Mizah Etkisi: Komedi ve Kahkahanın Avantajları Nelerdir? Mizahın Avantajları Konusunda Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Mizah etkisi, insanların güldürücü olduğunu düşündükleri bilgilerin daha akılda kalıcı olmasına neden olan bilişsel bir eğilimdir. Genel olarak mizahın ilgiyi ve enerjiyi arttırması gibi çok çeşitli faydalar sunmasının yanında, mizah etkisinin de birçok faydası olabilir. Örneğin, öğrenciler yeni bir kavramı eğlenceli bir hikaye şeklinde, nükteli bir anlatımla öğrendiklerinde, genellikle, nükteli olmayan bir şekilde öğrendiklerine kıyasla bu kavramı akıllarında tutmaya daha yatkın oluyorlar.

Mizahın Faydaları Nelerdir?

İnsanların mizahi olduğunu düşündüğü bir bilgiyi mizahi olmadığını düşündüklerine kıyasla genellikle daha iyi hatırlamaları, mizahın temel faydalarından bir tanesidir.^{[1], [2]}

Mizah etkisi adı verilen bu fayda, kişinin daha önceden karşılaştığı şeyleri tanıma ve geçmiş bilgilerini hatırlamayı sağlayan farkındalık hafızası (İng: "recognition memory") gibi farklı bellek türlerine kadar uzanır.^[3] Buna benzer olarak mizah; sözel (kelimeler ve cümleler), görsel (fotoğraflar) ve karışık (videolar ve karikatürler) bilgiler söz konusu olduğunda, insanların hafızasını iyileştirebilmektedir.^{[4], [5], [6], [7]}

Mizah etkisi, daha yüksek dikkat ve tekrarlama seviyesi gibi faktörlerin bir sonucu olarak, mizahi olmayan bilgilere kıyasla mizahi bilgilerin daha iyi işlenmesine ve hatırlanmasına bağlanabilir.^{[4], [8], [9]}

Ayrıca, iyileştirilmiş hafızaya ek olarak, mizahın çeşitli başka faydaları da bulunmaktadır. Bunlardan en çok dikkat çekenler:

• Mizah, enerji düzeyini arttırır. Mizahi bir şeyi okumak ya da izlemenin pozitif ve enerji verici bir etkisi vardır.^[10] Bu, insanların genel refahı açısından faydalıdır ve mizahi materyalin görüntülenmesinden sonra karşılaşılan bilgilerin hatırlanmasını kolaylaştırır.^[11]
• Mizah olumsuz duyguları azaltır. Mizah insanları, belirli bilgileri işlerken yaşayabilecekleri öfke ve gerginlik gibi olumsuz duygulardan uzaklaştırır.^[12] Bu durum, diğer faktörlerin yanı sıra mizahı işlemenin, çalışan hafızaya önemli bir bilişsel talep oluşturduğu gerçeğine dayandırılabilir; bu da, insanların aksi takdirde yaşayacakları olumsuz duygulardan ziyade mizaha odaklandıkları anlamına gelir.^[13]
• Mizah, ilginin artmasına neden olur. İnsanlara sunduğunuz bilgilere mizah eklemek bu bilgilerin onlara daha ilginç ve çekici gelmesini sağlayabilir. Örneğin, içeriğinde mizah kullanan reklamlar daha akılda kalıcı ve ikna edici olmalarının yanında, insanlardan daha çok ilgi görür.^{[14], [15], [16]}
• Mizah başkalarının kişiye daha olumlu bir tutumla yaklaşmalarını sağlayabilir. Doğru koşullarda ve doğru şekilde kullanıldığında mizah, diğer insanların kişiyle ilgili izlenimlerini iyileştirebilir. Örneğin, bir konuşmanın içeriğine mizahı dahil etmek dinleyicilerin konuşucuyu algılama biçimini olumlu yönde etkileyebilir.^[17] Buna benzer şekilde, mizah kullanmak, özellikle açıklanması gereken olumsuz bilgilerle birleştirildiğinde insanların, kişinin samimiyetine ve yetkinliğine dair algısını iyileştirebilir.^{[18], [19]}

Üstelik, konu üzerindeki diğer çalışmalar mizahın ve kahkahanın birçok çeşitli alanda daha fazla sosyal, zihinsel ve fiziksel faydası olduğunu öne sürmektedir.^{[7], [20], [21], [22], [23], [24]}

Özetlemek gerekirse, mizah etkisi, nükteli bir bilginin nükteli olmayan bir bilgiye nazaran daha akılda kalıcı olmasını sağlayarak mizahın dikkate değer bir faydasını temsil etmektedir. Dahası, mizahın ilgi ve enerji düzeyini arttırma ve olumsuz duyguları azaltma gibi çeşitli diğer faydaları da bulunmaktadır.

