Yol Ekolojisi Nedir? İnsanların İnşa Ettiği Yollar, Biyoçeşitliliği Nasıl Etkiliyor?

Gezegenimizin her köşesinde uzanan yollar, insan yapımı en yaygın altyapı unsurlarından biridir. Bu yollar yalnızca toprağı kaplamakla kalmaz; nehirlerin ekosistemini bozar, atmosferi kirletir, ormanları baskılar ve doğal yaşam alanlarında kalıcı etkiler bırakır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde yollar, ülkenin yalnızca %1'ini kaplamaktadır. Ancak bu yolların yol açtığı gürültü, hava kirliliği ve habitat parçalanması gibi ekolojik etkiler ülke genelinin %20'sini kapsayacak şekilde yayılmaktadır.^[1]

Yol altyapısının çevresel etkileri yalnızca ekosistem sınırlarını aşmakla kalmaz; aynı zamanda taşımacılık sektörünü, iklim değişikliğine en büyük katkı sağlayan alanlardan biri haline getirir.^[2] Yol ağlarının genişlemesinin kontrol altına alınması hem iklim değişikliğinin yavaşlatılması hem de biyolojik çeşitliliğin korunması için kritik bir öneme sahiptir. Bu doğrultuda, 2050 yılına kadar dünya çapında 40 milyon kilometre yeni yol inşasının planlandığı göz önüne alındığında, ekosistemler üzerinde daha fazla bozulma ve "ekolojik yaranın" oluşması öngörülmektedir.^[3]

Yol Ekolojisi Nedir?

Tanım olarak yol ekolojisi, yollar ve otoyollar gibi kamusal yolların ekosistemler üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini inceleyen bir bilim alanıdır. Bu etkiler yerel düzeyde gürültü, su kirliliği, habitat tahribatı ve hava kalitesindeki bozulmalar gibi faktörlerden daha geniş ölçekte habitat parçalanması, ekosistem tahribatı ve araç emisyonlarının neden olduğu iklim değişikliği gibi çevresel sorunlara kadar uzanır.

Yol Ekolojisinin Doğuşu

Yol ekolojisi alanının temelleri, 13 Haziran 1924 tarihinde biyolog Dayton Stoner ve eşi ornitolog Lillian Stoner'ın bilimsel bir araştırma yapmak üzere Iowa City'den yola çıkmasıyla atıldı. Stoner çifti, yol boyunca dikkatlerini çeken ve o dönemde pek fazla ilgilenilmeyen bir olayı gözlemlediler: Yolların kenarlarında rastladıkları ölü hayvanlar.

Yolda çarpılmış ve ezilmiş hayvanlarla karşılaşıyorlardı. Öyle ki bir hayvanın görüntüsünden oldukça rahatsız oldular; fakat bu görüntü tekrarlanınca Dayton Stoner bir bilim insanı olarak bu durumu belgelemeye karar verdi. Lillian'dan tüm ölü hayvanları saymasını isteyerek yolculuklarını bir araştırma projesine dönüştürdüler.

Çeşitli türlere ait bu ölü hayvanlar, gelişmekte olan motorlu araç trafiği nedeniyle yolların yaban hayatı üzerindeki etkisinin ilk açık kanıtlarını oluşturuyordu. Stoner'lar, bu ölümleri belgeleyerek her bir örneğin kaydını tutmaya karar verdiler ve böylece sistematik bir gözlem çalışmasına başladılar. Yaklaşık 500 km süren yolculukları boyunca toplamda 29 farklı türden 225 ölü omurgalı kaydettiler. Bu türler arasında yol kenarında beslenirken araçlardan kaçmakta zorlanan kızıl başlı ağaçkakanlar (Melanerpes erythrocephalus), yılanlar ve tavşanlar bulunuyordu. Yol boyunca sürekli olarak kayıt altına aldıkları bu ölümler, yolların ekosistemler ve yaban hayatı üzerindeki olumsuz etkilerinin somut bir göstergesi haline geldi.^[4]

Bu gözlemler onları yol kenarındaki ölü hayvanların sayısındaki artışın hızla çoğalan otomobil sayısıyla doğrudan ilişkili olduğu sonucuna götürdü. Araç sayısındaki artışın yalnızca insan yaşamı üzerinde değil, doğal ekosistemler ve yaban hayatı üzerinde de ciddi bir tehdit oluşturduğunu fark eden Dayton Stoner; bu önemli tespitlerini bir makalede yayımlayarak bilim dünyasının dikkatine sundu.^[5] 1925 yılında yayımlanan bu makale, yolların ekolojik etkilerini ortaya koyan ilk bilimsel çalışmalardan biri olarak kabul edilmekle kalmadı; aynı zamanda yol ekolojisinin ilk adımlarını atmış oldu. Ancak o tarihlerde resmi olarak hâlâ böyle bir alan yoktu.

1920'lerin sonlarına gelindiğinde ABD genelinde büyük bir yol inşaat hamlesi başladı ve kısa sürede toprak yolların yerine asfalt yollar inşa edilmeye başlandı. Bu yeni, daha dayanıklı ve pürüzsüz yüzeyler araçların hızını artırırken sürüşü daha konforlu hale getirdi. Ancak bu gelişim beraberinde beklenmedik çevresel sonuçları da getirecekti; özellikle hayvanların yollardan kaçabilme olasılığını düşürdü ve yaban hayatı için yeni bir tehdit yarattı. Hayvanlar hızla gelişen araç trafiğinden kaçacak zaman bulamaz hale gelirken yollar üzerindeki ölümler de hızla arttı.

Media Storehouse

1930'larda başlayan bu dönüşüm, özellikle 1960'lara gelindiğinde geniş otoyol ağlarının inşası ile birlikte ivme kazandı. Otoyollar ülke genelinde ekonomiyi canlandırmak ve yerleşim alanlarını birbirine bağlamak amacıyla hızla yayılırken bu yolların doğaya olan olumsuz etkisi de giderek belirgin hale geldi. Araçlar doğal yaşam alanlarını ortadan kaldıran ya da bölerek hayvanların hareketlerini kısıtlayan bir engel olarak geniş bir çevreye yayıldı. Bu dönemde ABD yollarında her gün binlerce omurgalı hayvanın araç çarpmaları sonucu hayatını kaybettiği rapor edilmeye başladı.

