Şigelloz Nedir? Basil Dizanterisine Sebep Olan Shigella: Savaş, Doğal Afet ve Toplumsal Krizlerin Fırsatçı Patojeni!
- Türkçe Adı Şigelloz
- İngilizce Adı Shigellosis
- Latince Adı Shigellosis
- OrphaNet 810
Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma
Shigella, insanlarda mukuslu ve kanlı diyareye neden olan bir etken olup, ilk kez Japon Mikrobiyolog Kiyoshi Shiga tarafından 1897 yılında dizanteri etkeni olarak keşfedilmiştir. Oluşturduğu hastalık (Lat: "shigellosis", Tr: "şigelloz"), hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde, özellikle sıcak aylarda, her yıl milyonlarca insanın etkilenmesine neden olmaktadır.
Shigella ile ilgili en önemli tarihi olgulardan biri, askeri operasyonlar üzerinde ciddi etkisinin olduğudur. Tarih boyunca süregelmiş uzun süren askeri operasyon ve kuşatmalar, neredeyse her zaman Shigella kaynaklı dizanteri salgınlarına yol açarak, çok sayıda askeri ve sivil kayıplara neden olmuştur. Örneğin 1990 yılında Somali'ye operasyona giden ABD askerlerinin 214'ü, kontamine olmuş taze marul kaynaklı S. sonnei'den etkilenmişlerdir.
Shigella, genellikle birçok doğal afet (deprem, sel, kuraklık vb.) veya insan kaynaklı felaket (savaşlar, sömürge politikaları kaynaklı kıtlık ve temiz su kaynaklarına ulaşamama) sırasında uyanışa geçen, tehlikeli bir patojendir.
Enfektif Doz
S. sonnei ve S. flexneri'nin enfektif dozu 102-104 kob/g olup, S. dysanteria'nın ise gramda <10'dur. Yani 10 adetten daha az sayıda S.dysanteria ile kontamine olmanız (oral yolla) enfeksiyon gelişimi için yeterli olmaktadır. Fekal-oral yolla bulaştığı ve enfektif dozunun düşük olduğu göz önünde bulundurulduğunda, gelişmiş ülkelerde sporodik (tek tük) seyrederken, az gelişmiş ülkelerde salgınlar halinde seyretmesi şaşırtıcı olmayacaktır.
Virülans Faktörleri
- İnvazyon özelliği ile hücre içerisinde çoğalarak hücreden hücreye geçebilir.
- Termolabil (ısıl işleme duyarlı) Shiga Toxini (ST) olması özelliği ile Hemolytic Uremic Syndrome (HUS)'a neden olabilir.
- Invazive Plazmit Antijeni (IPA) ile bağırsak epitel hücrelerini parçalayarak mukoza ülserine sebebiyet verebilir ve kanlı dışkılama görülebilir.
Belirti ve Semptomlar
Hastalığın inkübasyon süresi 1-7 gün arasında olmakla beraber, semptomlar genellikle 3 gün içerisinde başlar. Şiddetli karın ağrısına eşlik eden kramplarla beraber vakaların %40'ında ateş te görülür. Takiben, hafif seyirli diyareden pirinç suyu görünümünde çok şiddetli diyareye kadar seyreder. Komplikasyonlar ilerledikçe hasta kişide saatte 3-4 litreye kadar su kaybı nedeniyle şiddetli dehidrasyon, özellikle çocuklarda HUS gelişebilir. Ayrıca Reiter's Syndrome, bağırsak delinmesi ve septisemi de ortaya çıkabilir.
Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri
Shigella, fekal-oral yolla bulaşan bir patojendir. Gram (-), laktoz (-), oksidaz (-), katalaz (+) ve mezofil (insan vücut sıcaklığında yaşamayı seven), hareketsiz karakterdedir. Rekabetçidir, asidorezistans (pH 3.5'ta 30 dk canlı kalabilir) ve fakültatif anaerobtur (hem oksijenli hem oksijensiz ortamda üreyebilen). Enterotoksijenik E.coli (ETEC) ile genetik olarak benzer olup, Enteroinvaziv (EIEC) E.coli ile patojenik ve biyokimyasal olarak benzerdir.
Optimum üreme sıcaklığı 37oC (vücut sıcaklığı) olup 10-45oC arasında gelişebilir. İnsan vücut sıcaklığında çok hızlı patojenite kazanır. Optimum ürediği pH aralığı 6-8 olup 5-9 aralığında gelişebilir. Asidorezistans özelliği ile, her ne kadar pH 4.5'un altında canlılığını kaybetse de, asidik gıdaların çoğunda ve 20oC'nin altındaki muhafaza şartlarında uzun süre canlı kalabilmektedir. %5 tuz konsantrasyonunda canlı kalabilir. 63oC'de 5 dakikalık ısıl işlemler inaktive olur.
