Stephen Jay Gould: Değerli Bir Paleontolog ve Evrimsel Biyoloğun Hayatı

Stephen Jay Gould, Amerikalı paleontolog, evrimsel biyolog ve yaşadığı dönemin en çok okunan popüler bilim yazarlarından biridir. Kariyerinin büyük bir kısmını Harvard Üniversitesi'nde ve New York'taki Amerikan Doğa Tarihi Müzesi'nde çalışarak geçirdi. 1975 yılında Gould, Evrim Teorisi sahasındaki çalışmaları nedeniyle Paleontoloji Derneği tarafından Schuchert Ödülü'ne layık görüldü.

Gould'u Evrim Teorisi konusunda önemli bir isim haline getiren çalışmaları, Niles Eldredge ile birlikte geliştirdikleri Sıçramalı Evrim Teorisi olarak da bilinen Kesintili Denge Teorisi'dir (İng: "punctuated equilibrium"). Bu teori; türlerin evriminin yavaş ve kademeli bir değişim süreci olmadığını, aslında daha kısa ve hızlı değişim dönemleri tarafından kırılan uzun istikrar dönemlerinden oluştuğunu öne sürmektedir. Bu teori, bilim camiasında oldukça geniş bir şekilde tartışılmıştır ve halen tartışılmaktadır.

Gould, aynı zamanda güncel bilimsel konuları popüler hale getiren çok sayıda kitap da yazmıştır. Gould'u popülerleştiren yapıtlarından biri de 1974'te başlayıp ölümüne kadar devam eden Natural History dergisindeki denemelerdir. Bu denemeler kitap olarak da yayınlanmış ve onlarca dile çevrilmiştir. Makaleleri zekice yazılmıştı, ilgi çekiciydi ve son derece bilgilendiriciydi. Yazılarını okuyucularına mükemmel göndermeler yaparak ulaştırıyordu; kişisel deneyimlerinden, tarihten, müzikten, edebiyattan ve başka alanlardan bahsederek yazılarını daha ilgi çekici hale getiriyordu. Gould, Natural History dergisindeki makalelerinden kitaplaştırılan Bully for Brontosaurus: Reflections in Natural History'de şöyle diyor:

Bilim insanları, disiplin tarafından yönetilen saygın bir erdemin gücüne sahiptirler. Şairler ve politikacılar, vaizler ve filozoflarla birlikte yaşıyoruz. Hepsinin kendine ait bilme yolları var ve hepsi için kendi alanlarında geçerli bu. Dünya, tüm yanıtları tek bir yolla tutamayacak kadar karmaşık ve ilginç bir yer.

Çocukluğu, Gençliği ve Eğitim Hayatı

Stephen Jay Gould, 10 Eylül 1941'de New York'ta, Leonard ve Eleanor Gould'un oğlu olarak dünyaya geldi. Babası yarı zamanlı mahkeme muhabiri olarak çalışıyor, geri kalan zamanlarını doğayı keşfetmeye ayırıyordu. Leonard Gould, oğlunu beş yaşındayken Amerikan Doğa Tarihi Müzesi'ne götürdü. Tyrannosaurus rex dinozor türünün maketini ilk defa burada gören Gould, bu fosilden çok etkilenmişti. Gould'un paleontolojiye olan ilgisi, çocukluğu ve gençlik yılları boyunca da hız kesmeden artmaya devam etti. Şöyle diyor:

Tyrannosaurus iskeleti beni korkutup merak içinde bıraktığından beri, bir bilim insanı ve özellikle bir paleontolog olmayı hayal etmiştim.

Wikipedia

Gould'un annesi ise bir sanatçıydı ve oğluyla çok ilgileniyordu; Gould, 11 yaşındayken bile evrim hakkında çok fazla bilgi öğrenmişti: Charles Darwin'in Türlerin Kökeni kitabını daha o yaşta okuyabilmişti! Lisedeyken, yaratılışçılık ve Evrim Teorisi arasında süregelen çatışmaları gördü; ama Darwin, her zaman Gould'un kişisel kahramanlarından biri oldu.