Yıllar geçtikçe, yolların yaban hayatı üzerindeki olumsuz etkileri daha da arttı. 2000'li yıllara gelindiğinde, ABD'de her gün yaklaşık bir milyon omurgalı hayvanın araç çarpması sonucu öldüğünü tahmin eden raporlar yayımlanmaya başlandı.^[6]

Free range American

Birçok başka rapor benzer sonuçları gösteriyordu. Örneğin Federal Karayolu İdaresi'ne göre, Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl motorlu araçlar ile büyük hayvanlar (örneğin geyikler) arasında yaklaşık 1 ila 2 milyon çarpışma meydana geliyor.^[7] Bu çarpışmalar, yaklaşık 200 insan ölümüne, 26.000 yaralanmaya ve 8 milyar dolardan fazla maddi hasar ile diğer ilgili maliyetlere yol açıyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Öyle ki bu etkiler sadece ABD ile sınırlı kalmıyor. European Journal of Wildlife Research'te yayımlanan bir çalışmaya göre, dünya genelinde yaban hayatı-araba çarpışmaları her yıl milyonlarca hayvanın ölümüne sebep oluyor. Örneğin, Avrupa'da her yıl yaklaşık 194 milyon kuş ve 29 milyon memeli yollarda araç çarpması sonucu hayatını kaybediyor.^[8]

İlk Aşamada Alınan Önlemler

Dayton Stoner'ın 1920'lerde fark ettiği gibi, yolların çevresindeki yeşil alanlar özellikle büyük memeliler ve geyikler için oldukça çekici bir hal almıştı. Bu yeşil alanlar hayvanlar için adeta bir tuzak gibiydi; burada yetişen bitkiler ve kış aylarında yollara serpilen tuzlar, hayvanları yola çekerek araç çarpması riskini artırıyordu. Bu durum, mühendisler ve doğa koruma uzmanlarını yolların yaban hayatı üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için çeşitli önlemler almaya yönlendirdi.

Örneğin, mühendisler artık yolların çevresine geyik ve diğer otçul hayvanlar için cazip yem bitkilerini ekmekten kaçınmaya başladılar. Ayrıca kış aylarında hayvanları yola çeken tuzlama uygulaması birçok bölgede kaldırıldı. Özellikle yüksek risk taşıyan otoyol bölgelerinde, hayvanların yola çıkmasını engellemek amacıyla çitler yerleştirildi. Bu önlemler yolların doğal yaşama etkilerini sınırlamak ve kazaları azaltmak adına ilk adımları oluşturdu. Fakat elbette istenen başarıya ulaşamadı.

Yolların Tarihsel Arka Planı

Demiryolu ve otoyollar gibi yolların büyük bir kısmı, aslında Amerika'daki hayvanların doğal hareket güzergahları olan vahşi yaşam patikalarından ilham alınarak inşa edildi. Bu patikalar başta bizon gibi büyük otçul hayvanların seçtiği verimli güzergahlar üzerinde şekillendi.^[9] Hayvanlar doğal yaşam alanlarında su kaynaklarına, zengin bitki örtüsüne ve korunma alanlarına en kısa yoldan ulaşmak için bu patikaları oluştururken Yerli Amerikalılar da benzer nedenlerle bu yolları izlemeye başladı. Bu patikalar yerli topluluklar arasında yolculuk yapmak, ticaret yapmak ve avlanmak için uygun rotalar sundu.

Flickr

Bu tür doğal hayvan yollarının insan yaşamını ve ulaşımını şekillendirmesi elbette yalnızca Amerika ile sınırlı değildi. Dünya genelinde farklı coğrafyalarda da hayvanların doğal hareket güzergahları insanlar tarafından kullanılmıştı.

Afrika'da filler, su ve yiyecek kaynaklarına ulaşmak için oluşturdukları eski patikalarla yerel halkın güzergahlarını belirlerken Avrupa'da geyik ve yaban domuzlarının izlediği yollar, yerleşimlerin ve ticaret yollarının temelini oluşturdu. Asya'nın bozkırlarında ren geyikleri tarafından oluşturulan göç yolları, yerel halkın güvenli geçişini sağlarken Güney Amerika'daki And Dağları'nda lama ve alpaka patikaları, İnka uygarlığının ticaret yollarına dönüşmüştür. Ülkemizde ise, özellikle dağlık ve kırsal alanlarda, yüzyıllardır keçi ve koyun sürülerinin izlediği doğal patikalar canlılığını korumaktadır. Dağ keçileri ve diğer hayvanların açtığı bu yollar, birçok köyde insanların kullandığı geçitlere dönüşmüş durumdadır. Özellikle yaylalara ulaşmak için bu patikalar en kısa en güvenli güzergahları sunmakta ve Anadolu'nun zorlu coğrafyasında rehberlik sağlamaktadır.

Kısacası, yollar hem lojistik ihtiyaçları karşılayan yapılar hem de kültürel semboller olarak işlev görmektedir. İnsanlar için yollar, bağlantı kurma ve özgürlük sembolü olarak algılanırken yaban hayatı için bu yapıların anlamı genellikle ölüm ve habitat bölünmesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

ResearchGate

20. yüzyılın ortalarından itibaren, kara yolu kaynaklı yaban hayatı ölümleri avlanma kaynaklı ölümleri geçerek karasal omurgalı ölümlerinin en büyük insan kaynaklı nedeni haline gelmiştir.^[10] Örneğin, bir hafta içerisinde yalnızca ABD kara yollarında araç çarpması nedeniyle ölen kuş sayısı, bir haftada uyuşturucudan ölen insan sayısından fazladır. Ancak, bu çarpışma kaynaklı hayvan ölümleri kamuoyunda sınırlı ilgi görmekte ve çevresel etkileri yeterince tartışılmamaktadır.

Yolların Karmaşık Ekolojik Etkileri

Yollar, gezegenimizi çoğu zaman karmaşık biçimlerde dönüştürmektedir. Örneğin, Roma İmparatorluğu'nun Via Cassia yolunun inşası, o dönemde taşınan toprak ve tortuların yakındaki Lago di Monterosi Gölü'ne ulaşmasına neden olmuş, bu tortular gölün ekosistemini kalıcı olarak değiştirmiştir.

Benzer şekilde istilacı bir mantar türü olan Phytophthora lateralis, uzun mesafeli kamyon taşımacılığı ile dünyanın dört bir yanına yayılarak sedir ağaçları için ciddi bir tehdit haline gelmiştir.^[11] Bu mantar, kökleri hızla enfekte ederek ağaçların su ve besin alımını durdurmakta, büyük ormanlık alanları yok etmektedir. Orman ekosistemlerinde bu tür kayıplar, yalnızca sedir ağaçlarını değil, bu ağaçlara bağlı olan pek çok bitki ve hayvan türünü de etkilemektedir. Özellikle Kuzey Amerika'da sedir ormanları büyük bir hızla bu mantar türü tarafından tahrip edilmektedir.

Gabon'da ise küçük kırmızı ateş karıncaları (Wasmannia auropunctata) gibi istilacı türler yol ağlarını bir tür "otoyol" gibi kullanarak normal yayılma hızlarından altmış kat daha hızlı yayılmaktadır. Bu türler yollardaki kamyonlar veya araçlarla taşınmakta, yeni bölgelere kolayca ulaşmaktadır. Özellikle Afrika ormanlarında kırmızı ateş karıncaları doğal ekosistemleri tehdit etmekte, yerli karınca türleriyle rekabete girerek biyolojik çeşitliliği azaltmaktadır. Bu istilacı türler tarım alanlarına da zarar vermekte ve yerel ekosistemlerde dengeleri değiştirmektedir.^[12]

FUEDEI

ABD topraklarının yalnızca %1'i asfaltla kaplı olmasına rağmen, yolların çevresel etkisi ülkenin %20'sine kadar genişlemiş durumdadır. Yol kenarlarında, bitki örtüsünde yaşanan değişiklikler ve habitat parçalanması gibi etkiler; yol çevresindeki birkaç yüz metre içinde kuş popülasyonlarında azalmaya yol açarken bu mesafe arttıkça daha geniş alanlarda memeli popülasyonları üzerinde de etkiler gözlenmektedir.

