SARS-CoV-2 Virüsünün Hava Yoluyla Bulaştığını Destekleyen 10 Bilimsel Kanıt

Yazarları arasında Zeynep Tüfekçi'nin de bulunduğu; Trisha Greenhalgh, Jose L Jimenez, Kimberly A Prather, David Fisman ve Robert Schooley tarafından kaleme alınan ve The Lancet’te yayınlanan bir makalede yazarlar, Dünya Sağlık Örgütü tarafından finanse edilen ve Mart 2021'de bir ön baskı olarak yayımlanan Carl J. Heneghan ve arkadaşlarının, SARS-CoV-2’nin hava yolu ile yayıldığı iddiasındaki 67 çalışma ve 22 inceleme üzerinden vardıkları sonuç ile ilgili kaygılarını dile getirerek, hava yoluyla bulaşmayı destekleyen 10 bilimsel kanıtı kaleme aldılar.^{[1], [2]}

Heneghan ve arkadaşları, 1 Şubat - 20 Aralık 2020 arasındaki havadan iletimle ilgili çalışmaları dahil ettikleri incelemede "SARS-CoV-2’nin, çeşitli ortamlarda havada tespit edilebilir olduğu halde bulunamadığını, test edilebilir viral kültür örneklerinin olmaması nedeniyle de havadan bulaşma hakkında kesin sonuçların çıkarılmasının mümkün olmadığını" iddia etmişlerdi. Mevcut kanıtların kalitesinin düşük olduğu, kullanılan yöntemlerin standartlaştırılması ve raporlamanın iyileştirilmesi gerektiği sonucuna varmışlardı. 

Zeynep Tüfekçi ve arkadaşlarının yazdığı kanıtlar, "virüsün havada tespiti konusundaki eksiklikleri öne çıkaran", solunum yolu virüslerinin hava yoluyla bulaşmasını doğrudan göstermenin zorluğu ve pek çok bilimsel kanıtı göz ardı eden yaklaşımın, doğru sonuca varmak için yetersiz bir gerekçe olduğunu gösteriyor. 

Makalede, havadaki aktif patojenleri yakalayamamış olsa da, onlarca yıldır süregelen zahmetli araştırmaların, bir zamanlar damlacıklar tarafından yayıldığı düşünülen hastalıkların, hava yolu ile yayıldığını göstermiş olduğunun altı çiziliyor.

Virüsün hangi yollarla bulaştığının tespit edilmesi büyük öneme sahiptir; çünkü önlem yöntemleri ve stratejileri bu temel bilgi etrafında şekillenmektedir. Örneğin, eğer enfeksiyona neden olan bir virüs, ağırlıklı olarak kısa sürede yerçekimi etkisiyle etrafa düşen büyük solunum damlacıkları yoluyla yayılırsa; bu tür bir virüse karşı alınacak temel kontrol önlemleri arasında doğrudan teması azaltmak, yüzeyleri temizlemek, fiziksel bariyerler kullanmak, fiziksel mesafe, damlacık mesafesinde maske kullanımı, solunum hijyeni ve üst düzey korumanın aerosol üreten sağlık işlemlerine yönelik olarak uygulanması bulunacaktır. Bu tür önlemler açısından iç ve dış mekan arasında bir fark olmayacaktır, çünkü virüsün iletimi için yerçekimine dayalı bir mekanizmadan bahsedildiğinde, her iki ortam için de benzer önlemler geçerli olabilecektir.  

Ancak bulaşıcı bir virüs esas olarak "hava yoluyla taşınıyorsa", enfekte bir kişi nefes verdiğinde, konuştuğunda, bağırdığında, şarkı söylediğinde, hapşırdığında veya öksürdüğünde üretilen aerosolleri soluyan bir başka kişi potansiyel olarak enfekte olabilir. Virüsün hava yoluyla bulaşmasının azaltılması için, aşağıdakiler de dâhil olmak üzere, bulaşıcı aerosollerin solunmasını engelleyebilecek önlemler gerekir:

• havalandırma, 
• hava filtreleme,
• kalabalıklaşmanın ve iç mekanda geçirilen zamanın azaltılması,
• iç mekanda maske kullanımı, maske kalitesine ve yüze oturmasına dikkat, 
• sağlık personeli ile ön saflarda çalışanlar için daha yüksek dereceli koruma.

SARS-CoV-2'nin Hava Yoluyla Bulaştığını Gösteren 10 Kanıt

The Lancet’te yer alan makalede SARS-CoV-2'nin öncelikli olarak hava yoluyla iletildiği hipotezini destekleyen 10 kanıt şöyle sıralanmaktadır:

Kanıt 1: Süper Bulaşma Olayları

Birinci kanıt, süper bulaşma olaylarıdır ve bu tür bulaşmalar pandeminin temel itici güçleri olabilir. Koro konserlerindeki, yolcu gemilerindeki, et entegre tesislerindeki, bakım ve ıslah evlerindeki insan davranışları, oda boyutları, havalandırma gibi değişkenlerin ayrıntılı analizleri, SARS-CoV-2'nin havada yayılmasıyla tutarlıdır ve damlacıklar veya fomitlerle (bulaşıcı hastalık etkenini taşıyan herhangi bir cisim veya madde) yeterince açıklanamaz. Bu tür olayların meydana gelme sıklığı, aerosol iletiminin baskın olduğunu güçlü bir şekilde göstermektedir.