Gould, Harvard'da biyoloji okumayı istiyordu ama notlarının yetersizliğinden dolayı Ohio'daki Antioch Koleji’ne giderek Jeoloji okudu ve 1963 yılında mezun oldu. Daha sonra Columbia Üniversitesi'nde evrimsel biyoloji ve paleontoloji alanında yüksek lisans yapmaya başladı. 3 Ekim 1965'te, bir sanatçı olan Deborah Lee ile evlendi. 1966'da mezunu olduğu Antioch Koleji'nde Jeoloji profesörü olarak çalışmaya başladı.

1967'de doktorasını da Paleontoloji alanında yaptı. Tezinde, Bermuda Adası'ndaki kara salyangozlarının fosil tarihini ele aldı. Adadaki iyi korunmuş salyangoz kabukları, salyangozların evrim sürecini anlamasına yardımcı oldu. Gould, kariyerinin büyük bir bölümünde salyangoz fosillerini araştırmaya ve onlar hakkında makaleler yayınlamaya devam etti.

Belki hayalindeki Harvard Üniversitesi eğitimine kavuşamamıştı; ancak doktorası biter bitmez Harvard Üniversitesi, onu yardımcı doçent olarak işe aldı. 1971'de doçentliğe ve 1973'te Jeoloji profesörlüğüne terfi etti. Öylesine başarılıydı ki, 1973 yılında Harvard Üniversitesi'nin Karşılaştırmalı Zooloji Müzesi'nin omurgasız paleontoloji bölümünün küratörlüğü görevi de kendisine verildi.

Academy of Achievement

Çalışmaları, ona 1982 yılında Alexander Agassiz Zooloji Profesörü unvanını getirdi; bu, Harvard Üniversitesi tarafından verilen bir ayrıcalıklı profesör unvanıydı. Aynı sene Amerikan Başarı Akademisi tarafından Altın Plak Ödülü'ne layık görüldü. 1983 yılında Science dergisinin de üretimini üstlenen Amerikan Bilimin İlerleyişi Derneği üyeliğine kabul edildi ve 1999-2001 yılları arasında bu ayrıcalıklı kurumun başkanlığını yaptı. Bu süre zarfı içerisinde, 1985-1986 yıllarında Paleontoloji Cemiyeti'nin ve 1990-1991 yıllarında Evrimin Araştırılması Cemiyeti'nin başını çekti.

1989 yılında Dünya'nın en prestijli akademisi olan ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne seçildi. 2001 yılında Amerikan Hümanist Birliği, çalışmaları dolayısıyla Gould'u Yılın Hümanisti seçti. Ölümünden sonra, 2008 yılında, Darwin-Wallace Madalyası'na layık görüldü.

Stephen Jay Gould'u Tanınmasını Sağlayan Teori: Kesintili Denge Teorisi

Bu kuram, 1972'de Stephen Jay Gould ve Niles Eldredge tarafından ilk kez önerildiğinde bazı bilim insanları tarafından çok radikal bulunmuştu. İngilizcede “punctuated equilibrium” olarak geçen Türkçeye ''kesintili denge teorisi'' ya da "sıçramalı evrim teorisi'' diye geçen model, paleontologlar arasında yaygın olarak kabul gördü.

Kesintili denge teorisine göre, bazı türler, bazen milyonlarca yıl süren durağan bir evrimsel süreç geçirirler. Jeolojik anlamdaki türleşme ve dallanma olayları bu teoriyle açıklanabilir. Bu değişimler, kladogenez olarak adlandırılır. Kladogenez, bir türün yavaş yavaş başka bir türe dönüşmesi yerine, bir türün iki farklı türe ayrıldığı evrimsel ayrılma olayıdır. Bu olayın gerçekleşmesi, genelde bir türün bazı üyelerinin daha uzak ve farklı bölgelere göç etmesi ile ya da çevresel değişiklikler yüzünden bazı türlerin nesli tükendiğinde yani ekolojik dengenin etkilendiği zamanlarda gerçekleşir.

