Kurbağalar (Anura)

Tanım ve Genel Bilgiler

Kuyruksuz kurbağalar olarak da bilinirler. Keza kuyruklu kurbağaların da diğer adı semenderlerdir. Çeşitli ölçülerde bulunabilen, güçlü bacaklara sahip, dilleri ağzın ön kısmına bağlı, neredeyse tüm üyeleri etçil bir amfibi takımıdır. Larva döneminde bitkiyle beslenmede görülebilirken hepçil türler de bulunmaktadır. Yarı sucul bir yaşantıları vardır ve yavruluktan yetişkinliğe başkalaşım (metamorfoz) geçirirler. Yavrularında kuyruk bulunur ancak yetişkinliğe doğru kuyruk dejenere olur, kısalır ve en sonunda kaybolur. Bu duruma istisna olarak gösterilen Ascaphus cinsi 2 türün üyeleri aslında kuyruğa sahip değildir. Erkek üyelerin arkasında bulunan küçük çıkıntı kuyruk sanılsa da aslında kloak kısmının uzantısıdır.

Bazı türleri dillerini hızlıca ileri atıp avını yakalayabilir. Ciltlerini nemli tutmak için sürekli salgı halindedirler. Renkleri ya kamufle olmak için ortamla aynı renkte ya da avcıları uzak tutup zehirli (poisonous) olduklarını belli etmek için parlak ve uyarıcı (aposematizm) olur. Ünlü ok kurbağası familyasının (Dendrobatidae) bazı üyeleri insan gibi büyük memeliler için bile çok güçlü toksinler taşıyabilir. Adları bazen zehirlerini ok gibi fırlatabildikleri gibi bir kanı yaratsa da isimlerinde ok kelimesi yerli halkın onların zehirlerini oklarının ucuna sürmelerinden gelmektedir ve zehirleri ancak onlarla temasa geçince ortaya çıkar. Ancak tüm kurbağa türleri zehirli değildir. Yumurtalarını genelde suya bırakırlar fakat bazı türler karaya yumurta bırakır ya da iribaş evresini atlar. Bazı türlerin kış uykusuna yatarken bazı türleri yaz aylarında toprağın altında kurur.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

İlk dört uzuvlu hayvanlar olan tetrapodlar suculdu. Sudan karaya geçişten sonra yaklaşık 200 milyon yıl öncesine denk gelen bir dönemde farklılaşmaya başlamışlardır.

Anura takımında aslında büyük bir karmaşıklık hakimdir. Bunun sebebi terimlerin dilimize çevrilirken ayrım gözetmeksizin aynı kelime olarak çevrilmesidir. Anura üyelerinden ince vücut yapılı ve uzun bacaklı olanları İngilizce "frog" kelimesi ile karşılanırken kalın vücutlu daha kısa yapılı tıknaz Anura üyeleri İngilizce "toad" kelimesi ile anlatılır. Ancak hem "toad" hem de "frog" kelimeleri dilimizde "kurbağa" olarak karşılık bulmaktadır ve karışıklığa sebep olmaktadır. Fakat karışıklık sadece dilimize özgü değil. Bu iki terim İngilizce'de ayrı ayrı temsil edilmesine rağmen hala yanlış kullanılmaktadır. Öyle ki biyolojik açıdan "frog" olarak isimlendirilmesi gereken türlere "toad" denmesi, bu durumun tam tersi, tüm Anura üyelerine "frog" denmesi gibi durumlar yaşanmaktadır. Her ne kadar "toad" için Türkçe'de "kara kurbağası" kullanılsa da, yeterince dil bilgisine oturmamıştır.

Anura takımı 33 familya ve yaklaşık 6300'den fazla türe sahiptir ve bu onu omurgalılar arasında en kalabalık takımlardan biri yapar. Anura'nın alt taksonlarının sınıflandırılması diğer birçok taksonda olduğu gibi anatomik, gelişimsel ve davranışsal özelliklere dayanır. Ayrımda kriter kabul edilen önemli anatomik özellikler özellikle her bir omurun ön ucunda, arka ucunda veya her iki ucunda içbükey olabilen eklem yüzeyleri, interkalar kıkırdakların varlığı veya yokluğu, pektoral kuşağın durumu, pektoral kuşak üzerinde bir ön projeksiyonun, omosternumun varlığı veya yokluğu; maksiller kemik üzerinde dişlerin varlığı veya yokluğu; ve erkekte Bidder organının (ilkin bir yumurtalık) varlığı veya yokluğudur. Yumurtanın yapısı ve iribaş anatomisi de önemli rol oynar. Yumurta biriktirme ve yönetimi de sınıflandırmada etkili davranışsal özelliklerdendir.