Yolların Oluşturduğu Mikroiklimin Doğaya Etkisi

Öte yandan yol kenarında oluşan mikroiklim de, çevresindeki doğal alanlardan belirgin bir şekilde farklılık gösterir ve bu değişiklikler hem bitkiler hem de hayvanlar üzerinde önemli etkiler yaratır. Örneğin siyah asfalt yüzeyi güneş ışığını emerek hızla ısınır; bu durum, çevresindeki hava sıcaklığını da artırır. Yol yüzeyinin sıcaklığı, özellikle serin havalarda, çevredeki bitki örtüsüne göre çok daha yüksek olabilir. Bu sıcaklık farkı çevreye göre daha soğuk olan havayı yol yüzeyine çeker, böylece yola yakın alanlarda farklı hava akımları meydana gelir.^[13]

Agora Bilim Pazarı

Hayvanlar Üzerine

New York Times çok satanlar listesine giren ve Türkiye’de çok satan Kütüphanelerin Bilinmeyen Dünyası’nın yazarı Susan Orlean’ın bu kitabında kolektif varlığımıza anlam katan ve onu zenginleştiren türler arasındaki bağlantıları keşfedeceksiniz.

Hayvanlarla nasıl etkileşime girdiğimiz meselesi, çağlar boyunca filozofların, şairlerin ve doğa bilimcilerinin zihnini kurcaladı. Susan Orlean ise altı yaşındayken bir güvercinle ilgili yazıp resimlediği kitaptan beri hayvanların bizimle nasıl yaşadığına ve bize nasıl uyum sağladığına dair her türlü hikâyenin büyüsüne kapıldı. Maceralarını kariyeri boyunca denemeler yazarak sorgulayan Orlean’ın bu kitabında neler yok ki?

New Jersey’de bahçesinde yirmi üç evcil kaplan besleyen bir kadın, İzlanda’nın buzla kaplı sahillerinde serbest kalmamak için direnen bir balina, Fas’taki çalışkan eşekler, gösteri köpeği Biff’in yoğun programı, tavukların popülerliği, kuşların yol bulmadaki ustalıkları, Afganistan’da savaşın ağır şartlarını yüklenen katırlar, Küba’da değer kazanan öküzler… Her bir hikâyeyi okurken hem şaşıracak hem de gezegenimizdeki komşularımıza bir adım daha yaklaşacaksınız.

Devamını Göster

₺140.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Bu ısınma etkisi, özellikle yılanlar ve amfibiler gibi soğukkanlı hayvanları cezbedebilir. Soğukkanlı hayvanlar vücut sıcaklıklarını çevrelerine göre ayarladıklarından, yol gibi sıcak yüzeylere yönelme eğilimindedirler.^[14] Ancak bu onları araç çarpmaları açısından tehlikeli bir duruma sokar. Ayrıca yolun yönü ve rüzgarın hareketi de çevredeki hava akımını değiştirir, bu da nem oranlarını ve toprağın kuruma hızını etkiler. Yol kenarındaki hava akışı, özellikle tozlanma, bitki büyümesi ve topraktaki mikroorganizma faaliyetleri gibi doğal süreçlerde değişikliklere yol açabilir.

Flickr

Yol kenarındaki bu mikroiklim koşulları; nem oranlarını, sıcaklık farklarını ve toprak özelliklerini etkileyerek bazı bitki türlerinin yol kenarlarında daha iyi büyümesine olanak tanırken, diğerlerinin varlığını zorlaştırır. Yol kenarındaki bitki örtüsü, bu nedenle genellikle monoton hale gelir; doğal çiçek türleri yerine dayanıklı otlar ve istilacı bitkiler baskın hale gelir. Yol yapımında kullanılan malzemelerin ve yol kenarına serpilen tuz, gübre gibi kimyasalların etkisiyle oluşan bu farklı mikroiklim zamanla doğal ekosistem dengelerini bozan bir etki yaratır.^[13]

Yolların bu tür yaygın etkileri, ekosistemler arasında adeta görünmez bir duvar etkisi yaratarak türlerin doğal hareketlerini ve yayılmalarını sınırlandırmaktadır. Özellikle yol kenarlarına yakın alanlarda bitki örtüsünün tahrip edilmesi ve yerleşim baskısı nedeniyle doğal tür popülasyonlarında önemli düşüşler yaşanmakta, birçok tür kendi yaşam alanları içinde izole kalmaktadır.

Yollardan Gelen Kimyasal Kirliliğin Ekolojik Etkileri

Yollardan ve araçlardan kaynaklanan çeşitli kimyasalların doğa üzerindeki etkileri bilim dünyasında hâlâ tam olarak anlaşılmış değildir. Fakat elbette bazı çalışmalar, çeşitli zararlı etkileri doğrulamıştır. Yollardan kaynaklanan en dikkat çekici kirleticilerden biri kurşundur. Araştırmalar özellikle yoğun trafik alanlarında yetişen bitkilerin yüksek düzeyde kurşun biriktirebileceğini ortaya koymaktadır.^[15] Bu durum yola yakın tarım alanlarındaki mahsullerin insanlar için sağlık riski oluşturabileceği endişesine yol açmaktadır.

Kurşun birikimi, sadece bitkilerin yola olan uzaklığıyla değil; aynı zamanda bitki türü, mevsim ve rüzgârın yönü gibi faktörlerle de değişkenlik gösterir. Örneğin geniş yapraklı bitkiler, ince yapraklı bitkilere göre daha fazla kurşun biriktirme eğilimindedir. Yani kurşunun çevreye yayılma biçimi, yalnızca mesafeyle değil, çeşitli çevresel koşullarla da ilişkilidir.

Kurşun kirliliği sadece bitkileri değil, aynı zamanda böcekleri de etkiler. Böcekler birçok kuş, amfibi ve memeli için önemli bir besin kaynağı olduğundan bu türlerde yaşanacak bir azalma, tüm ekosistem üzerinde zincirleme etkilere neden olabilir.^[16] Araştırmalar, yol kenarındaki metal kirliliğinin böcek sayısı ve çeşitliliği üzerindeki etkisinin beklenenden daha düşük olduğunu göstermektedir. Bazı böcek türleri, yüksek trafik alanlarına yakın yerlerde daha yoğun bulunabilir ve bu da maruz kaldıkları toksik etkiyi artırabilir.

Örneğin yollara yakın topraklarda yaşayan solucanlar, özellikle yoğun trafiğe sahip otoyolların yakınında yüksek seviyede kurşun biriktirmektedir.^[17] Solucanların kurşun birikim seviyeleri oldukça yüksek olmasına karşın, onları tüketen yırtıcı hayvanlarda bu birikimin besin zinciri boyunca yükseldiği gözlenmemiştir.

