Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Başkalaşım (Metamorfoz) Evrimi

Başkalaşım (Metamorfoz) Evrimi Pixabay
3 dakika
41,587
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 25. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Metamorfoz (Başkalaşım), pek çoğumuzun bildiği gibi bir türün, aynı tür içerisinde, morfolojik, fizyolojik ve anatomik olarak birbirinden tamamen farklı yapılara dönüşmesi demektir. En bilinen örneği ise tırtılın belli bir süre sonra önce koza (pupa) haline, sonra ise kozanın farklılaşarak kelebeğe dönüşmesidir. Bazı böcekler (Insecta), amfibiler (Amphibia), yumuşakçalar (Mollusca), kabuklular (Crustacea), knidliler (Cnidaria), derisidikenliler (Echinodermata) ve tulumlular (Tunicata) başkalaşım geçirebilirler. 

Metamorfoz, türlerin tamamında temel olarak hormonal sistem ile sağlanır, sürdürülür, kontrol edilir ve durdurulur. Örneğin tırtıl gibi böceklerde beyinde bulunan bir bölge, yeteri yaşa (gün cinsinden) ulaşıldığında vücut tarafından uyarılır ve Prototorakitropik Hormon (PTTH) denen bir hormon salgılar. Bu hormonun iki görevi vardır. İlk olarak protorakik bezleri uyarır ve buradan ekdizon isimli bir hormon salgılanır. Bu hormon deri değişimini tetikler ve kimi böcekte dış derinin atılmasına yararken, başkalaşım geçirecek böceklerde derinin farklılaşmasını tetikler. PTTH'ın ikinci görevi, böceklerin corpus allatum isimli organını uyarmaktır. Bu organ, Ergenlik Hormonu (JH) salgılamaktadır ve bu hormon salgılandığı sürece canlı başkalaşım geçiremez, sürekli ergen halde tutulur. PTTH bu organı uyardığında, JH salgısı sona erer ve böcek, normal salgılarının etkisi altında, JH bulamadığı için farklılaşmaya başlar. Yani JH, farklılaşma önünde bir bariyer gibidir ve PTTH tarafından kaldırıldığı anda başkalaşım başlar. 

Tüm Reklamları Kapat

Evrimsel biyolojinin gelişim dönemlerinde metamorfozun evrimsel kökenleri bilim insanlarınca tam olarak anlaşılamamıştır. Metamorfozun evrimine yönelik en güncel ve açıklayıcı cevap, Washington Üniversitesi Zooloji Departmanından Prof. Dr. James Truman ve Prof. Dr. Lynn Riddiford'dan gelmiştir:

Nature dergisinde 1999 yılında yayınlanan "Böcek Metamorfozu'nun Kökenleri" isimli makalelerinde ikili, metamorfozun evrimsel kökenleriyle ilgili araştırmalarının sonuçlarını paylaşmaktadırlar. Araştırmalarına göre metamorfoz, aslında evrimsel olarak "istenen" bir sonuç değildi, ancak zaman ilerledikçe günümüzde metamorfoz olarak karşımıza çıkan mekanizma evrimleşti. Aslında böcekler (ve elbette diğer hayvanlar da) başlangıçta sadece sıradan bir şekilde türlerin gelişimini sağlayan hormonların etkisi altındalardı. Bilim insanları bu gelişimi üç temel basamağa bölmektedirler: Ergenlik Öncesi, Ergen ve Yetişkin. İşte hormonlar, metamorfoz geçiren türlerin dışında kalan tüm türlerde olduğu gibi bu türlerin de yavaş yavaş bu kademeleri geçmesini sağlayacak şekilde evrimleşmişti. Ancak bir noktada, evrimsel baskı (stres) sebebiyle hormonlar farklı çalışmaya başladı ve kademeli bir değişim yerine, ani sıçramalarla gelişmeye başladılar. 

Tüm Reklamları Kapat

Bilim insanları buna sebep olan evrimsel baskıyı şöyle açıklamaktadırlar: Pek çok türde, birey hangi yaştan olursa olsun her yaştan birey benzer besinleri tüketmektedir. Bu da besinlerin kıtlığına sebep olabilmektedir, hele obur hayvan gruplarında. İşte metamorfoz gibi sıçramalı bir gelişim, birbirinden farklı beslenme davranışları olan bireylerin evrimleşmesine izin vermiştir. Örneğin tırtıl yaprakları yerken, pupa (tırtıl kozası) nektar ile beslenmektedir. Böylece yiyecek stokları çok daha verimli kullanılabilmekte ve daha fazla birey üreyebilmektedir. Bu sayede yaşam mücadelesi de daha sakin geçmektedir ve bireyler üreyip çoğalmaya daha fazla zaman ayırabilmektedirler. Benzer şekilde bir pupa ile kelebek de tamamen farklı nişlere ve ekosistemlere sahiptirler. 

Bilim insanları, metamorfozun kademeli olarak nasıl evrimleşebileceğini de açıklamayı başarmışlardır. Öyle ki, şu anda günümüzde bile bu evrimsel süreci gösteren "ara türler" yaşamaktadır: Buna, "eksik metamorfoz" (hemimetamorphosis) denmektedir ve pek çok böcekte bu durumu görmekteyiz. Örnek vermek gerekirse hamamböcekleri, helikopter böcekleri, çekirgeler ve gerçek böcekler hemimetamorfik canlılardır. Hemimetamorflarda, başkalaşım tam metamorfoz geçirenlerden farklı olarak yumurta, ergen ve yetişkin şeklindedir. Evrimsel süreçte yumurtaların dış baskılarla erken çatlaması sonucunda hemimetamorfizmin evrimleştiği düşünülmektedir. 

Bu bir tablo değil! Kanada'nın Vancouver Adası üzerinde bulunan Cedar Lake'teki nilüfer bitkilerinin arasında yüzen kurbağa yavrularına (iribaşlara) ait tam zamanında çekilmiş, harika bir fotoğraf!
Bu bir tablo değil! Kanada'nın Vancouver Adası üzerinde bulunan Cedar Lake'teki nilüfer bitkilerinin arasında yüzen kurbağa yavrularına (iribaşlara) ait tam zamanında çekilmiş, harika bir fotoğraf!

Kurbağaların gelişiminde de metamorfoz görülür. İribaş, genç amfibilerin yetişkin hallerine metamorfoz geçirerek dönüşmeleri öncesindeki formlarına verilen isimdir. Genellikle suda yaşasalar da, bazı iribaşlar hem suda hem karada, bazıları ise tamamen karada yaşayabilmektedir. İribaşların büyük bir çoğunluğu iç ve dış solungaç yarıklarıyla nefes alıp verirler. Genellikle bacak ve kolları bulunmaz; bunun yerine büyük ve düz kuyruklara sahiptirler.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 25. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
16
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Bilim Budur! 15
  • Muhteşem! 7
  • Tebrikler! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 6
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • Umut Verici! 2
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 06:42:20 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/215

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Başkalaşım (Metamorfoz) Evrimi. (21 Ağustos 2011). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/215
Bakırcı, Ç. M. (2011, August 21). Başkalaşım (Metamorfoz) Evrimi. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/215
Ç. M. Bakırcı. “Başkalaşım (Metamorfoz) Evrimi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 21 Aug. 2011, https://evrimagaci.org/s/215.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Başkalaşım (Metamorfoz) Evrimi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, August 21, 2011. https://evrimagaci.org/s/215.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close