Shigella cinsinde, somatik (O) antijenlerine göre serolojik olarak gruplandırılmış 41 serotipi, 4 tür altında toplanır:
- Shigella dysanteria (grup A)
- Shigella flexneri (grup B)
- Shigella boydii (grup C)
- Shigella sonnei (grup D)
Bunlar arasından en riskli tür S. dysanteria olup mortalitesi %10-15 arasındadır. En yaygın hastalık yapan türü ise %70 oranla S. sonnei olup peşi sıra S. dysanteria ve S. flexneri gelir.
Teşhis Yöntemleri
Teşhisinde, hasta bireyden alınan gayta örneğinden ya Shigella'nın izolasyonuna yönelik ya da patojenin genetik materyalinin arandığı hızlı bir tetkik metoduna yönelik laboratuvar analizi uygulanır.
Tedaviler veya İdare Yöntemleri
Tedavisinde, Ciprofloxacin ve Azithromycin oral yolla alınması önerilen (CDC) iki antibiyotiktir. Yine CDC'nin önerisine göre, eğer kanlı diyare mevcutsa Loperamide (Imodium) veya Atropine (Lomotil) ile beraber Diphenoxylate kullanımı (diyare-önleyici) semptomların daha kötüye gitmesine yol açtığı belirtilmektedir. CDC, patojenle ilgili olarak şöyle yazmaktadır:
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Çoğu insan antibiyotik ihtiyacı olmaksızın iyileşebilse de ciddi seyirli olduğunda veya immun sistemini zayıflatacak temelde yatan kronik bir hastalık mevcutsa antibiyotik tedavisi uygulanmalıdır. Antibiyotik çoğunlukla hastalığın süresini kısaltabilmekte (yaklaşık 2 gün) ve diğer insanlara yayılmasını ve bir salgın oluşturmasını önlemede yardımcı olmaktadır. Elleri sabun ve suyla yıkamak, hijyen önlemlerini almak bu enfeksiyondan bizleri korumaktadır.
Müddet Tahminleri (Prognoz)
Savunma sistemi normal bireylerde, enfekte olunan türe göre değişkenlik göstermekle beraber, çoğunlukla hastalar ilaç tedavisi gerekmeksizin 1-2 hafta içerisinde (en fazla 1 ay) iyileşebilse de doktorunuz gerekli görürse antibiyotik tedavisi uygulayabilir.
Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)
Her yıl yaklaşık 600.000 insanın ölümüne neden olduğu tahmin edilmektedir. Özellikle az gelişmiş ülkelerde, uygun olmayan alt yapı koşulları (kanalizasyon sistemi, temiz suya ulaşmada güçlük) kaynaklı daha yaygın olarak görülmekte ve özellikle 5-6 yaş gurubunun altındaki çocukları etkilemektedir.
Önlem Yöntemleri
Evlerimizde el hijyeni, hizmet sektöründe el-personel hijyeni hayati derecede önemlidir. Yemeklerden önce ve özellikle tuvaletten çıktıktan sonra eller mutlaka sabun ve su ile yıkanmalıdır.
Gıdalara etkili ısıl işlem yapılmalı, az pişmiş gıda tüketiminden sakınılmalı, çiğ tüketilen sebze ve meyveler ise mutlaka sirke ile dezenfekte edilmelidir.
Post kontaminasyon önlenmelidir: Pişmiş gıda ile çiğ gıdanın ve bunların ekipmanlarının birbirine teması önlenmelidir.
Özellikle sıcak aylarda yetersiz soğutma koşulları nedeniyle gıda kaynaklı daha yüksek insidans görülür. Bu nedenle buzdolabı sıcaklığının +4'ün üzerinde olmamasına dikkat edilmelidir.
Bebeklerin bezleri değiştirilmeden öncesinde (sizden bebeğinize bulaşma) ve sonrasında (bebeğinizden size bulaşma) eller mutlaka yıkanmalıdır.
Kaynağı belirsiz gölet, göl veya yüzme havuzlarında yüzerken ağzın kapalı olmasına ve su yutulmamasına dikkat edilmelidir. Durgun sular her zaman, patojenlerce risk teşkil eder.
Eğer Shigella nedeniyle hastaysanız, hastalık süresince aile bireylerine veya bir başkasına asla yemek hazırlamayınız, kendi yemeğinizi ve kap-kacağınızı bir başkasıyla ortak kullanmayınız.
Hastalık süresince, her ne kadar semptomlarınız hafif seyirli olsa da seks yapmaktan kaçınınız. Olasılıkla, partnerinizi de enfekte edebilirsiniz.
İyileşene ve doktorunuz uygun görene dek evinizde kalınız. Özellikle bir okul veya kreşte ya da gıda servisi yapan bir işletmede çalışıyorsanız, olası bir salgına sebebiyet verebilirsiniz. Yöneticileriniz ile durumunuzu paylaşınız ve işe gitmeyiniz. Çünkü her dışkıladığınızda Shigella yayacaksınız.
