Bukalemun (Chamaeleo chamaeleon)

Gözlem Bilgileri

Muğla'nın Marmaris ilçesindeki Kumlubük'ta gözlemledik. Hava çok bulutlu ve yağmurluydu.

Tanım ve Genel Bilgiler

Genelde ağaçlarda yaşar, parmakları ve kuyruğu ile dallara tutunarak oldukça yavaş hareket eder. Kuyruğu prehensile (kavrayıcı) bir uzuvdur. Vücut yanlardan basıktır, başın üst tarafında miğfer şeklinde bir çıkıntı vardır. Ön ayakta içte 3, dışta 2 parmak bir arada birleşmiştir, arka ayakta ise bu durumun tam tersi bir durum vardır. Gözünlerini bağımsız olarak her tarafa hareket ettirebilir. Renk ve desenini değiştirme özelliğini sahiptir. Bukalemunların bulundukları çevreye uyum amacıyla renklerini değiştirebileceklerine dair yanlış bir kanı vardır. Aslında durum böyle değildir.

Bir bukalemun durağanken yeşildir, yani yapraklı çevresiyle doğalında bir uyum halindedir. Cinsel seçilim veya psikolojik değişimler nedeniyle renk değiştirirler. Kamuflaj için değil. Avlarını yakalamak için, uzun ve ucu yapışkan dillerini kullanırlar. Uygun şartlarda yılda 3 kez çiftleşebilirler ve dişi tek seferde 5 ila 45 kadar yumurtayı toprakta açtığı çukura gömer, yumurtadan çıkan yavrular birkaç yıl içinde cinsi olgunluğa erişir. Anavatanları Afrikadır. Türü tehdit eden başlıca unsur evcil hayvan olarak doğadan toplanılmasıdır, ayrıca kentleşme ve turizm amaçlı yapılaşma, türün yaşam alanlarını daraltmaktadır.

Zübeyir Aküzüm

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Bilinen en eski bukalemun fosili, Anqingosaurus brevicephalus adında Orta Paleosen'e yani yaklaşık 60.7 ila 58.7 milyon yıl öncesine dayanır. Kendisi Çin'de keşfedilmiştir. Ayrıca Çek Cumhuriyeti'nde yaklaşık 23-13 milyon yıl öncesine Erken Miyosen'e ait Chamaeleo caroliquarti türü ve Kenya'da 5-13 milyon yıl öncesine Geç Miyosen'e ait Chamaeleo intermedius türü de bulunmaktadır. Bukalemunların evrimsel tarihi muhtemelen 100 milyon yıl öncesine kadar ulaşıyordu. Hatta o dönemde, günümüzde yaşayan Iguanidae ve Agamidae aileleri ile ortak ataya sahipti. Bu yüzden bu 3 aile, Iguania isimli alt takımda sınıflandırılırlar.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Ülkemizde Ege, Batı Akdeniz, Doğu Akdeniz, gibi bölgelerde görülebilirler. Bütün bukalemun türlerinin yarısından fazlası Madagaskar'da yaşar. Geriye kalan türler Sahra Altı Afrika, Kuzey Afrika, Güney Hindistan, Güney Avrupa ve Güney Arabistan'da yaşar.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

IUCN Kırmızı Liste tarafından Asgari Endişe (Least Concern) olarak sınıflandırılırlar.

Davranış ve Etoloji

Saliseler içinde dışarı fırlayıp böcek avlayan, ait olduğu bedenden çok daha uzun bir dil. Fırlak yuvalarında birbirinden bağımsız hareket eden teleskopik gözler. Tek parmaklı bir eldiven gibi uçta birleşip kıskaç halini almış parmaklar. Tuhaf anatomik özelliklerin bolluğu açısından bukalemuna rakip bulmak zor. Yine de tüm bu bedensel tuhaflıkları içinde bir bukalemunu en iyi tanımlayan özellik - Aristoteles dönemi kadar erken tarihlerde dahi farkına varılmış olan - renk değiştiren derisi.

Bukalemunların dokunduğu şeyin rengini aldığına dair popüler bir mit var. Kimi durumlarda renk değiştirmenin ortama karışmaya yaradığı doğru olabilir ama derinin değişen rengi aslında iletişim amacı taşıyan fizyolojik bir reaksiyon. Yani bukalemun kur, rekabet, çevresel baskı gibi kendisini etkileyen unsurları renkli bir dil kullanarak ifade ediyor. Bukalemunların nasıl renk değiştirdiğini incelediğimiz yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

Zübeyir Aküzüm

Diyet ve Metabolizma

Özellikle böcekler en sevdikleri besinlerdir. Fakat büyük türler, diğer kertenkeleleri ve hatta ufak kuşları bile yiyebilir.

Etimoloji

Bukalemun adı Arapça "bū qalamūn" dan gelmektedir. (A)bū bileşeni Arapça hayvan isimlerinde tipiktir. Lekamun Arapca "yutan" anlamindadir. Kalemun ismi Eski Yunanca χamailéōn "yer aslanı" (χamaí, yere yakın + léōn, aslan) kaynaklıdır. Eski Yunancadaki bu sözcüğün ise Akatça "nēşa qaqqari" yer aslanının çevirisi olduğu düşünülmektedir.