DNA, canlıların bütün genomik verilerini içerisinde bulunduran, hücrelerin "yönetici molekülü"dür. DNA, içerisinde bulunan bilgileri (genleri) RNA’lar aracılığıyla protein şeklinde ifade eder. DNA’nın sekanslanması (dizilenmesi), DNA’daki nükleotit dizilimlerini çözmek, yani aslında DNA’yı okumak anlamına gelir.

Genomların sekanslanması, DNA’nın yapısının 1953’de Franklin, Watson ve Crick tarafından aydınlatılmasının ardından, biyologlar tarafından üstünde çalışılan bir konu olmuştur. Özellikle insan genomunun sekansının aydınlatılması, genetik hastalıkların tedavi edilmesine giden sürecin ilk basamağı olduğu için ayrı bir önem kazanmıştır.

Trilobitler, evrimin en nadide ve ilgi çekici örneklerinden birçoğunu bünyelerinde taşıyor olmalarına rağmen, birçok sefer bilim düşmanları tarafından evrime karşı birer araç haline getirilmeye zorlanıyorlar. Tabii ki neredeyse her zaman tutarsızlık abidesi olan bu girişimler, trilobitlerle ilgili gerçekleri değiştirmeye asla yeterli olmayacak. Ancak özellikle trilobitlerin gözleriyle ilgili birçok hatalı bilgiyi bu makalemizde düzeltmek ve sizlere bu hoş canlıları tanıtmak için bazı önemli bilgiler vermek istiyoruz.

Trilobitler, Dünya'mızın antik sularında 520 milyon yıl kadar önce yaşamış olan sert kabuklu, segmanlı vücutlara sahip baş döndürücü hayvanlardır. Dinozorların evrimleşmesinden çok önce soyları tükenmiştir ve Paleozoik Çağ'ın anahtar öneme sahip hayvanlarından birisidirler. Bu çağ, basit vücut planlarına sahip canlılardan karmaşık canlıların evriminin yaşandığı ve dolayısıyla günümüz yaşantısının ortaya çıkması konusunda belkemiği olan sayısız canlının evrimleştiği dönemdir. Bu açıdan, trilobitlerin evrimlerinin incelenmesi, basitten karmaşığa giden evrimsel sürecin önemli bir basamağını aydınlatmamızı sağlamaktadır. Gerçekten de, bugüne kadar trilobit evrimi üzerine yapılan tüm araştırmalar, evrimsel biyolojinin temellerinin oluşturulmasında önemli roller oynamıştır ve bu açıdan her biri çok önemlidir.

Dünya, insanlığın varlığı için gerekli olan besin, ilaç ve diğer altyapıyı sağlayan muhteşem bir çeşitliliğe ev sahipliği yapmaktadır. Peki, türler arasında sınırlı kaynaklar için olan yoğun rekabet göz önünde bulundurulduğunda, bu çeşitlilik nasıl korunmaktadır?

Çevrebilimciler, türlerin çevreleriyle nasıl etkileşimde bulunduğu konusundaki farklılıkların, daha üstün türlerin daha güçsüz olan rakiplerini geçtiklerinde oluşan kaçınılmaz biyolojik çeşitlilik kaybıyla başa çıktığını ortaya çıkarmışlardır.

Her ne kadar doğaya yönelik algılarımız kişiden kişiye değişiklik gösterebilse de, doğadaki simetri ve estetik olgusu göz ardı edilemez bir gerçektir. Bir kelebeğin kanadından, bir tavus kuşunun kuyruğuna kadar, estetik anlamda insanların gözüne güzel gözüken oluşumları ilk etapta oluşmaya iten ve daha sonra da doğal seçilimin acımasız rekabetinde canlıya tutunmasını sağlayan temel neden ya da ilke nedir?

Elbette cevap, cinsel seçilimdir. Her ne kadar canlılar amansız bir hayatta kalma mücadelesi verse de, bir yandan da hayatta kalabilenler arasında bir üreme savaşı süregelmektedir. Sadece hayatta kalma başarısı konusunda değil, aynı zamanda hem hayatta kalıp, hem de üreyebilme konusunda başarılı olanlar seçilir ve çoğalırlar. Böylece kendilerini her iki açıdan da avantajlı kılan genleri gelecek nesillere daha çok aktarırlar. İşte hayatta kalma konusu çerçevesinde şekillenen seçilime "doğal seçilim", üreme mücadelesi çerçevesinde şekillenen seçilime "cinsel seçilim" adını vermekteyiz. Ancak cinsel seçilim, son derece geniş bir kavram. Bu kavram içerisindeki spesifik bir alt başlık, güzellik ve estetik kavramını daha iyi anlamlandırabilmemizi sağlayabilir: Handikap İlkesi.

Çevre ve doğanın korunması, insanlık için hayati öneme sahiptir. Hayatımızın hemen her yerinde kimyasalları ve kimyasallar sayesinde üretilmiş ürünleri kullanırız. Genellikle "kimyasal" sözcüğünü duyduğumuz zaman pek çoğumuzun aklına doğaya ve insan sağlığına zararlı bileşikler gelir. Ancak hayatta gördüğümüz her şey kimyasal moleküllerden oluştuğundan, esasında bu düşünce yapısı bizleri zararlı ve yararlı kimyasallar arasında doğru ayrımı yapmaktan uzaklaştırmaktadır (bu konuda algılarınızı daha isabetli hâle getirmek için buradaki yazımızı okumanızı öneririz).