Pexels

Mizahın Faydalarına Dair Uyarılar

Bu noktada, mizahın kesin faydalarına dair bazı belirsizlikler olduğunu belirtmek de önemlidir.

Öncelikle, bazı çalışmalar bu konu üzerinde geçmişte yapılan araştırmaları eleştirmiş, bu nedenle mizahın bazı faydalarının geçerliliği konusunda şüphe uyandırmıştır.^{[25], [26]}

Dahası, mizahın faydalarının ardındaki işleyişe dair devam eden araştırmalar bulunmaktadır, ve çeşitliliğin söz konusu olması kuvvetle muhtemeldir. Bu da farklı durumlarda farklı işleyişlerin rol oynadığı anlamına gelir. Buna örnek olarak, mizahın hafızaya olan faydaları hakkında bazı çalışmalar arttırılmış tekrarın etkisi olduğunu öne sürerken, başka çalışmalar ise bu iddiaya karşı çıkmıştır.^{[3], [4], [27]}

Uygulanabilirlik açısından bakılacak olursa, örneğin mizahı daha etkili olarak kullanmak istenilen durumlarda, mizahın faydalarının altında yatan işleyişleri anlamak önemli olabilir. Lakin, bu işleyişlerden bağımsız olarak mizahın pratikteki faydalarının önemli olduğu birçok durum da bulunmaktadır.^[28]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Özetle, mizahın faydaları göz önünde bulundurulduğunda belirli faydalarına ve bunların ardındaki işleyişlere dair belirsizliklerin bulunduğunu unutmamak önemlidir. Özellikle konu mizahın farklı koşullardaki ve farklı insanların üzerindeki etkisi olduğunda bu belirsizlik ön plana çıkmaktadır. Bununla beraber, önceki bölümde ana hatlarıyla verilen mizahın faydalarına dair tatmin edici kanıtlar, mizahın çeşitli durumlarda faydalı olduğunu öne sürmektedir.

Eğitimde Mizahın Faydalarına Dair Örnekler

Mizahın bazı faydaları, mizah kullanımının üniversite düzeyindeki derslerin öğretimine nasıl yardımcı olabileceğini inceleyen bir araştırmayla örneklendirilmiştir.^[29]

Araştırmanın katılımcıları bir dönemlik istatistik dersi alan iki öğrenci grubundan oluşmaktadır. Dersin öğretim görevlisi bir grupta verdiği derslerde mütemadiyen mizah kullanırken, diğer grubun derslerinde mizah kullanmaktan kaçınmıştır.

Spesifik olarak, öğretim üyesi istatistiksel terimleri sınıfa daha nüktedan bir şekilde açıklamak adına eğlenceli karikatürler ve hikayeler sunmuştur. Örneğin, öğrencilere standart sapma (bir grubun üyelerinin grubun ortalamasından ne kadar farklı olduğunu gösteren bir ölçüt) kavramını öğretirken, öğretim görevlisi sınıfa şunları içeren bir karikatür göstermiştir:

(...) Afrika'da bir kaşif, onu kısmen şaşkın gözlerle izleyen birkaç yerli çocuğa doğru konuşmaktadır. Kaşifin arkasında ise varlığından bihaber olduğu, ağzı sonuna kadar açık ve kaşifi yutmak üzere olan irice bir timsah bulunmaktadır. Kaşif çocuklara bakarak 'Timsahlardan korkmanıza gerek yok, bu bölgedeki timsahların ortalama boyları yaklaşık 50 santimetredir.' der. Çocuklardan biri diğerine dönüp, 'Bu amca standart sapmayı da göz önünde bulundursa iyi olur.' der.

Dönem boyunca, öğretim görevlisi ders başına üç ya da dört şakadan fazla olmayacak şekilde ve bazı derslerde mizaha hiç yer vermeden sistematik ve dikkatli olarak mizahı kullanmıştır. Öğretim görevlisi mizahı kullandığı zamanlarda ise şu yolu izlemiştir:

• İlk olarak, öğretim görevlisi istatistiksel bir kavramı öğretir.
• Sonrasında, bu kavramı bir karikatür ya da bir şakayla örneklendirir.
• Son olarak, gülüşmeler sona erdikten sonra öğretim görevlisi öğrencilerin az önce öğrendikleri asıl kavramı tekrar eder.

Dönem sonunda, nüktedan bir şekilde anlatılan derslere katılan grup, diğer gruba nazaran dönem sonu sınavlarından yüz üzerinden yaklaşık 10 puan daha fazla almıştır. Bir başka deyişle, deney grubu ortalama yaklaşık 82 puan alırken, kontrol grubu ortalama yaklaşık 72 puan almıştır. Bu deney daha sonra psikolojiye giriş derslerinden birinde tekrar uygulanmış ve benzer sonuçlara ulaşılmıştır.^[29]

Konuyla ilgili yapılan diğer çalışmalar bu bulguları desteklemiş ve eğitimde mizahın başka faydalarını da tespit etmişlerdir.^{[30], [31]}

Örneğin bir araştırma, nüktedan eğitimcilerin, mizahı kullanmanın öğrenme sürecini daha keyifli hale getirdiğini hissetme eğiliminde olan öğrencileri tarafından genellikle daha olumlu değerlendirildiğini göstermiştir.^[32] Buna benzer şekilde, bir başka araştırmada ise mizahın hemşirelik eğitimi verenler için ders içeriğini aktarmak, öğrencilerin dikkatini konu üzerinde tutmak, kaygıyı dindirmek, öğrencilerle yakınlık kurmak ve öğrenmeyi eğlenceli hale getirmek için etkili, çok amaçlı bir eğitim aracı olduğu sonucuna varılmıştır.^[33]

Not: Bu bölümde sunulan asıl araştırmadaki kısıtlamalardan birisi, kontrol grubuna sunulan materyalin mizah haricinde tamamen aynı içeriğe sahip olduğu belirtilmesine rağmen, eğitimcilerin iki gruba da tamamen aynı sayıda örnek sunup sunmadığının yahut sunulan örneklerin aynı kalitede olup olmadığının açıkça belirtilmemiş olmasıdır.^[29] Buna rağmen, bu araştırma mizahın eğitimde nasıl kullanılabileceğine dair iyi bir örnek oluşturmaktadır. Ayrıca yukarıda da belirtildiği üzere bu araştırmanın bulguları konu üzerindeki birçok ek araştırmayla da desteklenmiştir.^{[30], [31]}

Pexels

Mizahın Faydalı Olabileceği Durumlara Dair Örnekler

Yukarıda görüldüğü üzere, mizahın çeşitli yönlerden faydası dokunabilir. Dolayısıyla, mizahın faydalı olabileceği birçok durum bulunmaktadır. Örneğin:

• Birisini neşelendirmek isterken,
• Başkalarıyla yakınlık kurmak isterken,
• Yapılan bir konuşmayı daha ilgi çekici hale getirmeye çalışırken,
• Üzerinde çalışılan bir projenin öne çıkmasını ve insanların dikkatini çekmesini isterken

mizahın faydası dokunabilir. Bunlara ek olarak, daha spesifik olarak mizahın hafızayla bağlantılı faydalarına gelindiğinde ise, mizahın faydalı olabileceği çeşitli durumlar bulunmaktadır. Örneğin:

• Bir materyali öğrenmek için etkili yolları denerken,
• Başkalarına bir materyali öğretirken,
• İnsanların hatırlamasını istediğiniz bir slogan tasarlarken,
• Hedef kitleniz için akılda kalıcı bir mesaj oluştururken,

mizahtan yararlanılabilir.

Pexels

Mizahı Etkili Bir Şekilde Kullanmanın Yolları

Mizahın çeşitli durumlarda sunduğu faydaların bulunmasının yanında, söz konusu durumlarda mizahı mümkün olduğunca etkili kullanmak da önemlidir. Kullanılan mizahı etkili kılmak adına dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

Agora Bilim Pazarı

Evrim Ağacı Kahvesi 2: Insomnia Omni Roast

Evrim Ağacı ve Kahve Ambarı işbirliğinin ikinci meyvesi olan “Insomnia Omni Roast” nihayet sizlerle!

Evolution Blend‘e gönderdiğiniz olağanüstü geri bildirimler bize ilham oldu ve oradan edindiğimiz deneyim ve talepleriniz üzerine Insomnia’yı yarattık. Mesela Evolution Blend filtre kahve olarak harikaydı ama espressoda birazcık zorlanıyordu (sizden gelen bir geri bildirim de bu yöndeydi); Insomnia’yı hem filtre hem espressoya uygun şekilde hazırladık. Bu, yaptığımız dokunuşlardan sadece biri!

Evolution Blend‘de ne demiştik? “Merak bilimin motoruysa, kahve de yakıtıdır.” Insomnia, bunu bir adım öteye götürecek!