Kanıt 2: Uzun Menzilli Bulaşma

İkinci kanıt karantina otellerindeki asla bir arada olmamış, bitişik odalardaki insanlar arasında SARS-CoV-2'nin uzun menzilli aktarımının belgelenmiş olmasıdır.

Kanıt 3: Asemptomatik Bulaşma

Üçüncüsü, öksürmeyen veya hapşırmayan kişilerden SARS-CoV-2'nin asemptomatik veya presemptomatik bulaşması ve bunun küresel olarak tüm bulaşmanın en az üçte birini ve belki de %59'unu oluşturabilir olmasıdır. Doğrudan ölçümler, konuşma sırasında binlerce aerosol partikül ve sadece birkaç büyük damlacık üretildiğini göstermektedir ki bu durum hava yolu ile bulaşmayı destekler.

Kanıt 4: İç Mekandaki Yüksek Bulaş Sıklığı

Dördüncüsü, SARS-CoV-2'nin iletiminin iç mekanda dış mekandan daha yüksek olması ve iç mekan havalandırmasıyla önemli ölçüde azaltılabilmesidir. 

Kanıt 5: Farklı Ekipmanlarda Farklı Bulaş

Beşincisi, sadece temas ve damlacıklara karşı korunmaya yönelik önlemlerin alınıp, aerosol ile bulaşma gözardı edilerek belirlenen koruyucu ekipmanların kullanıldığı sağlık kuruluşlarında, hastane orijinli enfeksiyonların belgelenmesidir.

Kanıt 6: Havadaki Varlığı Tespit Edilen Virüs

Altıncı kanıt, aktif ve enfeksiyon riski yaratabilecek SARS-CoV-2’nin havada tespit edilmiş olmasıdır. 

Laboratuvar deneylerinde, SARS-CoV-2’nin havada 3 saate kadar bulaşıcı olarak kaldığı saptanmıştır. Aktif SARS-CoV-2, aerosol üreten işlem yapılmadığı halde COVID-19 hastalarının bulunduğu odalardan alınan hava örneklerinde ve enfekte bir kişinin arabasından alınan hava örneklerinde tespit edilmiştir. Bazı hava örneklerine yönelik çalışmalarda SARS-CoV-2 yakalanamamış olsa da, bu beklenen bir durumdur. Hava yoluyla bulaşan virüsün örneklenmesi çeşitli nedenlerle teknik olarak zordur. Hava yoluyla bulaşan iki hastalık olan kızamık ve tüberküloz da hiçbir zaman oda havasından toplanamamıştır.

Kanıt 7: Klima Filtrelerinde Tespit Edilen Virüs

Yedinci olarak, SARS-CoV-2, COVID-19 hastalarının bulunduğu hastanelerdeki klima santrallarının filtrelerinde ve bina kanallarında saptanmıştır; virüs bu mesafelere sadece aerosollerle ulaşabilir.

Kanıt 8: Ayrı Kafeslerde Tutulan Hayvanlar Arası Bulaş

Sekizincisi, ayrı kafeslerde bulunan, enfekte olmamış hayvanlar ile enfekte olmuş hayvanların bir hava kanalıyla birleştirilmesi sonrası yapılan ölçümlerden elde edilen verilerdir ki, SARS-CoV-2'nin bu kafesler arasında yayılımının yalnızca aerosollerle açıklanabileceğini göstermiştir.

Kanıt 9: Aksi Yönde Kanıt Eksikliği

Dokuzuncu, havadan SARS-CoV-2 aktarımı hipotezini çürütmek için güçlü veya tutarlı kanıtlar sağlayan herhangi bir çalışmanın olmamasıdır. Bazı insanlar, enfekte insanlarla aynı havayı paylaştıkları halde Covid-19 enfeksiyonuna yakalanmamış olabilirler, ancak bu durum, çeşitli faktörlerle ve özellikle havalandırma koşulları ile açıklanabilir. 

Kanıt 10: Alternatif Yolları Destekleyen Kanıt Eksikliği

Onuncusu, diğer baskın bulaşma yollarını, yani solunum damlacığını veya fomiti destekleyen kanıtların da sınırlı oluşudur. Yakın mesafeden bulaşmanın büyük solunum damlacıkları veya fomitleri ima ettiği şeklindeki hatalı varsayım, tüberküloz ve kızamığın havadan bulaşmasını reddetmek için de on yıllarca kullanılmıştır. Bununla birlikte, patojen konsantrasyonlarının partikül boyutuyla ölçüldüğü hastalıklarda, daha küçük aerosoller, büyük damlacıklara göre daha yüksek patojen konsantrasyonları göstermiştir.

Makalenin yazarları, bazı hava örneklerinde SARS-CoV-2'ye dair doğrudan kanıt bulunamamasının, havadan iletim konusunda şüphe uyandırmak için kullanılmasının bilimsel bir hata olduğunu ileri sürüyorlar ve şöyle sesleniyorlar: 

SARS-CoV-2'nin havadan iletim yoluyla yayıldığına dair tutarlı ve güçlü kanıtlar vardır. Diğer bulaşma yolları da virüsün yayılımına katkıda bulunuyor olsa da, hava yoluyla bulaşmanın baskın olduğuna inanıyoruz. Halk sağlığı camiası buna göre ve daha fazla gecikmeden hareket etmelidir.