Ekim-Kasım 2014 aylarında o kadar fazla ve o kadar kaliteli bilim kurgu filmleri çıktı ki, hepsine yetişip kapsamlı analizler yapmamız oldukça güç oluyor. Yıldızlararası (Interstellar) için yazdığımız detaylı analiz, sadece birkaç haftada binlerce defa paylaşıldı ve hatta StumbleUpon'da da karşımıza çıkan bir içerik haline geldi. Ancak Yıldızlararası'nın etkisine kapılıp, bilim kurgunun bir diğer önemli eserini es geçmemek gerekiyor: dilimize tuhaf bir şekilde Evrim olarak çevrilmiş olan, aslında "üstünlük, aşkınlık" anlamına gelen, orijinal adı Transcendence...

Yıldızlararası bizi Evren'in ve modern fiziğin sınırlarına götürürken, Transcendence bizleri beynimizin müthiş dünyasına çekiyor, nanoteknolojiden gücünü alan yapay zekanın gelecekte ne seviyeye gelebileceğine dair net bir görüntü sunuyor. Tıpkı Yıldızlararası gibi, Transcendence da çok uzak olmayan bir gelecekte geçiyor. Peki filmde gösterilenler ne kadar gerçekçi? Yapay Zeka gerçekten bu kadar zincirlerini kırıp, sınır tanımaz hale gelebilir mi? Beynimizi bir makinaya indirgemek mümkün mü? Anılarımız, bir USB bellek ile kıyaslanabilir özellikte midir? Nanoteknoloji, hiper-hızlı kendi kendini yenileme ve hiper-hızlı kendi kendine organizasyon gibi teknolojileri mümkün kılabilir mi? Kuantum bilgisayarlar, bugüne kadar var olmuş bütün insanların toplam zekasından kat kat daha zeki hale gelebilir mi? Bir makina hissedebilir, şahsi emellerine göre tercihlerde bulunabilir, duygulara sahip olabilir, insanları kontrol edebilir ve hepsinden önemlisi, kendine ait bir "benliğe" sahip olabilir mi? Bu yazımızda bu sorulara değinecek ve modern bilimin ışığında bazı bilgiler vereceğiz. 

Havayolu kullanan yolcuların sayısı, küresel salgın gölgesinde geçen 2020 yılını saymazsak, giderek artıyordu. 2017 yılında yaklaşık 4 milyar yolcu havayolunu kullanmışken bu sayı 2018 yılında 4.3 milyar, 2019 yılında ise 4.4 milyar yolcuya ulaştı. Sağladığı zaman tasarrufu, düşük maliyeti, uzak mesafeleri tek araçla erişilebilir kılması, havayolunun tercih edilmesindeki faktörlerden sayılabilir. Ancak hepsinin içinde en kritik faktörün güvenlik olduğunu varsaymak yanlış olmaz.

2019 yılında tüm dünyadaki ticari uçuşlarda 114 kaza gerçekleşti ve ne yazık ki 6 ölümlü kaza nedeniyle 239 kişi hayatını kaybetti. Geçmiş yıllara göre hem kaza oranları hem ölümlü kaza sayılarında önemli yol kat edilmiş gibi görünse de daha iyisi için durmaksızın çalışılıyor.

Çeşitlilik, bir canlı popülasyonunun içinde gen ve özellikler konusunda görülen farklı kombinasyonların tümüne verilen isimdir. Evrimsel biyolojinin halk arasında kolay anlaşılamama sebeplerinden birisi, doğada bulunan çeşitliliğin bilinmemesi veya göz ardı edilmesidir.

Canlılığı boy, renk, uzunluk, çeşitli organların varlığı, büyüklüğü, vb. çok sayıda fiziksel parametrenin farklı kombinasyonları şeklinde tanımlayacak olursak, çeşitlilik, "uçsuz bucaksız bir parametreler listesinde, atalardan veya çağdaşlardan farklı özellikler göstermek" şeklinde de tanımlanabilir.

Daha önceden duyurduğumuz üzere, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanması planlanan yeni müfredatta biyolojiyle hiçbir alakası olmadığı evrensel olarak bilinen "yaratılışçılık" inancının biyolojik bir hipotez veya teoriymiş gibi sunulmasına yönelik bazı çabalar bulunmaktaydı.

Bu çabalar, Türkiye'nin özellikle de son 30 yıllık "yakın" tarihi açısından yeni bir girişim olmasa da, bu girişimlerin başarıya ulaşması hâlinde Türkiye'de hâlihazırda çok az bulunan modern eğitim anlayışının tamamen yok olması kaçınılmaz olacaktır. Daha önemlisi, biyolojinin evrensel olarak kabul edilen evrim gibi prensiplerinden tamamen uzaklaşılması, ilerleyen dönemde bu hatalardan geri dönme kabiliyetini de kısıtlayacak, gerçek bir bilim eğitimini yerleştirme ve uygulama süresini dikkate değer miktarda arttıracaktır. Bu nedenlerle lise biyoloji müfredatına bilimsel olmayan şahsi inançların sokulması çabasına kesin ve sarsılmaz bir şekilde karşı koymak, Türkiye'nin her geçen yıl daha da azalan bilimsel ümitlerini canlı tutmak adına elzemdir.

