Kontrol Altına Alınamayan Yangınlar, Atmosferi Değiştirerek Kendi Hava Olaylarını Yaratabiliyor!

Sıcak hava, duman ve nemden oluşan bir bulut kümesinin, uçakların uçtuğu mesafeye kadar ulaşması sonucu kendi yıldırımlarını yaratan bir yangın... Alevleri rüzgar ile bir o yana bir bu yana savrulan, dokunduğu yeri yakıp geçen, yangın koridorlarında bir an bile duraksamayan bir yangın... Hatta çok nadir görünen bir ateş girdabı...

ABD'nin Oregon eyaletinin güneyinde başlayan Bootleg Yangını'nın sebebi, aylar süren kuraklık ve Haziran 2021'de yaşanan kavurucu sıcaklardı. Bu yangın, ABD'nin 2021 yılının ilk yarısında karşılaştığı en büyük yangındı. Toplamda 138.000 hektarlık orman ve çimenlik alanı yaktı.

İklim değişiminin orman yangınlarını daha büyük ve daha güçlü kıldığı bir dönemde bu yangın, öylesine büyük ve öylesine sıcaktı ki, rüzgar örüntülerini etkileyip, atmosferi çeşitli şekillerde dönüştürdü. ABD Ormancılık Bakanlığı sözcüsü Marcus Kauffman şöyle diyor:

Yangın öylesine büyük ve öylesine çok enerji ve aşırı ısı saçıyor ki, hava durumunu değiştirebiliyor. Normalde hava durumu bir yangının ne yapacağını belirler. Ama bu durumda, yangın hava durumunun ne yapacağını belirliyor.

Bootleg Yangını bu yazının yazıldığı sıralarda 2 haftadır devam ediyor ve bu süre boyunca davranışını sürekli değiştirerek alevlerin uzun ağaçların tepelerine daha fazla yayılmasına, ağaçların bir bütün olarak alevler tarafından yutulmasına, küllerin uzun mesafeler boyunca uçuşmasına ve buralarda yeni yangınları başlatmasına neden oldu. Ulusal Hava Durumu Servisi'nde yangın biriminde görev alan Chuck Redman, bunun ekstrem ve tehlikeli bir durum olduğunu söylüyor.

Bu kadar büyük yangınlar, kendi hava olaylarını yaratarak yangınla mücadele çabalarını zorlaştırabilirler. Yangının gücü ve yaydığı aşırı yüksek ısı, rüzgarın etrafından dolaşmasına neden olabilir, bulutlar yaratabilir ve hatta bazen alev girdapları olarak bilinen, ısı, duman ve hızlı rüzgarlarla karakterize edilen hortumları yaratabilir.

Temmuz 2018'de, Redding, Kaliforniya'da yaşanan ve son derece yıkıcı olan Carr Yangını, 93.000 hektar araziyi yaktı, 1.600 binayı yok etti ve en az 8 kişinin ölümüne neden oldu. Bu ölümlerin bir kısmı, hızı saatte 225 kilometreyi aşan alev girdapları nedeniyle yaşandı.

Birçok orman yangını hızla büyür ve Bootleg Yangını da bir istisna değildi. İlk birkaç gün boyunca sadece 1000 hektar civarında bir alanı yaktı. Ama sonra, kısa süre içinde 20.000 küsür hektara yayıldı. Yangın, neredeyse her gün öngörülemez bir şekilde davranış değiştirdiği için, yangınla mücadele eden 2.200 civarında itfaiye erinin her seferinde güvenli bir yere geri çekilmesi gerekti. bu da yangını durdurmayı zorlaştırdı. 75'ten fazla ev ve bina yandı.

29 Temmuz 2021 gecesi, yangının kuzey ucunda sıra dışı bir şey yaşandı: Daha fazla yayılamasın diye kimyasallarla kaplı bir bölgeyi aşmayı başaran yangın, itfaiye erlerini geri çekilmeye zorladı. Bu, yangın koridorlarını aşacak kadar güçlü yangınlara sadece bir diğer örnek oldu. Ormancılık Bakanlığı'nda bu yangının kontrolünden sorumlu Joe Hessel, şöyle diyor:

Bu yangın gerçekten çok zorlu. Şu anda, öngörülebilir bir süre boyunca devam eden bir savaş vereceğiz gibi gözüküyor.

Yangının gidişatı da öngörülemez olacak gibi gözüküyor. San Jose Eyalet Üniversitesi Orman Yangınlarını İnterdisipliner Olarak Araştırma Merkezi direktörü Craig B. Clements, şöyle diyor:

Yangın davranışı; yakıta, topografiye ve hava durumuna bağlı olarak belirlenir. Neredeyse her gün değişir. Bazen bir dakikadan diğerine bile değişebilir.

Redman, yangının neredeyse her gün, sıcak hava, duman ve nemden oluşan uzun bulutlar yarattığını söylüyor. Bu bulutlara pirokümülüs bulutları deniyor. Bunların boyları bazen 10.000 metreye kadar ulaşabiliyor. Bunlardan birinin çöktüğünü bile gördüler: Özellikle de yerden yukarı doğru olan hava akıntısının sona erdiği erken akşam saatlerinde bunu görmek mümkündür. Şöyle anlatıyor:

Yerden yukarı çıkan o kütlenin bir noktada yere geri düşmesi gerekir. Bu düşüş sırasında, bulutun altındaki hava dışarı doğru itilir ve her yöne doğru yayılan, türbülanslı rüzgarlar oluşturur. Bu da yangını daha fazla yayar. Hiç iyi bir durum değil.

