Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Mikrotəkamül və Macrotəkamül: Yumşaq, Lakin Stabil Bir Dəyişiklik...

Mikrotəkamül və Macrotəkamül: Yumşaq, Lakin Stabil Bir Dəyişiklik...
5 dakika
10
  • Blog Yazısı
Blog Yazısı
Tüm Reklamları Kapat

Təkamül biologiyasında dəyişiklik 2 əsas səviyyədə araşdırılır: mikroevolyasiya və makroevolyasiya. Bunların nə demək olduğunu onların adlarından asanlıqla başa düşmək olur: kənardan asanlıqla görünməyən mikroevolyasiya; ətraflı tədqiqatlarla başa düşülə bilən təkamül dəyişikliklərinə verilən addır. Eynilə bakteriyalar kimi canlıları normal da görə bilməyib yalnız bir mikroskopdan istifadə etdiyimiz zaman görə bildiyimiz kimi... Mikro təkamül adətən bir növ daxilində baş verən dəyişikliklərə verilən addır. Çox vaxt bu dəyişikliklər genlər və zülallar əsasında baş verir (buna görə də onları "mikro" adlandırırlar), lakin mikroevolyusiya bu kimyəvi dəyişikliklərin fiziki görünüşünə (fenotip) təsirini də əhatə edə bilər.

Mikrotəkamül adətən gücünü təkamülün rəsmi tərifindən alır. Xatırlayırsınızsa, təkamül, canlı bir populyasiya içindəki hər bir əlamətin görülmə tezliyinin (frekansının) nəsillər arasında dəyişdiyini bildirir. Məsələn, insan populyasiyasında sarışın saç rənginin meydana gəlməsinə səbəb olan genlər 1940-cı ildə 24%, 1970-ci ildə isə 21% tapılarsa, bu təkamül dəyişiklikdir. Ancaq, məsələn, körpənin 1 yaşı olanda xəyali rəng şkalasında 90% sarışın olması və 25 yaşında 10% sarışın olması halı təkamül deyildir. Bu fərdin ömrü daxilində yaşanan bir dəyişiklikdir və buna görə təkamül biologiyasının deyil, inkişaf biologiyasının maraq dairəsidir. Digər tərəfdən, sarışınlığa səbəb olan genlərin populyasiya daxilində müşahidə edilə sıxlığının nəsildən-nəslə dəyişməsi təkamüldür.

Tüm Reklamları Kapat

Mikrotəkamül də məhz budur. Kənardan baxdığımız zaman, sarışın və ya qəhvəyi saçlı olmağından asılı olmayaraq, insanın “insan" olduğunu bilirik. Ancaq "insan" dediyimiz bu varlıq gözümüzün önündə təkamül keçirsə də, diqqətlə baxılmasa bu təkamül dəyişikliyi görünə bilməz. Eynilə bakteriyalarda olduğu kimi... Buna görə də buna mikrotəkamül deyilir.

Digər tərəfdən, bu dəyişiklik mənasız deyildir. Papulyasiya daxilindəki müxtəliflik ətraf mühitə uyğunlaşma və çoxalma qabiliyyətindən asılı olaraq müxtəlif istiqamətlərdə dəyişir. Bəzi xüsusiyyətlər üstünlüklü olduqları üçün seçilir, digərləri əlverişsiz olduqları üçün populyasiyadan kənarlaşdırılır. Əlverişli nəsillər yeni nəsil formalaşdırmaq üçün çoxalır və genlərini bu populyasiyaya daha çox köçürəcəkləri üçün öz xüsusiyyətlərinin bu növdə görülmə tezliyi də artır. Bu vəziyyətdə deyirik ki, bu xüsusiyyətlər canlıya üstünlük gətirirvə buna görə də təbiət tərəfindən seçilir deyirik. Ancaq bir canlının milyonlarla xüsusiyyətə sahib olduğunu unutmayın! Həm də canlı populyasiyalarının hər zaman bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olmadığını və bəzən ciddi şəkildə əlaqəni kəsmək üçün izolyasiya olunduğunu da xatırlayın.

