Erken Yaşta Satrancın Önemi

Her ne kadar Mısır piramitlerindeki kabartmalar bize satrancın en az 4000 yıllık bir oyun olduğunu düşündürse de, oyunun MS 3-4. yüzyılda Hindistan’da başladığı genel kabul görür. Satranç, Avrupa’da “kraliyet oyunu” olarak adlandırılmasından başlayarak 1886 yılında yapılan ilk resmi dünya şampiyonasına, daha sonra ise yapay zekanın satrancı domine edip neredeyse kusursuz hamleler yapabilen bir seviyeye ulaştırmasına kadar birçok değişik dönemden geçmiştir.

Günümüzde ise satrancın soyut düşünme yetisi kazandırma ve karar alma mekanizmasını geliştirme gibi sayısız faydaları üzerine konuşulurken bazı bilinçli aileler, çocuklarının erken yaşlardan itibaren satranç eğitimi almalarını sağlamaktadır. Peki satranç öğrenmenin ve düzenli olarak oynamanın, özellikle küçük yaşlarda, çocuklara ciddi bir faydası var mıdır? Eğer varsa bu faydalar nelerdir?

Türkiye Satranç Federasyonu satrancın yararlarını aşağıdaki gibi sıralamaktadır:

• Kötü alışkanlıklar edinilmesine engel olur.
• Planlı hareket etmenin önemini ve gerekliliğini kavratır.
• Süratli, doğru ve çabuk düşünebilmeye yardımcı olur, olaylara doğru yorumlarla yaklaşabilme yeteneklerini geliştirir.
• Kişiliği ve karakteri olumlu yönde etkiler ve geliştirir.
• "Kendine güven" duygusu aşılar ve bu duyguyu geliştirir.
• Kendi güç ve yeteneklerini daha iyi tanıyarak, bireysel güç ve yetenekleri açığa çıkarmaya ve bireysel doğru kararlar alabilmeye yardımcı olur.
• Dikkatini tek konu üzerinde yoğunlaştırabilme alışkanlığı kazandırır.
• Diğer ders konularının daha iyi anlaşılıp kavranmasına yardımcı olur. Bilimselliği ön plana alarak araştırmalar yapmaya yönlendirir.
• Konulara karşı şüpheci yaklaşımı benimsetir, ezberci zihniyetten arındırır.
• Kişileri düşünen, araştıran, yargılayan varlıklar haline getirir ve yaratıcılıklarında özgür bırakan bir ortam hazırlar.
• Başarıya ancak ve ancak sistemli ve disiplinli bir çalışmayla varılabileceğini gösterir.
• Mücadeleci bir ruh yapısına sahip olmanın gerekliliğini benimsetir.
• Başarısızlıklar karşısında yılmamayı, başarı için daha da çok çalışmanın gerekli olduğunu öğretir.
• Başarılardan büyük hazlar duymayı öğretir, daha da başarılı olmaya yönlendirir.
• Yepyeni hedefler göstererek bu yeni hedefler doğrultusunda motivasyon sağlar.
• Kişilerin olumsuz bir yönünü, eksikliğini, veya bir davranış bozukluğunu hızlıca ortaya çıkarır.
• Kurallara uymayı, dostça oynamayı, kaybetmeyi kabullenmeyi, kazananı kutlamayı öğretir.
• Yakın dostluklar kurup daha çok sosyalleşmeye ve sosyal yaşamının zenginleşmesine yardımcı olur.

11. Dünya Satranç Şampiyonu Robert James Fischer'in (1943-2008) sözünü hatırlayalım:

Büyük bir satranç oyuncusu olmak için güçlü bir hafıza, konsantrasyon, hayal gücü ve sağlam bir irade gereklidir.

Satranç Öğrenmenin Kazandıracağı Beceriler Hakkında Türkiye'de Yapılan Araştırmalar

Bu yazıda, satrancın yararları üzerine yazılmış veya söylenmiş klasik cümleler üzerinde durmaktan ziyade, araştırma grupları üzerinde yapılan deneysel incelemeleri esas aldık ve bu konuda yapılan çalışmaları derlerken daha çok Türkiye’de yapılan araştırmaları göz önünde bulundurduk. Bunun sebebi ise mümkün olduğunca kültürel farklılıklardan kaynaklanabilecek potansiyel hata veya çelişkilerden kaçınmaktı. Bu araştırmalarda satranç oynamanın problem çözme becerisi ve saldırganlık davranışlarıyla ilişkisi incelenmektedir.

