Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Gıda Botulizmi: Clostridium botulinum ve Konserve Gıdalar Arasındaki Nasıl Bir İlişki Var?

Gıda Botulizmi: Clostridium botulinum ve Konserve Gıdalar Arasındaki Nasıl Bir İlişki Var? Ev yapımı konserve ve Botulism
8 dakika
12,292
Tüm Reklamları Kapat

Daha önceki "Clostridium botulinum: Gıda Kaynaklı Bir Patojen, Bir Biyoterör Ajanı Olarak Kullanılabilir!" başlıklı yazımızda patojenin ayrıntılı özelliklerine değinmiştik. Bu yazımızda ise, özellikle ev yapımı konserveler ile Clostridium botulinum, sporları, geliştirdiği toksini ve daha ayrıntılı olarak mücadelesi üzerinde duracağız. Önceki yazımıza ilave olarak birkaç ön bilgi daha eklemek gereği hissettik:

  • Organizma gr (+), çubuk şekilli ve zorunlu anaerobiktir (oksijen varlığında yaşayamayan).
  • Durağan fazda oval şekilli endosporlar oluşturur.
  • Antijenik olarak farklı toksinlerinin olduğu A’dan G’ye olmak üzere 7 farklı tipi vardır.
  • İnsan botulismine A, B, E ve nadir olarak F tipi sebep olmaktadır. C ve B tipi hayvanlarda botulism sebebidir ve G tipi, şimdiye dek direkt olarak hastalıkla ilişkili bulunmamıştır.

CDC'nin Botulism ile ilgili verdiği genel bilgiler arasında şunlar yer almaktadır:

Tüm Reklamları Kapat

Botulism nadir görülse de toksinlerinin vücut sinir sistemine saldırması ile ilişkili görülen solunumda güçlük, kasların felci ve hatta ölüm ile sonuçlanan ciddi bir hastalıktır. Toksin, C.botulinum tarafından üretilmekle beraber bazen C.butyricum ve C.baratii tarafından da üretilebilmektedir. Bu bakteri gıdalar ile veya diğer yollar ile yayılabilirler. Bu bakteri spor oluşturur ve bu sporlar tıpkı koruyucu bir palto gibi davranırlar. Sporlar, bakterilerin ekstrem çevre koşullarında hayatta kalmasına yardımcı olurlar. Sporlar genellikle tüketilseler bile hastalık oluşturmazlar. Ancak bazı koşullar altında gelişerek bilinen en ölümcül toksini oluşturabilirler.

Bu koşullar; düşük oksijenli veya oksijensiz (anaerobik) ortam, düşük asit, düşük şeker, düşük tuz, belirli bir sıcaklık aralığı, belirli bir su aralığıdır. [Y.N.: Ki bu koşullara ayrıntılı bir şekilde bir önceki "Clostridium botulinum: Gıda Kaynaklı Bir Patojen, Bir Biyoterör Ajanı Olarak Kullanılabilir!" başlıklı yazımızda değinmiştik].

Tüm Reklamları Kapat

Örneğin uygun olmayan ev tipi konserveler, ev tipi fermente ürünler sporların gelişmesi ve Botulinum toksinleri oluşturmaları için ideal koşulları sağlamaktadırlar. Bu tip ürünleri tükettiğinizde ciddi şekilde hastalanabilir ve hatta ölebilirsiniz.

Epidemiyoloji: Ne Kadar Yaygın?

1983-2017 yılları arasında Türkiye'de 57 kadın, 38 erkek olmak üzere toplamda 95 gıda kaynaklı botulinum vakası tespit edilmiş, vakaların çoğunluğu ev yapımı bezelye konservesi kaynaklı görülmüş ve 18 kişi hayatını kaybetmiştir.