Araç egzozlarından çıkan azot oksitler de (NO_x), özellikle yoğun trafikli yolların çevresindeki bitki örtüsünde önemli değişimlere yol açabilir. Azot bitkiler için bir besin kaynağıdır; ancak yola yakın bölgelerde fazla miktarda azot birikmesi bazı bitki türlerinin aşırı büyümesine neden olurken diğerlerinin geri planda kalmasına sebep olur. Bu durum, bitki topluluklarının doğal dengesini bozarak biyolojik çeşitliliği olumsuz etkileyebilir. Özellikle geniş ve çok şeritli otoyollarda bu etkinin 200 metreye kadar yayıldığı gözlemlenmiştir. Daha küçük yollar, daha az trafik nedeniyle bu tür bir yoğun azot kirliliğine maruz kalmazken büyük otoyolların etrafındaki bitki çeşitliliği üzerinde olumsuz bir etki yaratabilir.

Yoğun Bir Otoyolun Yakınındaki Doğa Nasıldır?

Yoğun bir otoyola yakın bir orman kenarında huzurlu bir yürüyüş yaptığınızı düşünün. Ne yazık ki araç trafiğinin gürültüsü bu huzur hissini hızla bozar; hızla geçen arabalar bir tehlike hissi uyandırırken yol kenarındaki çöpler, doğa ile uyumsuz bir görüntü oluşturur. Yoğun yollar ve kırsal doğa sanki yan yana var olamıyormuş gibidir.

Ormanın içine biraz daha baktığınızda, çoğu yerli kuş türünün ortalıkta olmadığını fark edersiniz; araç sesleri onlar için bile fazladır. Memeliler, kurbağalar, kaplumbağalar ve yılanlar gibi diğer orman canlıları da görünmez; hepsi yoldan uzak durmayı seçmiştir. Yol kenarında yürümeye devam ederseniz, belki yolda ölmüş hayvanlara rastlarsınız, ancak bu leşler yoldaki avcılar tarafından hızla ortadan kaldırılır.

Bu "kaçınılması gereken bölge", geniş yaban hayatı popülasyonlarını küçük ve izole gruplara bölerek onların yok olma riskini artırır. Yaban hayatı, normalde farklı alanlar arasında güvenli şekilde geçiş yaparak hayatta kalma şansını yükseltir. Ancak yollar bu geçiş alanlarını kestiğinde hayvanların doğal yaşam alanları parçalanır ve birbirinden kopuk hale gelir. Sonuç olarak türler arası gen alışverişi azalır, bazı türlerin hayatta kalma şansı düşer ve ekosistemdeki biyolojik çeşitlilik tehlikeye girer.

ResearchGate

Otoyol kenarındaki orman da iç kısımlara göre belirgin şekilde farklıdır; burada istilacı ve dayanıklı bitki türleri baskın hale gelir. Yol yapımı sırasında doğal toprak düzeni bozulduğu için bitki örtüsü tekdüzeleşmiş, doğal çeşitlilik azalmıştır. Bölgenin yerlisi olan çeşitli çiçek türleri yerine, birkaç ot türü ve egzotik bitkiler öne çıkmıştır.

Yol kenarındaki su kanalları yağmur suyunu, ısınmış suyu ve kirleticileri dar bir orman akıntısına taşır. Bu akıntılar, yol yapımı sırasında doğal kıvrımlarını kaybetmiştir. Görünmez kirleticiler (azot oksitler, hidrokarbonlar, herbisitler, yol tuzu ve ağır metaller) yol kenarındaki toprağa ve belki ormana bile ulaşarak ekosistemin doğal işleyişini bozar ve bazı türler için toksik etkilere neden olur.

Kısacası yoğun bir yolun kenarında doğa, parçalanmış ve yoksullaştırılmış durumdadır. İşte bu yüzden, doğayla yolların yan yana var olabilmesi için yol ekolojisi bilimine ihtiyaç vardır.

Yol Ekolojisi Gelişen Bir Alandır!

Yolların doğa üzerindeki geniş kapsamlı etkilerine rağmen, "yol ekolojisi" alanı 20. yüzyılın sonlarına kadar gereken ilgiyi görmedi. 1993 yılında Harvard Üniversitesi'nde peyzaj ekolojisti olan Richard Forman, öğrencileriyle birlikte bir orman görüntüsünü incelerken iki şeritli bir yolun ormanı bir köşegen gibi böldüğünü fark etti. Bu gözlem, bitki ve hayvan yaşamının yollar ve trafik varlığında nasıl değiştiğini inceleyen bir bilim alanı olan "yol ekolojisi" kavramını geliştirmesine ilham verdi.^[18]

Başlangıçta, yol ekolojisi alanı geniş ilgi görmedi. Hatta Richard Forman'ın yol ekolojisi üzerine yaptığı sunumlar, bazı mühendisler tarafından alaycı yorumlara bile maruz kaldı. Bir mühendis, "Buraya hayvanları ezmememiz gerektiğini söylemek için gelmediniz, değil mi?" diyerek Forman'ın bu yeni çalışma alanına kuşkuyla yaklaşmıştı. Ancak, 1990'larda bu alan giderek önem kazanmaya başladı; konferanslar düzenlendi, makaleler yayımlandı ve üniversitelerde ders kitapları geliştirildi.^[19] Böylece, yol ekolojisi daha geniş bir çevrede tanınır hale geldi.

Yaban Hayvanları Yolları Nasıl Algılar?

Yol ekolojisi, insan dışındaki canlıların dünyasını anlamaya, onların bakış açısını kavramaya yönelik bir bilim dalıdır. Bu alanda sorulan sorular adeta empati ile bilimi birleştirir: Bir geyik trafiği nasıl algılar? Bir sansar için hangi tür tüneller cazip hale gelir? Boz ayılar neden üst geçitleri tercih ederken kara ayılar alttan geçer? Bu tür sorular, yaban hayatının dünyasını insan gözüyle değil, onların algısıyla anlamaya çalışır.

Yollar insanlar için olağan ve çoğu zaman görünmez yapılar iken yaban hayatı için bilinmez, tehlikeli ve ürkütücü bariyerlerdir. Diğer türler, dünyayı bizden farklı duyusal ve algısal deneyimlerle anlar; bu da yolların onlar için yeni stres kaynakları yaratmasına neden olur. Örneğin, bir tilki otoyola yaklaştığında geniş açıklık ona engin bir boşluk, asfaltın keskin kokusu yabancı bir tehdit gibi gelirken, araçların "gürleyen gözleri" olarak gördüğü far ışıkları karşısında çaresiz kalır. Richard Adams'ın Watership Down adlı romanında, bir tavşanın ilk kez bir yola rastladığında onu "kara, düz ve korkuluklar arasında akan bir nehir" olarak tanımlaması, bu yabancılaşmanın insanlaştırılmış edebi bir ifadesidir.

The Roxy Theather

Yol ekolojisi genelde sorulan "Peki, tavşan neden yola atlıyor?" sorusunu tersine çevirerek daha temel bir sorgulamaya kapı aralar: Yol neden hayvanların yaşam alanlarının içinden geçiyor?

Modern dünyada yolları, insan gelişimi için bir zorunluluk olarak değerlendirirken doğa üzerindeki etkilerini sıklıkla göz ardı ediyoruz. Diğer insan kaynaklı hayvan ölümleri (örneğin avlanma ya da tuzak kurma) kasıtlı eylemlerden kaynaklanırken, yollarda meydana gelen hayvan ölümleri genellikle "kazara" olarak kabul edilip kaçınılmaz görülüyor.

Dünya üzerinde her yıl yaklaşık 1.2 milyon insan trafik kazalarında hayatını kaybediyor, ancak bu kayıplara rağmen araç kullanımını sürdürmekten vazgeçmiyoruz. İnsanlar için bile trafik kazaları kaçınılmaz kabul edilen bir risk haline gelmişken, yaban hayatının modern yol sistemleriyle kuşatılmış yaşam alanlarında varlığını sürdürebilmesi daha da zorlaşıyor. Hayvanlar için yollar, insanlar için olduğu gibi kısmi bir riskten çok daha fazlasını temsil ediyor; zira bu yollar, doğrudan yaşam alanlarını bölen ve hareket alanlarını kısıtlayan kalıcı engeller haline geliyor. İnsanlar bile bu kadar kayıp yaşarken araç kullanmayı sürdürüyorsa, yaban hayatının hayatta kalmak için ne kadar şansı olabilir?

Yaban Hayatı Geçitlerinin Önemi ve Etik Endişeler

Elbette, yol kaynaklı ölüm ve negatif etki örnekleri ve istatistikler çoğaltılabilir, ancak temel olarak tablo oldukça ürkütücüdür. Peki, bu durumda ne yapmalıyız? Aklımıza gelen ilk çözüm yaban hayatı geçitleridir. Yaban hayatı geçitleri, hayvanların güvenli bir şekilde hareket edebilmeleri ve yaşam alanları arasında geçiş yapabilmeleri için oluşturulan özel yollardır.

Large Landscape Conservation

Bir yol ekoloğuna yaban hayatı geçitlerinin neden inşa edilmesi gerektiğini sorsanız size kazaları önlemek, maliyetleri azaltmak ve nesli tükenme tehlikesi altındaki türleri korumak gibi pek çok geçerli sebep sayabilir. Ancak bu soruyu sıradan birine yönelttiğinizde yanıt genellikle hayvan refahı ekseninde şekillenir.^[18] Motorlu taşıtlar yaban hayvanları için büyük acılara yol açmaktadır. Bazı bölgelerde, çarpılan hayvanlar hemen ölmez; ağır yaralı halde acı içinde ölmeye bırakılır. Bu durum, yaban hayatı geçitlerinin sadece pratik bir çözüm değil, aynı zamanda etik bir sorumluluk olduğunu gösterir.

Ekologlar açısından hayvanların yaşadığı acıyı dikkate almak zor olabilir; doğanın zaten birçok zorluk ve tehlikelerle dolu bir yer olduğunu düşünürler. Ayrıca, hayvanları "insan gözüyle" değerlendirmenin, yani onların yaşantılarına insan bakış açısıyla yaklaşmanın riskli olduğu düşünülür. İnsan etkisi doğa üzerinde o kadar büyüktür ki, yeryüzünde insan eli değmemiş, gerçekten "vahşi"yerler neredeyse kalmamıştır. Şehirler, yollar ve çevre kirliliği doğanın en ücra köşelerinde bile kendini hissettirmektedir. Bu durumda, insan etkisi nedeniyle acı çeken hayvanlardan biz sorumlu değil miyiz?

Bazı bilim insanları, soruya "evet" yanıtını vererek bu sorumluluğun bizlere düştüğünü açıkça savunuyor.^[18] Hayvan refahını iyileştirmeye adanmış Wild Animal Initiative gibi gruplar, örneğin ışık kirliliğinin baykuşlar üzerindeki etkilerini araştırarak onların yaşam kalitesini artırmaya çalışıyor.^[20]

Geçmişte hayvan hakları savunucuları daha çok öldürülmemek veya işkenceye uğramamak gibi temel hakları koruma mücadelesi verirken, bugün artık olumlu yükümlülüklerimiz olup olmadığını sorguluyorlar: Hayvanlar için daha fazlasını yapmak, onların yaşam koşullarını iyileştirmek gibi bir sorumluluğumuz olabilir mi? Bu açıdan yol ekolojisi, yalnızca mühendislik çözümleri geliştirmeyi değil, aynı zamanda vicdani bir sorumluluk olarak ele alınması gereken bir alanı ifade ediyor.

Rehabilitasyon Merkezlerinin Önemi

Hayvanlara olan etkilerimizi bir nebze düzeltmenin etik bir sorumluluk olarak görüldüğü yerlerde, yollarda yaralanan yaban hayvanlarına yardım etmek için rehabilitasyon merkezleri büyük bir önem taşıyor. Bu merkezler, özellikle Avustralya gibi keseli hayvanların yaygın olduğu ülkelerde daha da kritik bir rol üstlenmektedir. Keseli hayvanlar, annelerinin kesesinde gelişimlerini sürdürdüğünden, anneleri bir trafik kazasında ölse bile yavruları sağ kalabiliyor. Her yıl yaklaşık yarım milyon keseli yavru, Avustralya'da "yol yetimi" haline geliyor ve hayvanseverler bu yavruları bulup rehabilitasyon merkezlerine ulaştırıyor. Ek olarak Avustralya'da her yıl araba çarpmalarından dolayı hayatını kaybeden endemik tür sayısı 10 milyonu buluyor.^[21]

The Sydney Morning Herald

Tazmanya: Dünyanın "Yol Ölümü Başkenti"

Avustralya'nın bir eyaleti olan Tazmanya, trafik kazalarından kaynaklanan yaban hayatı ölümleri açısından dünya çapında en yüksek oranlardan birine sahiptir ve bu nedenle "Dünyanın Yol Ölümü Başkenti" olarak anılmaktadır.^[22] Ada, tarihte korunabilen türlerden çok, kaybettiği hayvanlarla tanınmıştır.

İngiliz sömürgeciler 1803 yılında Tazmanya'ya geldiklerinde, burada binlerce yıldır yaşayan Aborjin halkını ve güçlü çeneleri, sert kuyrukları ve siyah çizgili postlarıyla bilinen etçil bir keseli hayvan olan Tazmanya kaplanını bulmuşlardı. Sömürgeciler Tazmanya kaplanını koyun sürülerine tehdit olarak görüp, onu avlayanlara ödüller vererek bu türün neslinin tükenmesine yol açtılar. 1936 yılında Hobart Hayvanat Bahçesi'nde son Tazmanya kaplanı öldü ve bu tür tamamen yok oldu.