Satranç bir zihin sporudur. Saatler sürebilen maçlar her daim konsantre olmayı gerektirir çünkü yapılacak tek bir kötü hamle kırk iyi hamleyi boşa çıkarabilir. Oyun sırasında oluşabilecek her türlü taş kombinasyonu aslında rakibi nasıl yeneceğine dair yepyeni ve çoğu zaman öncekilerden farklı bir problemdir. Bu problemleri farklı yollardan çözmeye çalışmak yaratıcılığı arttırır ve problem çözme becerisini geliştirir. Nitekim yapılan araştırmalar bunu doğrulamaktadır.

İlk olarak Bursa’nın Nilüfer ilçesine bağlı devlet okullarında satranç eğitimi alan 80 okul öncesi dönem çocuk ile herhangi bir eğitim almayan yine 80 okul öncesi çocuk üzerinde yapılan araştırmada problem çözme becerileri incelendi. Sonuç tam da beklendiği gibi çıktı. Okul öncesi dönemde satranç eğitimi alan çocukların almayanlara göre problem çözme becerisinde anlamlı bir artış gözlendi.

Problem çözme becerisi üzerine yapılan bir diğer araştırma ise Erzurum il merkezindeki Maksut Efendi İlköğretim Okulunda yapıldı. Bu araştırma grubu 45 satranç oynayan ve 45 satranç oynamayan olmak üzere toplam 90 ilköğretim öğrencisinden oluşuyordu. Erim Erhan, Muhsin Hazar ve Murat Tekin bu araştırma üzerine yayımladıkları makalenin “Tartışma ve Sonuç” bölümünde şunları söylemektedirler:

Bu sonuçlara göre; satranç oynamayan öğrencilerin oynayanlara göre aceleci yaklaşım düzeyleri ve kaçıngan yaklaşım düzeyleri, satranç oynayan öğrencilerin oynamayanlara göre planlı yaklaşım düzeyleri yüksek çıkmıştır. Satranç insanlara, oyunda olduğu gibi yaşamda da kısa ve uzun vadeli hedefler olması gerektiğini, amacı olmayan oyunun da, yaşamın da bir şey ifade etmeyeceğini anlatmaktadır. Hedefe ulaşmak için bir plan yapılması gerektiğini ve bu plan doğrultusunda eldeki olanakların en akılcı, en ekonomik biçimde kullanılmasını, hedefe ulaşan yolda başa gelebilecek tüm olumsuzluklara karşı tedbirli olmayı, ayrıntılar hesaplansa bile yapılan tüm hamlelerin nasıl amaca hizmet etmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. (Erhan, Hazar ve Tekin. 2009)

Satranç eğitiminin problem çözme becerisine etkisi ile ilgili yapılan ve diğer elde edilen sonuçların aksi yönünde sonuçlar veren, yani satrancın problem çözme becerisini arttırdığı görüşünün aksine, anlamlı bir farkın olmadığını gösteren bir araştırmada ise araştırma grupları lise öğrencilerinden oluşmaktaydı. İşte bu sonuç erken yaşın önemine bir kez daha dikkat çekiyor.

Satrancı da içinde barındıran zeka oyunları ile ilgili yapılan bir başka araştırmada ise zeka oyunlarının çocukların saldırganlık davranışlarına etkileri incelendi. 12-15 yaş arası toplam 200 öğrenci arasında yapılan çalışmada düzenli olarak zeka oyunları oynayan çocukların saldırganlık davranışlarının büyük oranda düştüğü gözlendi.

Tüm bu çalışmalar bize özellikle erken yaşta satranç öğrenmenin kişiye kazandırabileceği ve tüm hayatı boyunca, hayatının her alanında kullanabileceği önemli becerileri göstermektedir. Tam da bu sebeple aileler bu tür konularda bilinçlendirilmeli, öğrenciler okullarda bu tür oyunlara özendirilmeli, satranç eğitimi verebilecek yetkin kişilerin sayısı arttırılmalı ve satranç ile alakalı daha fazla etkinlik ve turnuva düzenlenmelidir.