Yapay Renklendirici Nedir ve Sağlığımızı Nasıl Etkiler?

Evrim Ağacı'ndaki ''food porn'' yazımızda da bahsetmiş olduğumuz görsel açlık kavramını etkileyen en önemli unsur yiyeceğin rengidir. Bu yüzden bir satış politikası olarak, yiyecekler kimyasal maddeler katılarak renklendirilmektedir.

Yapay Renklendirici Nedir?

Yiyeceklere renk veren bu kimyasal maddelere gıda boyası ya da yapay renklendirici denilmektedir. Laboratuvar ortamında şimdiye kadar, insan gözünün algılayabileceği her renkte gıda boyası üretilmiştir. Böylece yiyeceklerimiz çok farklı renklere sahip olup, albenisi daha yüksek olmaktadır.

Günümüzde yapay renklendiriciler temel olarak petrolden üretilmektedir. Petrolün kimyasal olarak işlenmesi ile farklı renklerde ve oldukça yoğun yapay renklendiriciler elde edilmektedir. Elde edilen gıda boyasının yoğun olması nedeni ile bir damla gıda boyası ile yüzlerce yiyecek istenilen renge getirilebilmektedir.

Pixabay

Günümüzde Kullanılan Yapay Renklendiriciler Nelerdir?

Dünya çapında birçok kimyasal işleme tesisinde her gün farklı gıda boyaları üretilmektedir. Buna bağlı olarak son 50 yıl içerisinde gıda boyası kullanımı %500 artmıştır. Ancak üretilen gıda boyalarının kullanımı konusunda her ülkenin kendi içinde yürüttüğü birtakım bürokratik süreçler rol oynamaktadır. Yani üretilen her gıda boyası her ülkede kullanılamamaktadır. Çünkü her ülkenin kendi sağlık bakanlığı ve kabul ettiği farklı beslenme otoriteleri vardır. Aşağıda, Avrupa Birliği ülkelerinde kullanılan gıda boyaları ürün kodlarıyla birlikte sıralanmıştır.

• E100 Zerdeçal
• E101 Riboflavin-5-fosfat
• E102 Tartrazin (sarı no.5)
• E104 Kinolin sarısı
• E110 Gün batımı sarısı
• E120 Koşinil (kırmızı)
• E122 Azorubin
• E123 Amarant
• E124 Ponso 4R (parlak kırmızı)
• E127 Eritrosin (kırmızı no.3)
• E129 Alura kırmızısı
• E131 Patent mavisi
• E132 İndigo karmin (mavi no.2)
• E133 Parlak mavi
• E140 Klorofil
• E141 Klorofil-bakır kompleksi
• E142 Yeşil S
• E150 (a yalın karamel, b kaostik sülfit-karamel, c amonyak karamel, d sülfit-amonyak karamel)
• E151 Parlak siyah
• E153 Bitkisel karbon
• E155 Kahverengi HT
• E173 Alüminyum
• E174 Gümüş
• E175 Altın
• E180 Litol Rubin BK

Bu gıda boyalarından sadece 6 tanesinin kullanımı, hem Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) hem de Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından onaylanmıştır. Bunlar;

• E127 Eritrosin (kırmızı no.3)
• E129 Alura kırmızısı
• E102 Tartrazin (sarı no.5)
• E110 Gün batımı sarısı
• E133 Parlak mavi
• E132 İndigo karmin (mavi no.2)'dir.

Pixabay

Yapay Renklendiriciler Zararlı mıdır?

Fazla sayıda üretildiklerinden ve kimya şirketlerinin birbirlerinden bağımsız olarak çalıştıklarından dolayı, çoğu renklendiricinin insan sağlığı üzerindeki etkileri tam olarak bilinememektedir. Test edilen bazı gıda boyalarının ise birçok sağlık sorunu ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Örneğin;

• E132 İndigo karmin (mavi no.2): Farelerde beyin tümörü oluşumu ile ilişkilendirilmiştir.
• E143 Yeşil no.2 (fast green): 1981 yılında yapılan bir çalışmada mesane kanseri ile ilişkilendirilmiştir.
• E110 Gün batımı sarısı (sarı no.6): Alerjik reaksiyonlara neden olabileceği gibi, adrenal bezlerde ve böbreklerde tümör oluşumu ile ilişkilendirilmiştir.
• E127 Eritrosin (kırmızı no.3): 1983 yılında tiroid tümörleri ile ilişkilendirildiği için, 1983 yılından itibaren Norveç ve Amerika'da kullanımı yasaklanmıştır.

Yapay renklendiriciler petrolden üretildikleri için, özellikle alura kırmızısı (kırmızı no.40), tartrazin (sarı no.5) ve gün batımı sarısı (sarı no.6) adlı renklendiricilerde insan vücudunda kanserojen etki yapan benzidin adlı molekül bulunmuştur.

Yapay Renklendiriciler Çocuklarda Hiperaktiviteye Neden Olur mu?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); akademik, sosyal ve psikiyatrik sorunlara yol açabilen ve olumsuz etkileri yaşam boyunca sürebilen bir hastalıktır. Toplumlarda görülme oranı %5 ile %7 arasında değişmektedir. Çocuklukta başladığı zaman, %60-70 oranında yetişkinlikte de görülmektedir.

İlk defa 1973 yılında bir klinik pediyatristin yaptığı çalışmalar sonucu, yapay renklendiricilerin DEHB hastalığına yol açabileceği düşünülmüştür. Bunun sonucunda doktorlar çocuklara tedavi olarak eleminasyon diyeti uygulamıştır. Eleminasyon diyeti, vücutta herhangi bir reaksiyona neden olan besini tespit edebilmek için kontrollü olarak kişinin diyetinden bazı besinlerin çıkarılmasına dayanan bir diyettir. Eleminasyon diyeti uygulandıktan sonra yapılan birkaç çalışmada, besinlerdeki yapay renklendiricilerin hiperaktivite bozukluğu ile ilişkili olabileceği görülmüştür.

Başka bir çalışmada ise DEHB hastalığına sahip çocukların diyetlerindeki yapay renklendiricili ve koruyucu katkı maddeli yiyecekleri çıkarılmış ve sonuç olarak hiperaktivite semptomlarının çocukların %73'ünde azaldığı görülmüştür.

Pixabay

Sonuç

Yapay renklendiricilerin sağlığımızı olumsuz yönde etkilediğine dair birçok kanıt bulunmuştur ve bu maddelerin etkileri üzerine çalışmalar devam etmektedir. Özellikle tartrazin (sarı no.5) adlı renklendiricinin çocuklarda sinirlilik, depresyon, uyku bozukluğu ve hiperaktivite bozukluğuna yol açtığı görülmüştür. Bazı ülkeler bu konuda önlemlerini almaya başlamıştır; 2009 yılında İngiltere hükümeti, gıda üreticilerine alternatif renklendiriciler bulmaları yönünde teşvik paketleri sunmuştur. Yine İngiltere'de 2010 yılında, yapay renklendirici içeren yiyeceklerin etiketlerine, bu maddeleri içerdiğine dair uyarı etiketi eklenmesi zorunlu hale getirilmiştir.