2012 senesinden önceki birkaç yıl boyunca sayısız kaynakta, antik Maya Takvimi'nden yola çıkarak, 21 Aralık 2012'de kıyamet kopacağına yönelik kuvvetli bir yaygara koparıldı. Bu iddia, Türkiye de dahil olmak üzere Dünya'nın dört bir yanında biraz panik, biraz ciddi, biraz komedi, biraz endişe yarattı. Ancak hepsinden önemlisi, dikkate değer sayıda insanın bu kehaneti ciddiye alıp, buna göre hazırlık yapmasıydı. Şu anda bu satırları okuyorsanız, bu iddiayla ilgili olarak, bu türden yüzlerce kehanette bugüne kadar hep olduğu gibi, bir şeylerin çok ters gittiğinde hemfikir olabiliriz.

21 Aralık 2012 tarihinin bir “son” olduğuna inanan insanlar genel olarak ikiye ayrılmışlardır: Yeni bir çağ beklentisi içerisinde olanlar ve büyük kaosların yaşanmasını bekleyenler. 2012 (2009) isimli Hollywood filmi sayesinde de bu korkunun giderek yayıldığını görebiliyoruz. Türkiye’de bile insanlar, bu yıkımdan etkilenmeyeceği iddia edilen Şirince köyünde toplanmış, köydeki restoranlarda “Kıyamet menüsü” isimli menüler çıkartılmıştı. Elbette bu insanların bir kısmı işin eğlencesindeydi, ancak bu konuyla ilgili o kadar sayıda belgesel ve kitap çıkartıldı ki, sahte bir bilgi üzerine kendine maddi çıkar sağlayan bir sürü insanı da görebildik.

Duygular, günlük hayatımızda önemli bir rol oynar. Her gün etrafımızda sayısız insanın duygularına ve bu duyguları yansıtma biçimlerine tanık oluruz. Hatta yöneldiğimiz aktivite ve hobileri dahi, bize vereceğini düşündüğümüz duygulara göre seçeriz.

Dünyadaki farklı dil ve kültürlere rağmen bazı temel duyguları ifade etme biçimimiz hemen hemen aynıdır. Örneğin mutluluk, korku, şaşkınlık gibi duyguların sebep olduğu mimiklerin evrensel olduğunu söyleyebiliriz. Bunun, henüz dilin gelişmediği dönemlerde insanın duygularını yansıtma arzusundan kaynaklandığı düşünülmektedir. Muhtemelen sözsel bir ifadenin olmadığı bir zamanda insanın çevresinde görüp şaşırdığı ya da korktuğu bir şeyi mimiklerinden başka ifade edebileceği daha iyi bir araç yoktu.

Carl Sagan'ı genellikle bilime ve topluma ışık tutan sözleri, bilimi halka anlatma konusundaki müthiş azmi ve başarısı ve benzeri toplumsal yanlarıyla tanıyoruz. Popüler bilim, yani bilim popülerleştiriciliği, tıpkı akademik bilim gibi aşırı zaman alan ve çok zorlu bir sahadır.

Her iki sahanın da kendince derin zorlukları vardır. Ancak şu bir gerçektir: Popüler bilimsiz akademik bilim sürdürülebilir değildir; akademik bilimsiz popüler bilimse güvenilir değildir. Çünkü halk bilimden haberdar edilmezse; bilimi talep etmeleri gerektiğini bilemezler, bilime heyecan duymazlar, akademiye yönelen gençlerin sayısı giderek azalır, halk bilimsel gerçeklerden uzak, cahil, izole kalır. Fildişi kalelerden sadece akademisyenlerin anlayabileceği makaleler yazıp, kenara çekilmek yetmez. Öte yandan, popüler bilim eğer akademik çalışmalarla beslenmezse, halihazırda bilinen aynı şeylerin tekrarından ibaret kalacaktır. Akademik temeli olmayan "bilim", sahtebilimdir.

Uluslararası Matematik Olimpiyatı (IMO) üniversite öncesi öğrenciler için muhtemelen en prestijli yarışmadır. Her yıl dünyanın dört bir yanından gelen öğrenciler bronz, gümüş ve altın madalyalar için yarışıyor. Yakında yapay zeka programları da onlarla yarışabilir.

Ocak ayında Google DeepMind'dan Google DeepMind ve New York Üniversitesi'nden Trieu H. Trinh, Nature dergisinde AlphaGeometry adlı yeni bir yapay zeka programını tanıttı. Araştırmacılar, programın geçmiş Uluslararası Matematik Olimpiyatı'ndaki 30 geometri probleminden 25'ini çözebildiğini, bunun da insan altın madalya sahiplerininkine benzer bir başarı oranı olduğunu bildirdi. Yapay zeka ayrıca 2004 IMO'sunda uzmanların dikkatinden kaçan bir soruya daha genel bir çözüm buldu.

İnsanlarda ahlaki durumun mevcut olduğu ancak insan-dışılarda mevcut olmadığı fikrini meşru kılan, insanlıkla ilgili ayırt edici bir şey var mıdır? [Ç.N. “non-humans”, yazı boyunca insanın dışındaki hayvan türleri anlamında kullanılmaktadır; E.N. "non-persons", yazı boyunca bilişsel melekeleri yerinde olmayan insanlar veya kişilik/birey hakları bulunmayan canlılar için kullanılmaktadır.]

Bu soruya bulunacak bir yanıt filozoflar arasında olduğu kadar, felsefenin dışında kalıp da insan-dışı hayvanlara davranış şeklimizle ilgilenenler arasında da önemini giderek artırmıştır. Kimileri için bu soruya verilecek yanıt bizleri, insanların doğasını ve ahlaki zorunluluklarımızın makul kapsamını daha iyi kavramaya götürecektir. 

Dünya’mızın düz değil de geoit (kutuplardan basık, ekvatordan şişkin) şekilde olduğu yüzyıllar boyunca bilinmesine karşın, günümüzde “Düz Dünyacılar” (İng.: Flat Earthers) denen bir kesim hâlen görülmektedir. Bu kişilerin bazıları Dünya’nın düz olduğuna inanmadıkları hâlde insanlarla alay etmek için bu tarz iddiaları yayabilirler; ancak bunların haricinde uzun yazılar, hesaplamalar ve videolar hazırlayıp, ortada bir “NASA komplosu” olduğuna inanıp sanki her birimiz aktör Jim Carrey’nin başrolde oynadığı The Truman Show (1998) filmindeki karaktermişiz gibi iddialarında ciddi olan insanlar da bulunmaktadır. İddialarını desteklemek amacıyla komplo teorilerine dikkat çekmeleri haricinde, bazılarının dinî referanslara da dayandıkları görülebilir. Yani kutsal görülen kitapların (Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim gibi) Dünya’nın düz olduğunu belirten ayetlere sahip olduklarını iddia ederler.

Daha rahat okunabilmesi için yazının devamında “Düz Dünya” için DD ve “Küresel Dünya” için KD kısaltmalarını kullanacağız. Öncelikle, DD iddialarını gündeme getiren ve güncel tutan çalışmalardan birine bakış atalım: