"İçimizdeki Balık" Kitap ve Belgeseli: Prof. Dr. Neil Shubin ile İçinizdeki Balığı, Sürüngeni ve Maymunu Tanıyın!

Milyarlarca yıllık tarihin, bizim bugünkü hayatımız açısından anlamı nedir? Organlarımızın iç işleyişleri ve doğadaki yerimizle ilgili olarak yüz yüze olduğumuz temel soruların cevaplarım, vücudumuz ve zihnimizin, başka canlılarla ortak parçalarımızdan nasıl ortaya çıktığını anladığımızda bulacağız. - Neil Shubin

***

Bilindiği gibi evrimin halk arasındaki tartışmaları "Ara tür göster!"den öteye pek gidemez (tabii bir de "Aminoasitler nasıl bir araya geldi de proteinleri oluşturdu, hı, hııı?" var tabii). Bilim düşmanları oldukları yerde 160 yıldır debelenedursun, bilimde çok güzel gelişmeler olmayı sürdürmekte. Bunlardan birini 2004 senesinde, yaşadık.

Evrimsel biyolojinin öngörü gücü sayesinde, denizden karaya geçişin bugünkü Kuzey Kanada civarlarında meydana gelmiş olması gerektiğini tespit ettik. Yani sudan karaya geçişte, hem denizel, hem karasal özellikleri bulacağımız canlıların bu bölgede bulunuyor olması gerektiğini hem evrimsel biyoloji, hem jeolojik kayıtlar açısından öngördük.

Sonra ömrünü bu işe adamış bilim insanlarından olan Neil Shubin ve ekibi Arktik Kanada'ya giderek aylar süren incelemeler ve kazılar sonucunda tam 375 milyon öncesine ait bir fosil çıkarmayı başardılar. Bu fosil, günümüzde evrim tartışmalarında az çok bulunmuş herkesin tanıdığı Tiktaalik roseae fosilidir. Yani evrimin öngörüsü doğrultusunda yaptığımız kazı %100 başarılı sonuç verdi ve gerçekten de sudan karaya geçişe dair harika bir geçiş örneği tespit ettik.

Hoş, Tiktaalik bu geçişteki tek tür değil: Eusthenopteron, Panderichtyis, Acanthostega, Ichtyostega, Tulerpeton gibi türler zaten bu geçişi temsil ediyordu. Ancak Tiktaalik, hepsinin tam ortasında, neredeyse yarı yarıya karasal ve denizel özellikleri barındırdığı için evrimin milyonlarca zaferinden en kıymetlilerinden biri haline geldi.

Sevgili bilim insanımız Bill Nye'ın da vurguladığı gibi, bilimin gücü, öngörü becerisinde gizlidir. Eğer ki bir bilim dalı, geçmişten edindiği bilgileri kullanarak geleceğe yönelik test edilebilir tahminlerde bulunamıyorsa, zayıftır, hatta bilim bile sayılması şaibelidir. Ancak evrim, bugüne kadar öngörü gücüyle ve matematiksel isabetliliğiyle bilim insanlarının başını döndürmüştür ve döndürmeye de devam etmektedir.

Gelin öncelikle bu harika çalışmayı anlatan kitabı, sonrasında da belgeselini kısaca tanıyalım:

"İçimizdeki Balık" Kitap İncelemesi

Kitabı bir bütün olarak ele alacak olursak yazarımız Neil Shubin, henüz fosilin ne olduğunu yeni öğrendiği zamanlardan Tiktaalik’i bulduğu anlarına kadarki paleontoloji öyküsünü anlatıyor. Bunu yaparken evrimin sudan karaya geçiş anlarından başlayarak günümüze kadarki sürecini hem yazarın kendi hikâyesinin içinde hem de aralara serpiştirilen bilgilerle daha duru hale getirerek anlatıyor.

İçeriği daha detaylı incelemeye geçmeden önce kitabı şekil yönünden inceleyecek olursak, kitabın hikâye devamlılığına uygun biçimde ayrılmış bölümlerden oluştuğunu görüyoruz. Bölümler ilerledikçe hem evrimi zamanda ilerletmiş hem de temel olarak üzerinde durduğumuz canlı ya da organların değiştiğini fark etmiş oluyoruz. Kitap içerisinde resimler ve yazarın kendisine ait fotoğraflar olmak üzere yer yer görsel destekler de mevcut. Yazarın, araştırmalarının günlüğünü tutarcasına kullandığı yalın dil ve hikâye örgüsü kitabı her kesimden insanın rahatlıkla anlayıp keyif alabileceği bir metin haline getiriyor.

Kitap ilk bölümlerde ağırlıklı olmak üzere paleontolojiye oldukça geniş yer ayırmış durumda. Gerek meslekle gerek sadece fosillerle ilgili yer yer yüzeysel yer yer de teknik detaylar barındıran bilgilere yer veriliyor. Örneğin fosillerin katmanlar içerisindeki dizilimini canlıların sınıflandırılma biçimine benzeten yazar, paleontoloji alanında da -evrimsel biyolojinin getirilerinden olan- evrim ağacının dallanan yapısına benzer bir sistematikten yararlandıklarını açıkça belirtiyor ve bunu ‘’kümelerin içindeki kümeleri ortaya çıkarmak’’ olarak betimliyor. Aynı zamanda ‘’Fosiller nasıl zarar görmeden kalırlar?’’gibi soruların da cevabını veriyor. Yazar burada olduğu gibi evrimin diğer bilim ve disiplinlerle ilişkisinden bolca bahsederek evrimsel biyolojinin büyük katkısını, canlılık tarihi için önemini vurguluyor.