1986'dan 2015' e kadar, İtalya'da 466 doğrulanmış botulism vakası tespit edilmiştir. Bu sayının 421'i gıda kaynaklı olup en sık yanlış metotlarla üretilmiş ev tipi konserve gıdalar nedeniyle olduğu tespit edilmiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

CDC (Centers for Disease Control and Prevention)'nin raporuna göre, 2017 yılında doğrulanmış 182 botulism vakasının 19' u (%10) gıda kaynaklı olup tespit edilen kaynaklar arasında marketten alınan nacho peyniri, bitkisel çay, kapağında bombaj oluşmuş tüketime hazır çorba ve ev yapımı fermente balık bulunmaktadır. Bu 19 vakanın 3'ü hayatını kaybetmiştir.

Bezelye Konservesi Vakası

6 Haziran 2018' de New York’ta 3 kadın vaka bulantı, halsizlik, bulanık görme, geveleyerek konuşma, göz kapağında düşüklük, dilde şişkinlik ve nefes alma güçlüğü gibi semptomlar ile hastaneye başvurmuştur. Vakaların ikisinde solunum güçlüğü nedeniyle acil serviste entübasyon (hastayı solunum cihazına bağlamak için ağızdan nefes borusuna uzanan bir borunun takılması işlemi) ve mekanik ventilasyon uygulamak zorunda kalınmış ve üçüncü vakada da daha sonrasında aynı sorunlarla karşılaşılmıştır. Her üç vakada kranial sinir paralizisi ve solunum güçlüğünün kombinasyon halde görülmesi botulism şüphesi doğurmuştur. Her üç vakanın, hastaneye gelmeden yaklaşık 14 saat önce patates salatası tüketen komşular oldukları ve salatada ev yapımı konserve bezelye bulunduğu tespit edilmiştir.

CDC'nin yaptığı soruşturmada vakalardan birinin bezelye konservesi yaptığı, konserveyi muhafaza ettiği dondurucusunun arızalanarak bozulduğu, dondurucunun çözülme yaptığı ve ne yazık ki sebzelerin bozulmayacağı kanısıyla gıdaların imha edilmek yerine muhafaza edilmeye devam edildiği anlaşılmıştır. Hastalardan alınan kan ve dışkı örnekleri de Botulinum toksinini doğrulamıştır. Vakaların hepsi iyileşmiş, fakat tedavi süreci 34-54 gün kadar sürmüştür.

CDC'nin ayrıntılı incelemesi sonucunda konserve bezelyeyi yapan vakanın, dondurulmuş şeftali yapımında kullanılan teknikte olduğu gibi kaynar su metodunu uyguladığı öğrenilmiştir. Ancak vaka, sebzeler gibi düşük asitli gıdalar konusunda yeterli bilince sahip olmadığı için bu tip gıdalarda kaynar su kullanmanın C.botulinum sporlarını elimine etmek için yeterli olmadığını bilememiştir. Bu metot yerine basınçlı bir kutuda konserveleme yapmak gerekmektedir. Vaka, kaynar sudan çıkardığı kavanozları soğutmuş ve kapaklarını kontrol edip kapatmıştır. Ardından buzdolabı arızalanarak uygun muhafaza koşulları sağlanamamıştır. Kavanozlardan birinde sporlar aktif hale gelmiş ve bu kavanoz patates salatası yapımında kullanılmıştır.

USDA (United States Department of Agriculture) tarafından gıdaların saklanması ile ilgili oluşturduğu rehberde, ev tipi konservelemede basınç metodunun kullanılmaması durumunda Botulinum sporlarının elimine edilemeyeceği ve bu sporların toksin oluşturacak anaerobik ortamın oluşmasına neden olacağı bildirilmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

CDC tarafından yıllık ortalama 24 gıda kaynaklı botulism vakası raporlanmaktadır. Raporlamalardan birinde 2006 yılında uygun olmayan şartlarda hazırlanmış havuç suyu nedeniyle 4 kişide klasik botulism semptomları görüldüğü bildirilmiştir. Hastaların dışkısından ve tükettiklerinden geriye kalan havuç suyundan alınan örneklerde Botulinum Tip A toksini tespit edilmiştir. Ayrıca havuç suyunun pH'sı 6.0 olarak tespit edilmiş ve yeterli ısıl işlem uygulanmamıştır. Düşük asitli konservelenmiş gıdalarda Botulinum sporlarının üremesini engellemek için 12 logaritmalık inaktivasyonun sağlanması gerekmektedir. Bu aktivasyon firma tarafından sağlanmamakla beraber havuç suyunun soğuk depolama şartlarında muhafazası da sağlanmamıştır. İlginçtir ki, Kuzey Amerika'daki bu firma olaydan sonra üretimine devam edebilmiştir.

1970 New York Vakası

1970'lerin başında New York’ta görülen konserve gıda kaynaklı ünlü salgına da değinmek gerekir. Çünkü bu salgın gıda sektörüne yön veren salgınlardan biri olmuştur:

Bir yaz akşamı, yaşlı bir çift konserve vichyssoise çorbası (haşlanmış pırasa, soğan, patates, krema ve tavuk suyundan yapılan kıvamlı bir çorba) tüketmişlerdir. Ertesi sabah çift görme, yutkunmada güçlük, kol ve bacaklarda paraliz semptomları görülmeye başlanmıştır. Eğer yaşlı çift tedavi edilmeseydi paraliz diyaframlarında da oluşacak ve boğularak öleceklerdi. Her ne kadar kısa sürede teşhis konup tedavi edilseler de hiçbir zaman eski sağlıklarına tam olarak kavuşamamışlardır. Yapılan soruşturmada, konserve çorbanın üretildiği firmada, kapatma makinasında personel kaynaklı bir hata meydana geldiği ve üretilen o partideki konservede C.botulinum gelişerek toksin oluşturduğu tespit edilmiştir. Bu salgının ardından FDA (Food and Drug Administration), düşük asitli gıdalar için Good Manufacturing Practices (GMPs) olarak adlandırılan İyi Üretim Uygulamaları sistemini başlatma kararı almıştır. Sistem, gıda üretimi yapan tüm firmalarda iyileştirmeler yapılmasına öncü olmuştur ve günümüzde de sistem devam etmektedir.

1975 yılında, yaklaşık %64.13 enfekte kişi, 1965-1994 yılları arasında, Çin’de toplamda vakaların %64’ü Tip E botulismi nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Bazı bölgelerde ölüm oranı %80’in üzerinde görülmüştür. Kontamine örneklerden C.butyricum suşu tespit edilmiştir.

Tüm Reklamları Kapat

Konserve Gıdalar ve Botulizm İlişkisi

Gıdalar yapıları gereği farklı karakterdedirler. Bazıları doğal olarak yüksek asitli, bazıları ise düşük asitlidir. Bazılarının nem içeriği yüksek iken bazıları oldukça kurudur. Bu karakteristik farklılıklar gıdaların sadece görünümü, tadı ve kokusu üzerinde etkili değildir; aynı zamanda bu gıdalarda yaşayacak ve gelişecek mikroorganizmalar üzerinde de etkilidir. Gıdalar pH değerine göre asidik, asitlendirilmiş ve düşük asitli olarak sınıflandırılabilirler.

C.botulinum açısından en tehlikeli grup düşük asitli olan gıdalardır. Bunlar arasında et ürünleri, çoğu sebzeler, nişasta içerikli ve yüksek protein içerikli gıdalar yer almaktadır. Düşük asitli gıdaların konservelenmesi C.botulinum açısında oldukça tehlikeli bir ortam yaratmaktadır.

Bu nedenledir ki yukarıdaki örnekte de görüleceği üzere GMPs kapsamında "Hermetik Olarak Kapatılmış Kaplarda Paketlenmiş ve Termal Olarak İşlenmiş Düşük Asitli Gıdalar" başlığı altında konserve prosesi uygulanmaktadır ve uygulanmalıdır. Hermetik olarak kapatma işlemi, Gıda Endüstrisinde ambalajın (teneke veya cam vb.), hava almayacak şekilde ve ısıl işlemlerle üründe bozulma yapan mikroorganizmaların yok edilmesi işlemlerini kapsayan bir prosestir. Bu prosesi evlerimizde gerçekleştirmek, endüstrideki gibi mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla ev yapımı konserveler C.botulinum açısından ciddi risk teşkil etmektedir.

C.botulinum'un ışık mikroskopu altında görünümü
C.botulinum'un ışık mikroskopu altında görünümü
ScienceSource

Nasıl Mücadele Edilmeli? Nasıl Önlem Alınmalı?

Bu organizma ile mücadelede sıcaklık, pH, aw (su aktivitesi), oksidasyon-redüksiyon (redox) potansiyeli (Eh) gibi faktörler tek başına yeterli değildir. Gıda güvenliğinde bilinen ‘’Multiple-Hurdle Theory (Çoklu Engel Teorisi)’’ gereği bu faktörlerin bir arada kullanılarak bir sinerjistik etki yaratmak suretiyle mücadelesi daha etkilidir.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Leo ve Medusa'nın Laneti Destansoy Ailesi'nin Efsaneler Koleksiyonu 4

Profesör Destansoy’un mahzenindeki hazineler arasında eski bir kitap koleksiyonu var. Beklenmedik kahramanlar ve karşılaştıkları büyüleyici yaratıkları anlatan, eşsiz hikâyelerle dolu. 

Destansoy Ailesi’nin Efsaneler Koleksiyonu’nun yeni macerasında Yunan mitolojisine, Ege’nin serin sularına, Leo’nun tehlikeli canavarlar ve çetin görevlerle dolu serüvenlerine dalıyoruz. 
Her şey, ailesinin Leo’yu efsaneleri öğreneceği okula başlaması için tehlikenin kol gezdiği Atina’ya göndermesiyle başlıyor. Kahramanlık hayalleri kuran Leo, şansının da yardımıyla şehrin koruyucu tanrıçası Athena’nın dikkatini çekiyor. Athena, Leo’nun sadakatini sınamak için ona reddedemeyeceği bir teklifle geliyor: Lanetli canavar Medusa’yı avlayıp, Atina’nın gelmiş geçmiş en büyük kahramanı olmak. Peki ama Leo, Atina’ya giderken efsanevi yaratıklara zarar vermeyeceğine dair ailesine söz vermemiş miydi? Hayallerine erişmek uğruna, verdiği sözü bozacak mı? 

Destansoy Ailesi’nin Efsaneler Koleksiyonu hakkında:
Destansoy Ailesi olarak binlerce yıldır efsanevi yaratıkların ve cisimlerin toplanması ve korunması görevini üstlenmiş durumdayız. Ve bendeniz Profesör Destansoy, bu görev sırasında yaşadığımız müthiş olayları bir araya getirmeye karar verdim. Bu sayfalarda ve gelecek diğer kitaplarımda ailemizin destansı maceralarının öykülerini bulacaksın.

Devamını Göster
₺125.00
Leo ve Medusa'nın Laneti Destansoy Ailesi'nin Efsaneler Koleksiyonu 4
  • Dış Sitelerde Paylaş

Soğuk depolama şartları C.botulinum sporlarının gelişmesini her ne kadar önlese de pastörize edilip soğutulmuş gıdalarda Grup II sporları hayatta kalarak tehlike yaratabilirler. Çünkü bu grup sporları buzdolabı sıcaklığında hayatta kalabilmektedir.

Isıl işlem bir diğer mücadele yöntemi olup D121oC değeri 0.1-0.2 dakikadır. Özellikle konserve fabrikalarında 121oC’lik referans sıcaklığı önem taşır. Çünkü her bir inç2 (0.00064516 m2) başına 15 poundluk endüstriyel buhar sıcaklığına tekabül eder. Özellikle Grup I sporları düşük asitli konserve gıdaların ticari sterilizasyonunda hedef alınır. Konserve endüstrisi, termal proseslerin hesaplanmasında standart olarak 121oC’ de 0.2 dakikalık bir D değerini (Belli bir sıcaklıkta belli sayıda mikroorganizmanın %90'ını öldürmek için gereken süre ) kabul etmiştir. Z değeri (ısıl direnç faktörü: D değerinin 10 katı değişmesi için gereken sıcaklık değeri) ise en dirençli C.botulinum suşları için 10 oC’dir. Grup II suşları ısıya daha az dirençli olup D100oC değeri 0.1 dakikadır. Ayrıca Grup II sporları ortalama bir ısıl işlem (40-50oC) ile beraber 827 megapaskal’a kadar yüksek basınçla kombine edildiğinde etkisiz hale getirilebilirler. FDA da gıda güvenliği için, düşük asitli gıdaların ticari sterilizasyonunda ısı ile beraber yüksek basınç kullanımını onaylamaktadır.