Wikipeida

Gould ve Eldredge, fosil kayıtlarına dayanarak, bir türden diğerine geçişte birçok boşluk olduğunu fark ettiler. Mevcut fosil dizileri, türlerin sürekli ve kademeli olarak evrimleşmesi durumunda bulunabilecek yumuşak kademeli değişimi sergilemiyordu. Ancak herkes bu görüşe katılmıyordu: Meşhur bir şekilde, Richard Dawkins'in temsil ettiği adaptasyonculuk yorumu, fosil kayıtlarındaki boşluğun eksik verilerin bir göstergesi olduğunu söylüyordu. Bu yorum; şimdiye kadar bulunan fosillerin çok eski ve kırılgan olması ve jeolojik süreçler nedeniyle aşınması nedeniyle, bir zamanlar yaşamış olan hayvanların büyük çoğunluğunun asla fosilleşmeyeceği veya keşfedilmeyeceğini ileri sürüyordu.

Ancak Gould ve Eldredge için fosil kayıtlarındaki boşluklar, bir soyun evriminin değişken oranlarda (farklı hızlarda) ilerleyebileceğini gösteriyordu. Türlerin aslında çoğu zaman pek değişmediğini varsaydılar. Büyük jeolojik felaketlerin türlerin evrimine katkıda bulunabileceğine inanıyorlardı. Teorilerine göre türleşme, milyonlarca yıl yerine binlerce yıl içinde nispeten hızlı bir şekilde gerçekleşiyordu. Teorileri, yıllarca devam edecek tartışmalara yol açtı.

Charles Darwin, evrimin yavaş ve aşamalı bir süreç olduğunu anlamıştı; değişim hızının sabit olduğunu varsaymadı ve birçok türün uzun süre aynı formu koruduğunu fark etmişti. Bilim insanları bu ara formların çoğunu bulamadılar ve Darwin başta olmak üzere bu, birçok kişide büyük hayal kırıklığı yarattı. Vardığı sonuç, fosil kayıtlarının bu geçiş aşamalarından yoksun olduğuydu. Stephen Jay Gould ve Niles Eldredge'in modeli, türlerin genellikle sabit kalması ve milyonlarca yıl çok az değişme uğramasnın açıklaması olabilirdi.

Bu modeldeki en önemli çıkarım; fosil türlerinin, dramatik iklim değişiklikleri ve diğer çevresel faktörler karşısında bile milyonlarca yıl boyunca sabit kalmasıdır. Bu sabitlik yani değişmezlik, seçilimi dengeleme gibi kavramlarla açıklanamaz.

Buna rağmen, Kesintili Denge Teorisi günümüzde daha geniş bir çerçevenin ufak bir parçası olarak görülmektedir. Evrimsel süreç, çevre şartlarına ve türün genetik havuzuna bağlı olarak farklı mod ve tempolarda (hız ve biçimlerde) yaşanabilmektedir. Belli şartlar altında evrim çok daha hızlı yaşanabilirken, belli koşullar sağlandığında çok uzun denge dönemleri görülebilir. Bu, evrimin her zaman uzun denge şartları altında olmasını gerektirmemektedir.

Kitapları ve Diğer Çalışmaları

Gould'un deneysel saha çalışmaları, Bermuda'da bulunan yumuşakçalar ve salyangoz fosilleri üzerinde yoğunlaşmıştır. İlk büyük çalışması Ontogeny and Phylogeny (1977), evrimsel biyolojide rekapitülasyon teorisini ele aldı. Ontogeny and Phylogeny'de uzun süredir göz ardı edilen, organizmanın nasıl geliştiğine dair ilişkileri inceledi ve biyologların dikkatini çekti. Mount Holyoke Koleji'nde evrimsel biyolog olan Dr. Stan Rachootin, Gould'a evrim çalışmalarına ilham vermeye yardımcı olduğu için övgülerde bulunmuştu:

Gould, biyologlara inceledikleri organizmaları görmeleri için yeni bir yol gösterdi.

The Mismeasure of Man'de (1981), zekanın biyolojik olarak belirlenmesine ilişkin fikirlerin tarihini inceledi. Kitapta, insan gruplarının zeka ölçülerine göre sayısal sıralaması sorununa odaklanarak, biyolojik determinizmin tarihsel oluşumunu ele aldı. Her iki kitap da genel olarak olumlu tepkilerle karşılandı ve The Mismeasure of Man, bunun göstergesi olarak 1982 Ulusal Kitap Eleştirmenleri Birliği Ödülü'nü aldı.