İsim anlamı "imparator ejderha" olan Dilong cinsi Tyrannosauridae ailesinden dinozorun beyni hakkında yeni gelişmeler gerçekleşti. Kendisi, meşhur Tyrannosaurus'un atalarından biri ve aynı zamanda Tyrannosauridae ailesinin ilkin üyelerinden biri. Öyle ki üzerinde proto-tüy barındırıyor ve ileride kuşlara evrimleşecek theropodlardaki tüylerin öncülü olmuş oluyor. Dolayısıyla Tyrannosaurus'ta da belli bir miktar tüy vardır. Elbette Dilong'un tüyleri, kıllara benziyor ve günümüzde kuşlarda gördüğümüz tüylerden farklı yapıdadır.

Yaklaşık 126 milyon yıl öncesine ait, Çin'in batısında Beipiao şehri yakınlarında keşfedilmiş Dilong paradoxus örneğinde, beyni saran kafatası kısmında ayrıntılı BT (Bilgisayarlı Tomografi) taramaları gerçekleştirildi ve 3D animasyonu oluşturuldu.

Üretken yapay zeka (İng: "generative AI") teknolojileri, şiir ve bilgisayar programları yazabiliyor ya da Hollywood filmlerinden fırlamış gibi görünen oyuncak ayı resimleri ve çizgi film karakterlerinin videolarını yaratabiliyor.

Şimdi ise yeni yapay zeka teknolojisi, DNA'nızı düzenleyebilecek mikroskobik biyolojik mekanizmalar için planlar üreterek bilim insanlarının hastalıklarla bugünkünden çok daha hassas ve hızlı bir şekilde mücadele edebilecekleri bir geleceğe işaret ediyor.

Psikanaliz psikiyatri de hiçbir zaman temel teori paradigma düzeyine ulaşamadı aslında psikiyatrinin hiçbir zaman Kuhn’cu anlamında bir paradigması da olmadı, ama doğrusu bir aralar psikanalizin saygınlığı artmış psikiyatrların gözünde etkinliği egemenliği dünyanın hemen her yerinde hissedilir bir düzeye ulaşmıştır yani psikanaliz rakip görüş acısını destekler gibi yorumlanan önemli deneysel veriler karşısında yetersiz kalmıştır. Çünkü psikanaliz dediğimiz şey Freud’un tersine organik verilerle uzlaşmaya elverişli kavramsal aygıttan yoksun gibi durmaktadır.

Psikoanalitik kuramlar belirsiz kehanetlerde bulunmazlar, fakat onlar da test edilemez, yani yanlışlanamazlar. Burada aslında sosyal bilimlerin Popper’cı teori açısından bilim olup olmadığı tartışmasına girilebilir: Popper’ın teorisine göre bilimsellik ölçütü yanlışlanabilir olmaktır yani bilimsel varsayımlar veya teoriler yanlışlanabilir ölçüde olmak zorundadırlar. Bence burada yanlışlanabilirlik açısından en önemli sosyal bilim tarih bilimidir. Bir devletin kuruluşu X yılı olarak bilinirken bir anda başka bir belgenin -Rankeci anlayış- bulunmasıyla o Y yılına çevrilebilir ve yanlışlanabilir. Fakat sosyal bilimlerde bir teori yanlışlandığı takdirde bile o teori terk edilemeyebilir. Örnek olarak : Einstein Newton’un teorisini yanlışladı ve şu anda dünya Newton’un yanlışlandığını ve dolayısıyla bilimsel olduğunu algılayabiliyor. Peki bir sosyolojik teori için bu ne ölçüde geçerli olabilir? SSCB’nin yıkılması üzerine birçok sosyal düşünür sosyalizmin çöktüğünü ve ekonomi-politiğinin yıkıldığı üzerine kitaplar yayınladı fakat bunun karşısında Sovyetlerde çöken şeyin sosyalizm değil devlet kapitalizmi olduğunu savunanlarda oldu. Sosyal bilimler belki Popper’cı manada bilimsellik sıfatı kazanamıyor olabilir fakat burada kendi geliştirmek istediğim bir teori olan “ontolojik sosyal bilimler” adlı teoriyi birazcık açmak istiyorum: Benim düşünceme göre sosyal bilimler epistemolojinin doğuşuyla birlikte ortaya çıkmıştır, yani ilk insanların temsiller yaratması ve dille birlikte anlamlar aramaları sosyal antropolojini alanıdır veya insanların Tanrılar araması toplumun metafiziksel olarak boşluğunun doldurulmasının sonucudur. Kısaca sosyal bilimler aslında epistemolojik bir çıktıdır ve ilkel kökenlidir.