep oldu? Zeka mı? Kendi bilişsel evrimimizi anlamak için yaşayan en yakın atalarımıza, yani insan olmayan primat kuzenlerimize bakabiliriz.

Biliş, çevreden gelen bilgileri yorumlama, bunları birbirine bağlama ve elde edilen bu kişisel bilgileri gelecekteki durumlara ve problemlere uyarlayabilme yeteneğidir (Cheney ve Seyfarth, 1990). Böylesi önemli bir durum, hayvanın uyum başarısını geliştirmesini sağlar. Tüm hayvanlar yiyecek aramak, av olmaktan kaçınmak ve eş bulmak için çevrelerini anlamak zorundadırlar. Primatlar diğer taksonlar arasında, içinde bulundukları dünyayla nasıl baş ettikleri konusunda esneklikleri ile öne çıkmaktadırlar. Primer beyin büyüklüğünün ve buna bağlı olarak bilişsel yeteneklerinin gelişimini ilerleten ve önemli seçilim baskıları olduğu düşünülen karmaşık fiziksel ve sosyal dünyalarda yaşarlar (Byrne, 2000; Reader et al., 2011). Buna göre, öncelikle, fiziksel çevrelerini nasıl anladıklarını anlatacağız; daha sonra ise sosyal bilişi tartışmaya devam edeceğiz.

Son 30 yılda biyolojiye olan felsefi ilginin artması, biyolojik bilimlerin aynı dönemde artan önemini yansıtmaktadır. Günümüzde birçok farklı biyoloji konusunda geniş bir literatür vardır ve bu literatürdeki çalışmaların bütününü tek bir kalemde özetlemek imkânsızdır. Bu yüzden bu yazı biyoloji felsefesinin ne olduğunu açıklamayı amaçlamaktadır. Biyoloji neden felsefe için önemlidir ya da tam tersi, felsefe neden biyoloji için önemlidir?

Biyoloji felsefesinin genel başlığı altında üç farklı felsefi sorgulama vardır. İlk olarak bilim felsefesindeki genel tezler biyoloji bağlamında ele alınır. İkinci olarak biyolojinin kendisindeki kavramsal bulmacalar felsefi analize tabi tutulur. Son olarak geleneksel felsefi sorular tartışılırken biyolojiye başvurulur. İlk iki felsefi çalışma sıklıkla gerçek biyolojinin ayrıntılı bilgi bağlamında yürütülür. Üçüncüde bu daha azdır.

Bilgisayar üreticilerince üretilen işlem gücü muazzam bilgisayarlara rağmen henüz, hız ve işlem kapasitesi bakımından günümüzün bilgisayarları, susuzluğumuzu gidermeye yetmemektedir. Ürettiğimiz bilim ve teknolojiler karmaşıklaştıkça, günümüzde var olan "geleneksel" bilgisayarların ve işlemcilerin (hatta "süperbilgisayarların" bile) işlem gücü, bu kadar devasa verileri işlemeye yeterli olamamaktadır. Örneğin Evren'in kapsamlı simülasyonları ya da evrimsel süreçte belli bir popülasyonun son 250.000 yıldaki değişiminin analizi gibi işlemleri tamamlayabilmek için evlerinizde kullandığınız bilgisayarların yüzlerce ve hatta binlerce yıl boyunca aralıksız çalışması gerekirdi! Süperbilgisayarlarla bile bu tür analizler kimi zaman birkaç ay kadar sürebilmektedir. Dolayısıyla incelemek istediğimiz veri miktarı arttıkça, devasa süperbilgisayarlarımız bile hesap makinesi gibi kalmaktadır. Peki, bir gün ihtiyacımız ve istediğimiz güçte işlem gücüne sahip bilgisayarlara sahip olabilecek miyiz?

Günümüz teknolojisine hız ve güç katan, her geçtiğimiz sene birazcık daha küçülen transistörler ve mikroişlemcilerdir. Küçülmek neden daha fazla hız ve güç demek diye sorabilirsiniz. Sebebi çok basit: Eskiden belli bir alana 100 işlemci sığdırabilirken, artık birebir aynı alana 100.000 işlemci sığdırabiliyoruz. Transistör kapı açıklıklarını daha da küçük boyutlarda ürettikçe, söz konusu işlemcilerin aynı alana sığabilecek olan sayısı daha da fazla olacaktır.