Gould 1974'te, Amerikan Doğa Tarihi Müzesi'nin dergisi olan Natural History için "This View of Life" başlığı altında aylık olarak düzenli yazacağı bir makale serisine başlamıştı. Seri, insan zekasını boyutlandırma ve ırk problemi gibi konuları esas alan bir köşe yazısı olarak başladı. Gould ikinci yılında, diziyi doğa tarihindeki güncel ve tarihi konular hakkında popüler ve geniş kapsamlı bir kaynağa çevirdi. "This View of Life"ın muazzam popülaritesi, Gould'un popüler bilimsel makaleyi yeniden canlandırdığı için aldığı övgüyü haklı çıkarır.

Academy of Achievement

1989'da yayınlanan Wonderful Life adlı kitabında, Burgess Şeyl Oluşumu'ndaki fosilleri yirmi yıl boyunca inceleyen Harry Whittington, Simon Conway Morris ve Derek Briggs'in araştırmalarını değerlendirdi. Burgess Şeyl Oluşumu, yaklaşık 500 milyon yıl önce Kambriyen Patlaması sırasında oluşan, yumuşak gövdeli hayvanların benzersiz fosillerini içeren Kanada Kayalık Dağları'nda dikkate değer bir birikintidir.

Gould, koşullar Kambriyen Patlaması'nın tekrarına yol açarsa, ne olacağını sorguladı. Benzer türler mi elde ederiz, yoksa bu tesadüfler, bazı türlerin neslinin tükenmesine ve bazılarının hayatta kalmasına mı neden olur? Gould, evrimin bir şans oyunu gibi olacağını iddia etti. Kambriyen Patlamasını yeniden yapabilirsek, farklı canllıların hayatta kalanların olma ihtimalinin yüksek olduğunu ve Dünya'daki yaşamın şu anda gördüğümüzden tamamen farklı olabileceğini savundu.

Academy of Achievement

Amerikan Bilimsel İlerleme Derneği'nin başkanı olan Gould, bilim ve dini birleştirmeye çalışan bireylerin çalışmalarını reddetmişti. Gould'a göre bilim ve din savaşta değildi; ama ayrı kalmalıydı. Gould’un bilim yazıları, zarif bir edebi üslup ve karmaşık kavramları mutlak netlikle ele alma becerisiyle karakterize edilir.

Sonuç

Gould'a, 41 yaşındayken periton mezotelyoma (karın zarı kanseri) teşhisi konduğunda, yaşamak için sadece sekiz ayının kaldığını öğrenmiştı; ama o, kendisine biçilenden çok daha uzun yıllar yaşadı ve insanlar için umut kaynağı oldu. Hastalığı boyunca Harvard'da ders vermeye ve aylık olarak Natural History dergisi için makaleler yazmaya devam etti. 20 yıl sonra, bu defa akciğer kanserine yakalandı. Ne yazık ki bu sefer, Gould için mutlu son olmayacaktı: Stephen Jay Gould, 20 Mayıs 2002'de New York'ta 60 yaşındayken akciğer kanserinden kaynaklı komplikasyonlar sonucu hayata gözlerini yumdu.

Gould toplamda 22 kitap, 100'den fazla kitap eleştirisi yazdı. Sık sık radyo ve televizyon programlarına katıldı ve hatta Simpsonlar'ın bir bölümünde kendi çizgi film karakterini seslendirdi. Dergiler için yaklaşık 500 makale yazdı ve Biyoloji, Paleontoloji ve Bilim Tarihi alanlarında dersler verdi.

Gould, Amerika'nın önde gelen fosil uzmanlarından ve evrim teorisyenlerinden biridir. Makaleleri, okuyucuların ilgisini çekmeyi başarmış, teorik sonuçlara giderken edebiyatı, tarihi ve kişisel anekdotlarını da ekleyerek insanların hayranlığını kazanmıştır.