Tazmanya'nın Korunaklı Yapısı ve Yaban Hayatı Bolluğu

Yaklaşık bir yüzyıl sonra, Tazmanya, kendine özgü bir "sığınak" haline geldi. Tazmanya ile Avustralya ana karası arasındaki Bass Boğazı, adanın dingolar ve tilkiler gibi yırtıcı türlerden izole kalmasını sağladı. Ayrıca sömürgeciler İngiltere'yi hatırlatan geniş otlaklar oluşturarak adanın yerel hayvanlarının bu alanlarda kolayca beslenmesini sağladı. Bu koşullar, valabi ve opossum gibi keseli hayvan popülasyonlarının hızla artmasına katkı sağladı.

Tazmanya'da bu kadar çok hayvan olması, daha sonra yol ölümlerinin sık yaşanmasına neden oldu. Öyle ki biyolog Alistair Hobday, yaptığı araştırmalarda adanın her 2.7 kilometrelik yolunda bir ölü hayvan kaydederek dünya çapında en yüksek yoğunluklardan birini belgeledi.^[23] Hobday'ın tahminine göre, Tazmanya'da her yıl yaklaşık 300.000 hayvan araçlar tarafından eziliyor. Tazmanya'nın zengin doğal koşulları, yerel hayvan popülasyonlarının bu kadar yüksek olmasının ana nedeni olarak görülüyor. Tıpkı ABD'de bahçeler ve çöp alanlarının geyik ve rakun popülasyonunu artırması gibi Tazmanya'da da valabi ve opossum sayısındaki artış bu koşullardan kaynaklanıyor.

Duyarsızlaşma ve Tazmanya'da Yol Ölümleri

Tazmanya'daki yol ölümleri, dışarıdan gelenler için oldukça şok edici olsa da ada halkı için artık sıradan bir olay haline gelmiştir. Hatta bazı sürücüler bilerek hayvanlara çarpmaktadır; örneğin, alkollü sürücüler barlar arasında yarışırken valabi gibi hayvanları hedef alabiliyor. Bu durum, Tazmanya'da yaban hayatına karşı gelişmiş bir duyarsızlık ve üzücü bir alışkanlığı ortaya koymaktadır. Bu tablo, biyoçeşitliliğin korunmasında halk eğitiminin ve kültürel çevrenin ne kadar önemli olduğunu gözler önüne sermektedir.

Flickr

Tazmanya'daki yaban hayatının bolluğu, dışarıdan bakıldığında bir zenginlik gibi görünse de aslında hayvanları "gözden çıkarılabilir" hale getiren bir algı yaratmaktadır. Popülasyonlar sağlıklı kaldığı sürece, tekil hayvanların değeri azalmakta ve sık rastlanan türler sıradanlıkları nedeniyle önemini yitirmektedir.

Örneğin Hobday'ın Tazmanya'daki yol ölümleri listesinde üst sıralarda yer alan fırçakuyruklu opossum (Trichosurus vulpecula), bahçelere zarar verdiği ve çatıları kirlettiği için "zararlı" olarak görülüyor. Bennett valabisi ise çiftçilerin mahsullerine zarar vermesi nedeniyle haşere olarak kabul ediliyor. Bu nedenle, bu türlerin birkaçının ölmesi genellikle ciddi bir sorun olarak görülmüyor.^[18]

Yol Ekolojisinde Öncü Girişim: Yellowstone'dan Yukon'a Koruma İnisiyatifi ve Yaban Hayatı Geçitleri

Tazmanya örneğinde gördüğümüz gibi, birçok farklı durumla karşılaşabiliriz. Ancak dünya genelinde doğru planlama ve stratejilerle yaptığımız olumsuz etkileri toparlama konusunda başarılı örnekler de bulunmaktadır. Bu örneklerden biri, Yellowstone'dan Yukon'a Koruma İnisiyatifi'dir.

Yellowstone'dan Yukon'a Koruma İnisiyatifi (Y2Y), 1993 yılında kurulmuş bir ekolojik koruma girişimidir.^[24] Bu inisiyatif beş Amerikan eyaleti ve dört Kanada bölgesini kapsayan Rocky Dağları boyunca hayvanların güvenle hareket edebileceği kesintisiz bir habitat ağı oluşturmayı amaçlıyordu. Bu tür bir ağ, göç eden geyik ve karibular, geniş alanlara ihtiyaç duyan kurtlar ve iklim değişikliğinden etkilenen diğer hayvan türleri için kritik bir öneme sahipti. Y2Y başlangıçta "sadece kurtlara özel yol" gibi küçümsense de, aslında vahşi yaşam alanları ile insan yerleşimlerinin kesiştiği bölgelerde eksik kalan bağlantıları tamamlamayı ve hayvanların doğal göç yollarını korumayı hedefliyordu. Yani bu girişim özellikle hassas türlerin tehditlerden kaçmasını ve güvenle hareket etmesini sağlamayı amaçlıyordu.

Y2Y

Bu inisiyatifin bir parçası olarak, Montana'daki ABD 93 otoyolunda yaban hayatını korumaya yönelik çalışmalar başlatıldı. 1950'lerde inşa edilen bu yol, düşünülmeden planlanmıştı ve sulak alanları ve yaban hayatı habitatlarını bölüyordu. 1990'larda yolun genişletilmesi gündeme geldiğinde, bölgedeki Salish ve Kootenai kabileleri bu projede söz sahibi olma hakkını talep etti. Kabileler, yolun kutsal kabul ettikleri değerlere ve doğaya saygı göstermesi gerektiğini belirttiler. Sonuç olarak, projeye yaklaşık 40 yaban hayatı geçidi eklendi. Bu geçitler, ayılar gibi büyük hayvanların yolun altından veya üstünden güvenle geçebilmesini sağladı.

Bu alanda deneyimli Hollandalı ekolog Marcel Huijser, Hollanda'da başarılı projelerde deneyim kazandıktan sonra ABD'ye taşındı ve ABD 93 otoyolu projesinde çalıştı. Bu proje sayesinde, bölgede hayvan çarpışmaları üçte iki oranında azaldı. ABD 93 otoyolu, yaban hayatı geçitleri açısından dünya çapında en başarılı projelerden biri olarak kabul edilmektedir.

Sürdürülebilirlik ve Geleceğe Dönük Çözümler

Hal böyleyken yapılması gerekenler elbette çok detaylıdır. Yol ekolojisi, sürdürülebilir kalkınma ve çevre dostu ulaşımın sağlanması açısından giderek önem kazanan bir bilim dalıdır. Yollar ve araçlar, ekonomilerin daha hızlı işlemesini ve insanların temel hizmetlere erişimini kolaylaştırsa da doğanın biyolojik ve fiziksel dengelerini tehdit eden ciddi ekolojik sorunlar yaratır. Yolların varlığı; sera gazı birikimi, asit yağmurları, ormansızlaşma, su kalitesinin düşmesi ve habitatların kaybı gibi çeşitli çevresel sorunlara katkıda bulunur. Dolayısıyla yolların sağladığı faydaları korurken çevre üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirgemek zor bir dengedir.