Örneğin su, 2 hidrojen ve 1 oksijen atomundan oluşan bir kimyasaldır ve hayat için olmazsa olmaz bir bileşiktir. Ancak 2 hidrojene ek olarak 1 yerine 2 oksijen atomundan meydana gelen hidrojen peroksit, antiseptiklerde ve çamaşır suyu üretiminde kullanılan çok önemli bir ticari kimyasaldır ve tüketilmesi hâlinde hızlı bir şekilde zehirlenmeye neden olabilir. Sadece 1 adet oksijen atomu fazlalığı, suya kıyasla çok daha farklı özelliklere sahip bir kimyasal oluşumuna sebep olmaktadır. Su molekülü çevre, doğa ve yaşam için kilit öneme sahipken, hidrojen peroksit çevreye boşaltıldığında canlılığa kalıcı zararlar verebilir, temas hâlinde ciddi cilt yanıkları ve göz hasarına sebep olur. Hidrojen peroksit buna rağmen hayatımızın pek çok alanında sıklıkla kullandığımız, önlem alındığı takdirde zararları kolaylıkla engellenebilecek ve faydaya çevrilebilecek bir kimyasaldır. Bu noktada çevreye ve insan sağlığına görünür düzeyde zararları olan kimyasalların tehlikelerinin önlenmesi, azaltılması ya da alternatiflerinin bulunması konusunda "yeşil kimya" terimi karşımıza çıkmaktadır.

2025 yılında Nature dergisinde yayınlanan bir çalışma polimer bazlı plastik atıkların, mikrobiyal sistemler kullanılarak tıbbi açıdan önemli kimyasallara (özellikle ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak kullanılan parasetamole) dönüştürülebileceği gösterdi.^[1] Edinburgh Üniversitesi’nden Dr. Stephen Wallace’ın ekibi, Escherichia coli bakterisini genetik ve metabolik olarak yeniden düzenleyerek genellikle sadece laboratuvar ortamında gerçekleştirilebilen Lossen yeniden düzenleme reaksiyonu (İng: "Lossen rearrangement") adlı kimyasal reaksiyonu ilk kez canlı bir hücre içinde gerçekleştirmeyi başardı.^[1]

Çalışmanın ilk aşamasında, yaygın olarak içecek ambalajlarında kullanılan PET (polietilen tereftalat) türevi plastik atıklar, kimyasal veya enzimatik hidroliz yoluyla temel monomer bileşenlerine (başlıca tereftalik asit ve etilen glikol) ayrıştırılmıştır. Bu monomer yapıtaşları, bakterinin yeniden programlanan metabolik yolları sayesinde çeşitli biyotransformasyon basamaklarından geçirilmiş ve ara ürün olarak p-aminobenzoik asit gibi farmasötik öncü moleküllere dönüştürülmüştür.

Yeni kitabı için Texas Üniversitesi Akıl Hastanesi'nin deposunda tutulan insan beyinlerini fotoğraflayan Adam Voorhes, eşsiz bir keşfe imza attı: hiçbir kıvrımı olmayan bir insan beyni! Birleşik Krallık Parkinson Beyin Bankası yöneticisi David Dexter, New Scientist dergisine yaptığı açıklamada şunları söyledi:

Beyindeki yarık (sulkuslar) ve katlanma (giruslar) yapılarının oluşmamasına nedeni, çok nadir rastalanan bir hastalık olan lisensefalidir. Lisensefali, kelimenin tam anlamıyla "düz beyin" demektir. Bu hastalığa, embriyonik gelişim sırasında düzgün şekilde göç edemeyen nöronlar neden olmaktadır. Bu konuyla ilgili akademik düzeydeki bir araştırmayı Türkçe olarak buraya tıklayarak okuyabilirsiniz. Hastalığın Miller-Dieker Sendromu ve Walker-Warburg Sendromu da ilişkili olabileceği tespit edilmiştir. Hastalığın hiçbir tedavisi bulunmamaktadır.

Üst düzey düşünme becerilerini; problem çözme, yaratıcı problem çözme, eleştirel düşünme, bilimsel yaratıcı düşünme, tümevarımsal ve tümdengelimsel mantıklı düşünme, karar verme, hata analizi yapma, araştırma, özetleme, üst-bilişsel düşünme ve yaratıcı düşünme olarak sıralamak mümkündür.^[1]Maier, "üst düzey" düşünme becerilerini, öğrenilen ve tekrar edilen davranışlar yerine anlamlandırıcı ve üretici davranışlar sergileme olarak açıklamıştır.^[2][3] Brookhart ise, tüm üst düzey düşünme becerilerinin "üst" olarak derecelendirilebilmesi ve "iyi düşünce" olarak adlandırılabilmesi için bireyde bir anlamlandırma eyleminin gerçekleşiyor olması gerektiğini söylemektedir.^[4] Lewis ve Smith, alt düzey ve üst düzey düşünme becerileri arasında sınıf ortamı, bireyin eğitim geçmişi, konunun gerektirdiği performans düzeyi gibi faktörler dayanarak ayrım yapılabileceğini; fakat bireyin davranışlarında iki düzey birlikte de bulunabileceğini vurgulamaktadır.^[1]

Üst düzey düşünme becerilerinden önemlilerinden bir tanesi problem çözmedir. Problem çözmeyi anlamak için kendi hayatımıza, geçmiş tecrübelerimize kısa bir bakış atmamız işimizi kolaylaştırabilir. Bize sunulan, keşfettiğimiz ya da yarattığımız problemlerin arasında yaşamaktayız, çözerek, çözmeyi deneyerek ya da çözemeyerek bilgi dağarcığımıza problemleri farklı şekillerde kodlamaktayız. Bu problemleri çözerken onu farklı bir alana alır, çözme sürecinde alternatif durumları, düşünceleri irdeleyerek incelemeye başlarız. Bu alana "problem alanı" denmektedir. Bu alanı ilk kez Newell ve Simon tanımlamıştır.^[5]