Seyahat halindeyseniz ve hem su hem de gıda kaynaklarından emin olmadığınız bir ülkeye gidecekseniz, Shigella da dahil, diğer gıda-su kaynaklı patojenlerden korunmak için: Olabildiğince emin olduğunuz gıdaları tüketmeye çalışınız. Açıkta satılan gıdaları tüketmekten kaçınınız ve şişelenmiş su içiniz. Özellikle az pişmiş ve çiğ gıda tüketiminden kaçınınız. Gıda servisi yapan bir restorandaysanız, yemeğinizin sıcak servis edilmesine dikkat ediniz. Ekmek ve patates cipsi gibi nem içeriği düşük ve paketli gıdalar her zaman güvenlidir. Soğuk içeceklerinize buz ilave etmeyiniz, edilmesine de izin vermeyiniz. Buzlar şebeke sularından elde edilir ve eğer şebeke suyunda olası bir fekal kontaminasyon varsa, buz nedeniyle enfekte olabilirsiniz. Açıkta satılan veya el hijyeninden emin olmadığınız biri tarafından sıkılmış taze meyve suyunu tüketmeyiniz. Bunun yerine meyvenizi kendiniz tedarik edip, kaynağından emin olduğunuz temiz bir su ile yıkayıp tüketiniz.
Etimoloji
Hastalığın ve patojenin ismi, Japon bakteriyolog Kiyoshi Shiga'dan (1870-1957) gelmektedir.
Kaynağı ve Bazı Salgın Örnekleri
Shigella spp., doğrudan herhangi bir gıda ile ilişkili değildir. Çünkü primer kaynak insandır ve hasta bireyin kontamine ettiği gıdaların hepsi risk taşır. Özellikle, ısıl işlem görmediği için en riskli gıda salatadır.
Örneğin 1988 yılında, 2 aylık yaz dönemi boyunca, taze maydanoz kaynaklı 7 S. sonnei salgını tespit edilmiş ve yüzlerce insan hastalanmıştır. Yapılan soruşturmada, bir restoranın servis ettiği maydanoz salatasının asıl kaynak olduğu ve maydanozun hasat edildiği çiftlikteki sulama suyunda fekal kontaminasyon olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla, alt yapı sorunlarına bağlı fekal kontaminasyon gerçekleşmiş sular da risk taşımaktadır.
Yapılan bir araştırmada, Shigella spp.'nın mayonezli salatalarda ve bazı peynir ürünlerinde 13-92 gün arasında canlı kalabildiği tespit edilmiştir.
Bir başka örnek, 1989 yılında bir gemi yolculuğunda karşılaşılan salgındır. Gemideki yolcuların %14'ünün ve mürettebatın %3'ünün etkilendiği salgında ciddi gastrointestinal semptomlar gösterdikleri raporlanmıştır. Salgına, Alman usulü patates salatası tüketiminin sebep olduğu belirlenmiş ve hastalanan insanlardan çoklu antibiyotik grubuna dirençli S. flexneri 2a suşu izole edilmiştir. Patates salatasını ise, yemekleri hazırlamakla görevli gemi personelinin kontamine ettiği tespit edilmiştir.
1994 yılında bir başka gemi (S.S. Viking Serenade) yolculuğunda, 586 yolcu ve 24 mürettebatta diyare şikayetiyle başlayan semptomlara yine S. flexneri 2a suşu sebep olmuş ve 1 kişi hayatını kaybetmiştir. Kaynağın kontamine yeşil soğan olduğu tespit edilmiştir.
2001 yılında bir başka salgında yine başrolde S. flexneri yer almıştır. New York'ta bir restoran zincirinde kontamine domates kaynaklı görülen salgında 880 kişi etkilenmiştir.
ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control)'nin yayınladığı AB'nin 2019 yılı Zoonozlar Raporu'nda, 22 salgından Shigella'nın sorumlu olduğu, 106 vakanın 19'unun hastanelik olduğu bildirilmiştir. Fransa, Polonya ve İsveç'ten S.sonnei, Sırbistan ve yine İsveç'ten S. flexneri ve yine İsveç'ten S.flexneri 3a serotipi bildirilmiştir. Bu vakalar, ülkelerin tespit edip raporladığı vakalardır.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 2
- 2
- 2
- 1
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- CDC. Treatment Of Shigellosis. (8 Ocak 2020). Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2021. Alındığı Yer: CDC | Arşiv Bağlantısı
- CDC. Food And Water Safety. (11 Mayıs 2021). Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2021. Alındığı Yer: CDC | Arşiv Bağlantısı
- ECDC. The European Union One Health 2019 Zoonoses Report. (11 Mayıs 2021). Alındığı Tarih: 11 Mayıs 2021. Alındığı Yer: ECDC | Arşiv Bağlantısı
- İ. Erol. (2007). Gıda Hijyeni Ve Mikrobiyolojisi. Yayınevi: Pozitif Matbaacılık. sf: 98-101.
- T. J. Montville, et al. (2012). Food Microbiology: An Introduction.. ISBN: 978-1-55581-720-6. Yayınevi: ASM Press. sf: 151-158.
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 13:41:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10473
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.