Tabii ki burada kahve bahane, onu unutmamak lazım: Başka yerlerden almak yerine, Agora Bilim Pazarı veya KahveAmbari.com üzerinden alacağınız kahvelerle Evrim Ağacı’nın bilim iletişim çalışmalarına direkt olarak katkı sağlamış olacaksınız. Leziz bir kahve de işin cabası olacak. 😉

Her ürün, size özel olarak hazırlanmakta ve tercihinize göre siparişiniz üzerine işlenmektedir. Kahvemiz, 3 ayrı orijinden derlenmiş olup, %100 Arabica’dır. Reçetesi, Nazmi Karabulut tarafından Evrim Ağacı’na özel olarak geliştirilmiştir ve gizli tutulmaktadır.

Umuyoruz ağzınızın tadına uygun bir ürün çıkarabilmişizdir. Afiyet olsun!

Kargo Bilgileri ve Ambalaj Detayları:

• 250 gr ve 500 gr ürünlerde kargo ücreti alıcıya aittir.
• 1000 gr ürünlerde ise kargo ücretsizdir.
• 250 gram, 500 gram ve 1000 gram olarak alınan tüm ürünler, flatbottom+valfli ve zipli ambalajlarda gönderilecektir.
• Satın alınan miktar ne olursa olsun, ürünler tek bir paket halinde kargoya verilecektir.

Devamını Göster

₺249.90

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

• Mizahın türü. Örneğin, hedef kitlenin üyelerini hedefleyen, kırıcı mizahtan kaçınılmalıdır. Bu tip bir mizah onları yabancılaştırabilir.
• Mizahın biçimi. Örneğin, çok üstü kapalı ya da aşırı uç bir mizah yapmaktan kaçınılmalıdır. Bu tarz bir mizah, makul seviyede yapılan mizahtan daha az etkili olur.
• Mizahın miktarı. Örneğin, mizahı çok sık kullanmaktan kaçınılmalıdır. Aşırı dozda mizah yapmak sinir bozucu olmaya ve soytarı gibi görünmeye neden olabilir.
• Mizahın zamanlaması. Örneğin, iyi bir mizah dahi yanlış zamanda kullanıldığında yapılan mizahın uygunsuz ve etkisiz olmasıyla sonuçlanabilir.
• Mizahın aktarımı. Örneğin, iyi bir mizah dahi kötü bir şekilde aktarıldığında yapılan mizahın uygunsuz ve etkisiz olmasıyla sonuçlanabilir.

Aşağıda, bununla ilgili olarak bazı önerilerimizi bulacaksınız. Bunlar, sizin mizahı olabildiğince etkili bir şekilde kullanmanızı sağlayacaktır diye ümit ediyoruz.

Wikimedia Commons

Mizahın Doğru Türünü Kullanmak

Mizahı etkili bir şekilde kullanmak için, hangi türden mizahın kullanıldığına dikkat etmek önemlidir. Örneğin, söz konusu mizahı eğitimsel bir bağlamda kullanmak olduğunda farklı türden mizah kullanmak tamamen farklı sonuçlara yol açabilmektedir:^{[31], [34]}

• Pozitif mizahın kullanılması; öğrenimde alınan sonuçların iyileşmesi, rahat bir öğrenim ortamı, öğrencilerin daha iyi değerlendirilmesi, öğrenmeye daha fazla istek, bilgileri daha iyi hatırlama ve öğrenci memnuniyetinin artmasıyla ilişkilendirilmiştir.
• Negatif mizahın ve özellikle belirli öğrencileri ya da öğrenci gruplarını hedef alan agresif mizahın kullanılması; öğrenimde daha kötü sonuçlar, kaygılı ve huzursuz öğrenim ortamı, öğrencilerin daha kötü değerlendirilmesi, öğrencilerin dikkatinin daha çok dağılması ve düşük öğrenci memnuniyetiyle ilişkilendirilmiştir.

Pozitif ve negatif mizahın etkileri açısından benzer yapılarla işyeri yönetimi gibi diğer alanlarda da karşılaşılmıştır.^[35]

Bu durum, negatif olarak algılanan mizahtan kaçınarak pozitif olarak algılanan mizahı kullanmanın önemli olduğunu göstermektedir. Bu iki mizah türünü birbirinden ayırmak bazı zamanlarda zor olabilse de, tedbiri elden bırakmayıp hedef kitlenin aşağılayıcı ya da saldırgan bulabileceği mizahtan uzak durmak en iyisidir.