Alt takım: Archaeobatrachia

Çeşitli ilkin kurbağalar ve kara kurbağalarını içeren bir alt takımdır. En ilkin kurbağa türleri bu alt takıma aittir. Avrupa, Asya, Yeni Zelanda, Filipinler ve Borneo'da bulunurlar ve karakteristik olarak küçüktürler. Ayrıca, Ascaphidae ailesi ABD'nin Kuzeybatı Pasifik ve kuzey kayalık dağlarında bulunur ve sadece iki tür tarafından temsil edilir. Takson parafiletik olarak kabul edilir.

• Familya: Alytidae
• Familya: Bombinatoridae
• Familya: Leiopelmatidae

Alt takım: Mesobatrachia

Anura'nın ikinci en büyük alt takımıdır. 6 familya, 16 cins ve yaklaşık 240 türü kapsar. Henüz 1993 yılında sınıflandırılmış nispeten yeni bir taksondur. İsimlerindeki "Meso" orta anlamına gelir ve bu onları diğer iki alt takımın tam ortasına koyar. "Archaeo" ilkel, "Neo" yeni demektir. Avrupa, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Doğu Asya ve Afrikada yayılış gösterirler.

• Familya: Megophryidae
• Familya: Pelobatidae
• Familya: Pelodytidae
• Familya: Pipidae
• Familya: Rhinophrynidae
• Familya: Scaphiopodidae

Alt takım: Neobatrachia

Bu alt takım Anura'nın yaşayan 3 alt takımının en gelişmişi ve en yenisidir. Bu yüzden "Yeni kurbağalar" anlamına gelen Neobatrachia ismi konulmuştur. Neobatrachia o kadar kalabalıktır ki tüm Anura'nın %90'nından fazlasına tekabül eder. Neobatrachia'yı diğer alt takımlardan ayıran en önemli özellikler iskelet yapıları ve bazı davranışsal özelliklerdir. Bu alt takımın neredeyse dünyanın her yerinde yaşayan üyesi bulunmaktadır.

• Familya: Allophrynidae
• Familya: Amphignathodontidae
• Familya: Aromobatidae
• Familya: Arthroleptidae
• Familya: Brachycephalidae
• Familya: Brevicipitidae
• Familya: Bufonidae
• Familya: Calyptocephalellidae
• Familya: Centrolenidae
• Familya: Ceratobatrachidae
• Familya: Ceratophryidae
• Familya: Craugastoridae
• Familya: Cryptobatrachidae
• Familya: Cycloramphidae
• Familya: Dendrobatidae
• Familya: Dicroglossidae
• Familya: Eleutherodactylidae
• Familya: Heleophrynidae
• Familya: Hemiphractidae
• Familya: Hemisotidae
• Familya: Hylidae
• Familya: Hylodidae
• Familya: Hyperoliidae
• Familya: Leiuperidae
• Familya: Leptodactylidae
• Familya: Limnodynastidae
• Familya: Mantellidae
• Familya: Micrixalidae
• Familya: Microhylidae
• Familya: Myobatrachidae
• Familya: Nasikabatrachidae
• Familya: Nyctibatrachidae
• Familya: Petropedetidae
• Familya: Phrynobatrachidae
• Familya: Pseudidae
• Familya: Ptychadenidae
• Familya: Pyxicephalidae
• Familya: Ranidae
• Familya: Ranixalidae
• Familya: Rhacophoridae
• Familya: Rheobatrachidae
• Familya: Rhinodermatidae
• Familya: Sooglossidae
• Familya: Strabomantidae

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Çok fazla çeşitliliğe sahip bu takım dünyanın neredeyse her yerine dağılmıştır. Genelde nemli vücutlarını koruyabilmek için nemli ortamları tercih ederken bazı türler spesifik adaptasyonlar sayesinde kuru ortamlara da uyum sağlamıştır. Göller, dereler, sulak alanlar, yağmur ormanları, bataklıklar, kum tepeleri gibi birçok yerde yaşarlar.