C.botulinum Grup I’in gelişimi için minumun pH değeri 4.6 olup Grup II için yaklaşık 5’dir. Birçok meyve ve sebze C.botulinum’u inhibe etmek için yeterince asidiktir ve asidik olmayan diğer ürünlerin kullanılmasında da sitrik asit gibi asitlendiriciler kullanılmaktadır. İçinde bulunduğu substrat, sıcaklık, asidik maddelerin doğası, koruyucu katkı maddelerinin varlığı, aw ve Eh C.botulinum’un asit toleransını etkilemektedir. Maya ve küf gibi aside toleranslı mikroorganizmalar asidik ürünlerde (turşu vb.) gelişebilir ve ortamda C.botulinum bulunduğu takdirde onun gelişmesine imkan sağlayacak asitliği gereken seviyeye yükseltebilirler.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
16
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 5
  • Korkutucu! 4
  • Bilim Budur! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Üzücü! 2
  • Muhteşem! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • İnanılmaz 1
  • İğrenç! 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Grrr... *@$# 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • CDC. About Botulism. (4 Ekim 2018). Alındığı Tarih: 1 Şubat 2020. Alındığı Yer: CDC | Arşiv Bağlantısı
  • CDC. National Botulism Surveillance Summary, 2017. (15 Ocak 2020). Alındığı Tarih: 1 Şubat 2020. Alındığı Yer: CDC | Arşiv Bağlantısı
  • M. D. G. Bergeron, et al. (Bilimsel Rapor, 2019). Botulism Outbreak Associated With Home-Canned Peas. Not: US Department of Health and Human Services/Centers for Disease Control and Prevention.
  • F. Anniballi, et al. (2014). New Target In The Search For Preventive And The Rapeutic Agents For Botulism. Expert Review of Anti-infective Therapy, sf: 1075-1086. | Arşiv Bağlantısı
  • USDA. (Bilimsel Rapor, 2015). National Center For Home Food Preservation. Not: USDA Complete Guide to Home Canning.
  • T. J. Montville, et al. (2012). Food Microbiology: An Introduction. ISBN: 978-1-55581-720-6. Yayınevi: ASM Press.
  • H. Karsen, et al. (2019). Foodborne Botulism In Turkey, 1983 To 2017. Infectious Diseases, sf: 91-96. | Arşiv Bağlantısı
  • B. S. Sivamaruthi, et al. (Bilimsel Rapor, 2018). Toxins In Fermented Foods: Prevelance And Preventions-A Mini Review. Not: MDPI.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 17:14:28 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8240

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
G. Çelik, et al. Gıda Botulizmi: Clostridium botulinum ve Konserve Gıdalar Arasındaki Nasıl Bir İlişki Var?. (9 Mart 2020). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8240
Çelik, G., Bakırcı, Ç. M. (2020, March 09). Gıda Botulizmi: Clostridium botulinum ve Konserve Gıdalar Arasındaki Nasıl Bir İlişki Var?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8240
G. Çelik, et al. “Gıda Botulizmi: Clostridium botulinum ve Konserve Gıdalar Arasındaki Nasıl Bir İlişki Var?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 09 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8240.
Çelik, Gonca. Bakırcı, Çağrı Mert. “Gıda Botulizmi: Clostridium botulinum ve Konserve Gıdalar Arasındaki Nasıl Bir İlişki Var?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 09, 2020. https://evrimagaci.org/s/8240.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close