ABD Ulusal Araştırma Konseyi'nin bir çalışma grubu, ABD ulaşım sisteminin doğa üzerindeki etkilerini analiz ederek sürdürülebilir kalkınma için üç ana tehdit belirlemiştir: Karbon emisyonları, biyoçeşitlilik üzerindeki etkiler ve habitat parçalanması. ABD ulaşım sektörü, dünya genelinde karbon emisyonlarının %5'ini ve ülke içindeki emisyonların %30'unu oluşturmaktadır. Bu emisyonlar, bitkiler, hayvanlar ve ekosistemler üzerinde kalıcı bir baskı yaratarak biyoçeşitliliğin kaybolmasına neden olmaktadır. Geniş yol ve altyapı ağı ise hayvanlar ve bitkiler arasında doğal geçiş yollarını kesintiye uğratarak ekosistemlerin sağlıklı işlemesini engellemekte ve biyolojik çeşitliliği tehdit etmektedir.

Sürdürülebilirlik, uzun vadeli bir bakış açısını benimseyerek doğal kaynakları korumanın yanı sıra toplumsal ve ekonomik dengenin sağlanmasına odaklanır. Yol ekolojisi, sürdürülebilirlik stratejilerinin önemli bir parçasıdır çünkü sera gazı emisyonları, habitat parçalanması ve biyoçeşitlilik kaybı gibi konularla doğrudan ilgilidir. Sürdürülebilir kalkınma için iki temel bakış açısı vardır: Sürdürülebilir kalkınma ve doğaya saygı. Sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı, çevre kirliliği ve yoksulluğun azaltılmasına odaklanarak, ekonomik büyümeyi desteklerken çevreye verilen zararın artmamasını amaçlar. Toprağa ve doğaya saygı perspektifi ise doğanın ve toprağın değerini esas alarak toplumun doğaya bağımlılığını ve onu koruma sorumluluğunu vurgular. Bu görü, doğayı yalnızca bir kaynak olarak görmektense insanın doğanın bir parçası olduğu bir dünya anlayışını teşvik eder.

Yol ekolojisi ilkelerinin başarıyla uygulanması, bölge ve şehir düzeyinde sürdürülebilir ulaşım planlaması yapılmasını gerektirir. Bilim insanları, küresel iklim değişikliği gibi çevresel eğilimlerin ciddi sorunlar oluşturduğunu vurgulamaktadır. Yol ekolojisini sürdürülebilirlikle entegre etmek için çeşitli stratejiler bulunmaktadır. Bunlar arasında sera gazı emisyonlarını azaltmak, yol kenarlarına ağaç dikerek hava kalitesini iyileştirmek ve yaban hayatına yaşam alanı sunmak, çevre dostu ulaşım alışkanlıkları ve doğa koruma bilinci oluşturmak için halk eğitimi programları düzenlemek ve elektrikli araçlar ile sürdürülebilir asfalt gibi yeni teknolojilerle ulaşım altyapısını güçlendirmek yer alır.

Örneğin, New York'ta yapılan bir araştırma, deniz seviyelerinin yükselmesiyle şehrin ulaşım altyapısının nasıl etkileneceğini analiz ederek, küresel ısınmanın doğrudan sonuçlarını gözler önüne sermiştir.^[25] Bu çalışma metro hatları, köprüler, tüneller ve sahil yolları gibi altyapıların deniz seviyelerinin yükselmesiyle karşı karşıya kalacağı tehditleri ayrıntılı şekilde ortaya koymuştur. Yükselen su seviyeleri bu altyapıların sıklıkla su altında kalmasına, hasar görmesine ve ulaşımda aksamalara neden olabilecek riskler oluşturur. Bu tür projeler ulaşım altyapısını iklim değişikliğine karşı dayanıklı hale getirmenin ne kadar gerekli olduğunu vurgularken aynı zamanda yol ekolojisinin sağlıklı bir çevre için ne kadar önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Sürdürülebilir ulaşım altyapısının güçlendirilmesi, hem şehir sakinlerinin güvenliğine hem de doğal çevrenin korunmasına katkı sağlar.

Yol Ekolojisinin Küresel Düzeyde Entegrasyonu ve Uygulama Zorlukları

Kuzey Amerika gibi geniş yol ağlarına ve büyük araç filolarına sahip birçok ülke, yolların ekosistemler üzerindeki etkilerini gidermek için yol ekolojisi ilkelerine yönelmiştir. Yol ekolojisi ilkelerinin uygulanması, bozulan doğal alanların restorasyonuna katkıda bulunabilir; ancak bu doğayı tamamen eski haline getiremez. Yine de yol ekolojisi araştırmaları ve ilkelerinin hayata geçirilmesi, doğal alanlarda gözle görülür iyileşmelere yol açarak yol ağı boyunca ekosistemlerin iyileşmesini sağlayabilir ve önemli doğa alanlarının korunmasını teşvik edebilir. Bununla birlikte, yol ekolojisinin ulaşım planlaması ve yönetimine entegre edilmesi önünde üç ana engel bulunmaktadır: Doğal kaynak yönetimi, yol ekolojisini destekleyen yasaların eksikliği ve yönetim gözetiminin parçalı yapısı.

OnTheRoadTrends

Doğal kaynak yönetimi, birçok ülkede "ekosistem yönetimi" olarak da anılmakta olup, hedeflere ulaşmak için farklı prensiplerin esnek bir yapı içinde uygulanmasını gerektirir.^[13] Ancak bu alanda somut yasaların ve düzenleyici politikaların eksikliği, yol ekolojisi ilkelerinin etkili bir şekilde hayata geçirilmesini zorlaştırmaktadır. Ayrıca doğal kaynakların denetimi çoğu ülkede merkezi ve yerel yönetimler arasında bölünmüş bir yapıdadır. Mevcut çevre politikaları kapsamında, yol yapımı projeleri gibi büyük altyapı projeleriyle ilgili çeşitli düzenlemeler olsa da farklı kurumlar tarafından uygulanan bu yasalar zaman zaman birbiriyle çelişmekte ve uyumsuzluklar yaratmaktadır. Bu da yol projelerinde tarihi ve doğal değerlerin korunması ile çevresel gereklilikler arasında dengenin sağlanmasını zorlaştırmaktadır.

Dünya genelinde yol sistemlerinin yapılandırılmasında etkin rol oynayan dört ana aktör bulunmaktadır: Merkezi ulaşım idareleri, doğal kaynak ve orman yönetim birimleri, federal ya da ulusal düzeyde arazi yönetim kurumları ve yerel yönetimler. Merkezi ulaşım idareleri, ulaşım altyapısını geliştirmek için çeşitli politika ve yönetim yaklaşımlarını benimserken doğal kaynak yönetimi birimleri, ormanlık ve doğal alanlarda yol yapımına ilişkin düzenlemeler getirir. Ulusal arazi yönetim kurumları yolların doğaya uyumlu bir şekilde yönetilmesi için çalışmalar yürütmektedir; yerel yönetimler ise yol ağlarının yerel düzeydeki düzenlemelerinden sorumludur. Bu kurumlar, çoğunlukla mevcut sorunları çözmek yerine geleceğe yönelik politika geliştirmeye odaklanmaktadır. Ancak politika ve saha uygulamaları arasındaki bu boşluğun kapatılması, yol ekolojisi ilkelerinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi açısından kritik bir öneme sahiptir.