Üstelik, mizahı kullanırken münasip olarak algılanan şeyin bağlama ve hedef kitleye dayalı olduğunu unutmamak gerekir. Örneğin, bir barda arkadaşlarla otururken yapılması uygun olan bir şakayı, bir sınıf bağlamında öğrencilere yapmak uygun olmayabilir.^{[36], [37]}

Not: Mizahı yanlış kullanırsanız, insanlar yaptığınız mizahın kendisini eğlenceli bulsalar bile, sizinle ilgili görüşleri olumsuz yönde etkilenebilir. Örneğin uygunsuz veya kendini fazla beğenmiş mizah kullanırsanız veya mizahı çok sık kullanıyorsanız, insanlar sizi bir "palyaço" olarak görebilirler.^[38]

Mizahın Doğru Biçimini Kullanmak

Mizahı etkili bir şekilde kullanmak söz konusu olduğunda, mizahın biçimi önemlidir. Özellikle:

• Mizah genellikle çok aşırı olmadığı zamanlarda en çok işe yarar. Çoğunlukla, orta karar mizah, aşırı uç mizahtan daha faydalıdır. Örneğin, insanların hafızasını geliştirme konusu gibi daha birçok durumda komik bir kelime esprisi gibi ufak şakalar bile insanların bilgileri daha iyi hatırlamasına yardımcı olur. Dahası, aşırı ve abartılı mizah çoğunlukla kişinin, insanların gözünden düşmenize neden olabilir.^{[3], [8], [39]}
• Mizah genellikle çok üstü kapalı olmadığında en çok işe yarar. Aşırı uç bir mizah kullanmaktan kaçınmanın yanı sıra, genellikle çok üstü kapalı mizahtan da kaçınılmalıdır. Çünkü bu şekilde insanlar şakayı fark etmeyebilirler ve bu da yapmaya çalıştığınız mizahı etkisiz kılar.^[40]

Kullandığınız mizahın türünde olduğu gibi, en uygun biçim de bağlam ve hedef kitle gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir. Örneğin, bazı durumlarda hedef kitle üstü kapalı mizaha olumlu tepki verebilirken, bazı durumlarda kitle bunu fark etmeyebilir bile.

Wikimedia Commons

Mizahı Etkili Bir Hafıza Desteği Olarak Kullanmak

Mizahın etkili kullanımına dair değinilen bilgilere ek olarak, özellikle insanların ilgisini bir bilgiye çekmek ve hafızalarını geliştirmek için bir yol olarak mizahı kullanırken şunlar göz önünde bulundurulmalıdır:

• Mizah, genellikle eldeki bilgiyle ilgili olduğunda daha çok işe yarar. Dolayısıyla, konu ile alakalı olan ve özellikle altı çizilmek istenen bilgiye ilişkin bir mizah kullanılmaya çalışılmalıdır.^[40]
• Mizah bir şekilde beklenmedik olduğunda daha iyi bir dikkat ve hafıza desteği olarak işlevini görebilir. Dolayısıyla, hedef kitlesi tarafından fazla tahmin edilebilir olarak algılanabilecek bilgiden kaçınılmaya çalışılmalıdır.^[41]
• Nükteli bir bilgiye çekilen dikkat bazen bununla alakalı nükteli olmayan bir diğer bilgiye dikkat çekmeye engel olabilir. Bu durum, aslında eğer iki bilgi arka arkaya veriliyorsa bir sorun teşkil etmektedir.

Özet ve Sonuçlar

• Mizah etkisi, insanların öğrendikleri bilgileri mizahi olarak algıladıklarında bu bilgilerin daha akılda kalıcı olmasını sağlayan bilişsel bir eğilimdir.
• Hafızayı geliştirmesinin yanında mizah, konuya olan ilginin ve enerji düzeyinin artması, ve olumsuz duyguların azalması gibi çeşitli faydalarla da ilişkilendirilmiştir. Bu faydalar ise mizahı birçok çeşitli durumda etkili bir araç haline getirmiştir.
• Mizahı etkili bir şekilde kullanmak için, mizahın türünün ve biçiminin kullanılan duruma uygun olduğuna emin olmak gerekir. Bu da, hedef kitlenize kırıcı ya da aşırı uç gelebilecek mizahtan çoğunlukla kaçınmaya çalışmanız gerektiği anlamına gelmektedir.
• Mizahı etkili bir şekilde kullanmak için, kullanılan mizahın miktarının, zamanlamasının ve aktarımının da yerinde olmasına dikkat etmek gerekmektedir.
• Kullanılan mizahın yerindeliği ve etkililiği içinde bulunulan duruma, konuşulan insanlara ve yerine getirilmek istenen amaca bağlı olarak değiştiğinden dolayı, mizahı kullanmanın tek bir doğru yolu yoktur. Bu durumları göz önünde bulundurarak mizah kullanmanın uygun olup olmayacağına, ya da nasıl ve ne zaman mizah kullanılacağına konuşmacının kendisi karar vermelidir.