Hemen her bölümde karaya geçiş öncesi ve sonrası olmak üzere bambaşka canlıların özellikleri karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıkları üzerinde duruluyor. Kitabın bir bölümü canlıların embriyolojik dönemleri karşılaştırmaya ayrılmış durumda. Bu bölüm özellikle kimi canlıların bu kadar uzak görünmelerine rağmen ne kadar benzer gelişim süreçleri geçirdiklerini gözler önüne seriyor. Yine görsellerle desteklenmiş bu bölüm kitabın en can alıcı noktalarından biri. Yazar uzak görünenin aslında ne kadar yakın olduğunu bir başka bölümde sinek-insan karşılaştırması yaparak ironik bir biçimde açıklıyor. Gen dizilimi benzerlikleri, vücut planı, embriyolojik süreç gibi birçok farklı yönden benzerlik ve farklılıklar inceleniyor.

Birçok ilgili çekici konu aynı akıcı dille kitap geneline yayılmış durumda. Tiktaalik’in adının niçin Tiktaalik olduğundan, bugünkü bazı hastalıkların evrimsel süreçle ilgisine ve tek bir genin neleri değiştirebileceğine kadar birçok anekdot bulunuyor. Elbette evrimden bahsetmişken Darwin’i anmamak olmazdı! Kitapta Darwin’in evrime dâhil oluş süreciyle ilgili ufak atıflar da mevcut. Yazar aynı zamanda paleontoloji sahasında ve tüm araştırma esnasında ekip arkadaşlarıyla beraber yaşadıkları zorlukları da kaleme alıyor.

Evrimsel biyolojiyi öğrenmek isteyenler için bir başlangıç kitabı olabilecek kadar yalın ve eğlenceli; evrimi genel hatlarıyla en önemli mekanizmalarıyla ve geçmişi-bugünüyle ele alan dolayısıyla birçok soruya cevap verebilen, görünüş itibarı ile öyle olmasa da içeriğiyle oldukça bilgi dolu bir kitap İçimizdeki Balık. Evrimsel biyolojiyi konu alan –ve gerçekten evrimsel biyolojiyi anlatan- hemen her kitapta hissedebileceğiniz gibi, İçimizdeki Balık bittiğinde pencerenizden bakıp doğadan üstün değil onunla bir bütün olduğunuzu hissetmemeniz için hiçbir neden yok. 

Keyifli okumalar!

Künye Bilgileri: 

• İçimizdeki Balık: İnsan Vücudunun 3,5 Milyar Yıllık Tarihine Seyahat
• Yazar: Neil Shubin
• Çeviren: Aysun Yavuz
• Basımevi: NTV Yayınları
• 2010 (1. Baskı), 260 sayfa

İçimizdeki Balık, Sürüngen ve Maymun Belgesel Serisi

Bilimde güzel gelişmeler yaşanıyor demiştik: Tiktaalik'in keşfinden ve aynı bölgede türe ait başka kemiklerin de bulunması sonucu keşfin doğrulanmasından (2013 sonlarında oldu bu da) sonra, şimdi Neil Shubin "İçimizdeki Balık" olarak adlandırdığı bu türü evlerimize taşıyor.

ABD'nin PBS kanalında yayınlanan "İçimizdeki Balık" belgeseli, 3.5 milyar yıllık evrim tarihini ele alarak, yüzgeçlerden insan kollarına kadar gelen sürecin nasıl olduğunu bizlere anlatıyor. Tabii sadece bunu değil: Fosillerin nasıl çıkarıldığını, analiz edildiğini, evrimdeki yerlerinin nasıl anlaşıldığını, uzuvların şekillerinin nasıl evrimleştiğini, embriyolarımızdaki evrim izlerini, üreme hücrelerinin bazılarının neden hareketsiz olduğunu ve evrimle ilgili daha nice konu belgeselin içerisinde yer alıyor.

Nihayetinde her birimiz alelacele organize edilmiş balıklarız.

Belgesel, 2015 yılında "En İyi Bilim" ve "En İyi Grafik" alanlarında olmak üzere 2 dalda Emmy Ödülü'ne aday gösterildi.

Belgeseli İzleyin!

Bölümlerin başlıkları şu şekilde (isimlere tıklayarak Türkçe altyazılı olarak izleyebilirsiniz):

1. Your Inner Fish (İçimizdeki Balık)
2. Your Inner Reptile (İçimizdeki Sürüngen)
3. Your Inner Monkey (İçimizdeki Maymun)

Neil Shubin'in kitabının bir diğer tanıtımını buraya tıklayarak, belgeselin yapımında kullanılan Türkçe altyazıların dosyalarını ise buraya tıklayarak görebilirsiniz.