Yol Ekolojisine Dayalı Altı Politika Önerisi

Yol ekolojisi, doğa dostu ulaşım politikaları geliştirilmesinde önemli ipuçları sunar. Yol ekolojisinin önerdiği altı geniş politika girişimini şöyle ifade edebiliriz:^[26]

1. Yol koridorlarını kaban hayatı ve su geçitleri ile desteklemek: Yollar, doğal yaşam alanlarını bölerek hayvanların serbestçe hareket etmesini engelleyebilir. Özellikle geniş otoyollar, hayvanların yaşam alanlarını kısıtlayarak yaban hayatı popülasyonlarını tehdit edebilir. Bu etkiyi azaltmak için yol koridorlarına düzenli aralıklarla alt ve üst geçitler yapılması önerilmektedir. Bu tür geçitler, hayvanların güvenli bir şekilde karşıya geçmesini sağlayarak habitat parçalanmasını önler ve popülasyonların devamlılığını destekler. Özellikle sulak alanlar gibi hassas ekosistemlerde su geçitleri de eklenerek su ekosistemlerinin bölünmesi önlenebilir.
2. Trafik gürültüsünü ve görsel bozulmaları azaltmak için setler ve bitki örtüsü kullanmak: Trafik gürültüsü, hem yaban hayatı hem de insanlar için önemli bir stres faktörüdür. Gürültü, hayvanların iletişim ve yön bulma gibi temel davranışlarını etkileyebilir. Yolların çevresine bitki örtüsü, ağaçlar ve toprak setler ekleyerek bu etkiler azaltılabilir. Toprak setleri ve bitki örtüsü, gürültüyü emerek sesin yayılmasını engellerken aynı zamanda yolu daha az belirgin hale getirir. Ayrıca yolların daha alçak seviyelerde inşa edilmesi de gürültünün yayılımını sınırlandırarak çevresel bozulmayı azaltır.
3. Trafiği azaltmak ve belirli rotalara yönlendirmek: Trafik akışının düzenlenmesi, özellikle doğal alanlarda gürültü ve bariyer etkisini azaltmada etkilidir. Ağır taşıtlar ve yoğun trafik, hayvanların hareketliliğini sınırlandırarak çevresel etkiyi artırır. Bu nedenle, trafiğin (özellikle kamyonların) hassas alanlardan uzak, ana yollar üzerine kanalize edilmesi önerilmektedir. Bu yaklaşım, araçların doğaya yayılmasını engellerken, doğal yaşam alanlarında yaban hayatı üzerindeki baskıyı azaltır. Böylece daha az hayvan-araç çarpışması ve daha az habitat bozulması sağlanır.
4. Yol yüzeyleri ve araç tasarımlarını geliştirmek: Yol yüzeylerinin ve araç parçalarının daha çevre dostu tasarlanması, yollardan kaynaklanan ekolojik etkiyi azaltabilir. Özellikle, lastiklerin ve motorların tasarımlarının iyileştirilmesiyle araçların çevreye olan zararı en aza indirilebilir. Örneğin sessiz lastikler ve aerodinamik tasarımlar kullanarak gürültü kirliliği azaltılabilir. Aynı zamanda motorların ve diğer araç parçalarının daha çevreci şekilde üretilmesi, hava ve su kirliliğini azaltarak doğaya daha az zarar verilmesini sağlar
5. Daha temiz yakıtlar ve geri dönüştürülebilir araç malzemeleri kullanmak: Araç yakıtlarının daha temiz hale getirilmesi ve araç parçalarının geri dönüştürülebilir malzemelerden üretilmesi, çevresel kirletici maddeleri büyük ölçüde azaltabilir. Örneğin, elektrikli araçlar veya hibrit sistemler geleneksel fosil yakıtlı araçlara göre çok daha az sera gazı yayar. Bu tür araçların yaygınlaşması, karbon ayak izini küçültürken hava, su ve toprak kirliliğini de azaltır. Aynı zamanda, araç parçalarının geri dönüştürülebilir malzemelerden yapılması, araç ömrü sona erdiğinde atık miktarını düşürür ve kaynak tüketimini azaltır. Bu tür "yaşam döngüsü" odaklı yaklaşımlar, ulaşım sistemlerinin çevre dostu hale gelmesini sağlar.
6. Uzak yolları kapatmak veya kaldırmak: Uzak ve erişimi zor alanlara yapılan yollar, insanlar için yeni ulaşım imkanları sunsa da doğal alanlarda ciddi bozulmalara neden olabilir. Bu yollar, insan etkinliklerini genişleterek yaban hayatı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Örneğin, daha önce insan erişimine kapalı olan bölgelerde avlanma ve çöp atma gibi faaliyetler artabilir. Bu tür yollara sınırlama getirilmesi veya yolların tamamen kapatılması, insan erişimini sınırlandırarak doğal yaşam alanlarının korunmasına katkı sağlar. Doğal alanlarda insan etkinliklerini azaltmak, biyoçeşitliliği koruyarak yaban hayatının bozulmadan kalmasına destek olur.

Sonuç

Doğanın ekosistem zinciri, her türün kendine özgü bir görevi üstlenerek diğer canlılar için vazgeçilmez bir bağlantı oluşturduğu bir ağ gibidir. Zincirin bir halkası eksildiğinde diğer halkalar da bundan etkilenir ve ekosistemde zincirleme bir reaksiyon başlar. Bir türün azalması veya yok olması, ekosistemde domino taşı etkisi yaratır ve bu türlerin tüm ekosistem için ne kadar önemli olduğunu gözler önüne serer. Günümüzde yaşanan biyoçeşitlilik kayıpları, iklim değişikliği gibi hızlandırıcı etkenlerle birleşerek dünya genelinde ciddi sorunların habercisi durumundadır.

Türdiriltimi gibi biyoteknolojik çözümler gelecekte nesli tükenen hayvanları geri getirme ve var olan türleri koruma konusunda umut vaat etse de biyoçeşitliliğin önemi ve kayıpların sonuçlarının toplum tarafından anlaşılması en kritik adımdır. Sorunun derinlemesine anlaşılmadığı bir dünyada etkili önlemler almak güçleşir ve doğanın dengesi onarılmaz şekilde bozulur.

Bu yıkım yalnızca doğayı değil, insanoğlunun kendi varlığını da tehdit eder. Dolayısıyla biyoçeşitliliğin korunması yalnızca doğayı korumakla ilgili değildir, aynı zamanda insanlığın kendi varoluş mücadelesidir. Eğer doğanın dengesi bozulursa, bu yıkım yalnızca doğayı değil insanlığın geleceğini de tehdit edecektir. Doğayı yok etmenin bedeli, yaşamın kendisinden vazgeçmek kadar ağırdır. Bu nedenle biyoçeşitliliği korumak; insanlığın kendi yaşamını koruma ve sürdürülebilir bir geleceğe adım atma çabasından ayrı bir şey olarak düşünülemez.

doi: 10.47023/ea.bilim.18895