Tüm Reklamları Kapat

Bunu başa düşdükdə vacib bir məqamı görürsünüz: canlılar üçün "uyğun olan" və "uyğun olmayan" xüsusiyyətlər zamandan-zamana və məkandan-məkana daim dəyişir. Eyni canlı növünün müəyyən şərtlər altındakı müəyyən xüsusiyyətləri ona üstünlük verə bilsə də, həmin növün digər şərtlər altındakı digər xüsusiyyətləri əlverişsiz ola bilər. Bu vəziyyətdə, seçilmiş və aradan qaldırılan xüsusiyyətlər daim qarışıqlıq şəkildə dəyişir. Bu dəyişiklik təbiətin və canlı populyasiyanın dinamikasından asılıdır. Və beləliklə, növün bir o tərəfindən-bir bu tərəfindən tutub çəkişdirən bu "seçki təzyiqi" növün bəzi bölgələrdəki bəzi populyasiyalarının müəyyən xüsusiyyətlərinin daha çox meydana gəlməsinə imkan verir. Bu, bir neçə yüz min il əvvəl eyni növə aid bir-birlərinə çox bənzər görünən canlıların bir neçə yüz min il sonra tamamilə fərqli görünmələri ilə nəticələnir. Beləliklə bu gen (və ya xüsusiyyət) görülmə tezliyindəki dəyişikliklərin sonda açıq və görünən fərqlər yaratmağına makro evolyutsiya deyilir. 

Mikroevolyutsiyanın makroevolyutsiyanı doğurmasının səbəbi elmdə tez-tez rastlaşdığımız davamlılıq (vahid materializm) prinsipi ilə əlaqədardır. Məsələn, suyun bir qabın içərisinə axması axırda qabı doldurmalı və daşırmalıdır. Üstəlik, su bir qabın içərisinə indi də tökülməyə başlasa, 1 milyard il əvvəl də tökülməyə başlasa, eyni nəticəni əldə etməyimiz gözlənilir: qab tədricən dolacaq və sona gəldiyində və daşacaq. Başqa sözlə, zamanın və məkanın bu baxımdan heç bir əhəmiyyəti yoxdur: bu gün təkrarlanan proseslər indi necə işləyirlərsə, milyardlarla il bundan əvvəl də eyni şəkildə işləyirdilər. Məsələn, bu anda cazibə qüvvəsi bütün cisimləri planetin mərkəzinə çəkir. 116 milyon il əvvəl cazibə qüvvəsinin hər şeyi planetdən kənara çıxardığını düşünməyimiz üçün heç bir səbəb yoxdur. Proses və qanunlar davamlıdır. Təkamül üçün də eyni şey keçərlidir. Əgər bu gün cisimlər yavaş-yavaş müəyyən istiqamətlərdə dəyişirsə; 100.000 il əvvəl də, 3 milyard il əvvəl də oxşar şəkildə dəyişmiş olmalı idilər. Əksini düşünmək üçün isə heç bir səbəb yoxdur. Əksinə, qabaqcadan müşahidə etdiyimiz dəyişiklikləri təsdiqləyən saysız-hesabsız fosillər mövcuddur. Bu zaman mikroevolyasiya ilə makroevolyasiya arasındakı əlaqə də dəqiqləşmiş olur: mikroevolyutsa varsa; makroevolyasiya da baş verməlidir (əgər növünsoyu kəsilməzsə). Mikrotəkanül damcı-damcı yığılaraq makroevolyasiyanı doğurur. Bunu ələ aldığımız hər bir canlıda və təkamül tarixində görmək mümkündür.

Okundu Olarak İşaretle
7
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Raporla
Mantık Hatası Bildir
Yukarı Zıpla
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • D. Futuyma. (2009). Evolution. ISBN: 978-0878932238. Yayınevi: Sinauer Associates, Inc..
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 10:55:42 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8898

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close