Davranış ve Etoloji

Çiftleşme sırasında ampleksus adı verilen "kucaklama davranışı" sergilerler. Bu sayede erkek dişinin sırtına binerek, bırakılan bir yumurtaları döller. Kucaklaşma davranışının da tipleri vardır. Örneğin aksiller yani koltuk altından veya inguinal yani kasıktan olabilir. Ampleksus sırasında günlerce bu şekilde dolanabilirler.

Her kurbağanın çağrısı (vıraklaması) türüne özgüdür. Kurbağalar havayı gırtlaktan geçirerek oluştururlar. Vıraklayan kurbağaların çoğunda ses, vıraklamanın büyümesi sırasında farklılık gösteren bir veya daha fazla vokal kesesi, boğazın altındaki veya ağız köşesindeki deri zarları ile güçlendirilir. Bazı kurbağa çağrıları o kadar yüksek ki 1.5 km öteden duyulabilirler.

Vıraklama davranışı çoğu zaman çiftleşme döneminde erkek bireyler tarafından bir partner bulmak için sergilenir. Bazı türlerde erkekler tek başlarına bu davranışı gösterirken bazı türlerde erkek bireyler toplanır ve bir koro davranışı gösterir. Belirli türlerde dişiler erkeklerin çağrılarını güçlendirmek için onlara cevap verebilir. Koro davranışı sırasında kalabalıkta öne çıkan nitelikleri olan, daha yoğun seslere sahip erkekleri tercih ederler. Birçok türün diğer erkekleri bölgelerinden kovmak için özel çağrıları da vardır. Tüm çağrılar kurbağanın ağzı kapalıyken üretilir ancak bazı türlerde tehlike durumunda ağzı açıkken üretilen bir acil durum çağrısı da vardır. Bu çağrı diğer çağrılardan daha farklıdır ve genelde kurbağa yakalandığında bu yönteme başvurarak avcının dikkatini dağıtıp kendisini bıraktırmaya çalışır. İçbükey kulaklı sel kurbağasının (Amolops tormotus) çağrıları birçok açıdan sıra dışıdır. Erkekler, yukarı ve aşağı frekans modülasyonlarının gerçekleştiği çağrı çeşitleri sayesinde iletişim kurduklarında, ultrason frekans aralığına düşen çağrılar üretebilirler.

Çoğu kurbağa türü yumurtalarını direkt suya veya nemli ortamlara bırakmaktadır. Yumurtaların yaprakların altına yapıştırıldığı veya dallara asıldığı da bilinmektedir. Yumurtalar bir küme halinde bırakılabildiği gibi ayrı ayrı da olabilirler. Bazı türler yumurtaların başında nöbet tutarken, bazıları yumurtlayıp oradan ayrılır, bazı türler ise yumurtalarını sırtlarında taşırlar. Yavru ölümü fazla olduğu için genelde çok sayıda yumurta bırakılır. Lithobates catesbeianus türünün tek seferde 10.000-20.000 yumurta bırakabildiği gözlemlenmiştir.

Diyet ve Metabolizma

Kurbağalar boyutlarına göre çok çeşitlilik gösteren hayvanları avlarlar. Yapışkan salyaları ve yumuşak dilleri sayesinde kolayca avlarını yakalayabilirler. Büyük çoğunluğu böcekler, diğer küçük eklem bacaklılar veya solucanlar ile beslenir, ancak bazı büyük türler omurgalıları da yerler. Büyük türler diğer kurbağaları ve küçük kemirgenleri dahi yiyebilir. Ceratobatrachus guentheri gibi türler diğer kurbağaları yiyebilir. Kuzey Amerika'da yaşayan Lithobates catesbeianus türü kurbağaların, diğer kurbağaları, fareleri, küçük yılanları ve hatta küçük kaplumbağaları tükettiği bildirilmiştir.