28 Temmuz 2021'de değişen koşullar, daha da büyük ve uzun olan pirokümülonimbus bulutları adı verilen bulut şekillerine neden oldu. Bunlar, bir fırtınada görülen bulutlara benzerdir. Reno'daki Nevada Üniversitesi'nde orman yangınlarını araştıran Neil Lareau, bu bulutların 13.700 metreye ulaşabildiklerini söylüyor.

Mathieu Lewis-Rolland

Tıpkı fırtına bulutları gibi, yangın-kaynaklı pirokümülonimbus bulutları da kendi şimşek ve yıldırımlarını yaratabilir. Bu, itfaiye erlerini endişelendiren bir durumdur, çünkü yepyeni yangınların başlamasına neden olabilir. Tabii bu yangınlar, kendi yağmurlarını da yağdırabilir. Oregon Eyalet Üniversitesi Ormancılık Bölümü profesörlerinden John Bailey, şöyle diyor:

İlginç bir şekilde bir yangın, kendi üzerine yağmur yağmasına neden olabilir.

Bu yağmurlar kimi zaman yakıtları ıslatarak yangınların yavaşlamasına neden oldukları için iyi olabilirler. Ama yüzeye yakın havanın soğuması nedeniyle yağmurlar, bulutlardan yere doğru çok güçlü akıntılar da yaratabilirler.

Yangınlarla mücadele edenlerin söylediğine göre, yangınlar sırasında alev hortumları oluşabilir. Bu hortumlar, alev girdaplarına göre daha küçüktür ve en büyüklerinin çapı en fazla 9-10 metreye ulaşır. Çoğu zaman sadece birkaç saniye ilâ birkaç dakika sürerler.

Ancak Dr. Lareau'nun söylediğine göre, Bootleg Yangını'nda gerçek anlamıyla bir alev girdabı da oluşmuş olabilir. Yani çapı yüzlerce metreyi aşan, rüzgar hızı saatte 100 kilometrenin üzerine çıkabilen, çok daha uzun süreler boyunca yıkıma neden olabilen bir alev fırtınası!

The New York Times

Bunların oluşma nedeni, ateşin sebep olduğu sıcak havanın yükselerek, dışarıdaki daha soğuk havanın yerini doldurmasına izin vermesidir. Yerel topografi ve rüzgar yönündeki değişimlere bağlı olarak (ki bu değişimlere neden olan da yangının kendisidir), yükselen havanın yerini hızla dolduran bu hava akıntısı dönmeye başlayabilir, yükselen havayla birlikte hızlanabilir ve tıpkı kollarını vücuduna yaklaştıran bir buz patencisinin yaptığı gibi, daha da hızlanmaya neden olabilir. Rodman'ın dediğine göre bu türden bir fırtınanın oluştuğuna dair resmi bir rapor yok; ancak bunun oluşmuş olması hiç de şaşırtıcı olmazdı. Hele ki böylesine güçlü ve sıcak bir yangında...

Büyük yangınlarda bazı diğer ateş davranışına daha sık rastlanır. Bootleg Yangını gibi ekstrem yangınlardaki sorunsa, bu anormal davranışların normalde beklenenden çok daha uzun sürmesidir. Kauffman şöyle diyor:

Bu ekstrem davranışların ve abartılı büyümenin günler boyu sürdüğünü görüyoruz. Bu şartlar altında böylesi bir yangınla mücadele edemezsiniz. Bu, çok tehlikelidir.

Bir yangın sırasında görülen ekstrem davranışların ana kaynağı, ateşin neden olduğu yüksek ısı saçımıdır. Bu ısının miktarı ise yakıtın (yani ağaçların ve diğer ölü veya diri bitki örtüsünün) kuruluğuna bağlıdır. Oregon'un güneyindeki yakıtlar, ABD'nin bütün Batı kıyısında olanlar gibi, inanılmaz düzeyde kurudur. Bunun nedeni, bölgede süregelen kuraklıklardır. Dr. Clements, bunu bir kamp ateşine benzetiyor:

En kuru odun ve çerçöpün alevleri sürdürmesini istersiniz. Aynı şey, bir orman yangını için de geçerlidir. Bu nedenle kuraklıkları yakından takip etmek önemlidir.

Eğer bitki örtüsü ıslaksa, yangının yaydığı enerjinin bir kısmı, bu suyu buharlaştırmaya harcanır. Ama eğer buharlaşacak bir nem yoksa, alev daha yüksek enerjiyle yanar. Buna bağlı olarak daha çok ısı saçılır, bu da alevleri daha büyük yapar.

Oregon, Haziran 2021'de aşırı sıcak hava dalgası deneyimledi. Bu dönemde bazı yerlerde mevsim normallerinin 5 derece kadar üstünde sıcaklıklar görüldü ve yeni rekorlar kırıldı. Bu durum, bitki örtüsünün daha da çok kurumasına neden oldu. Oregon'un güneyinde bazı yakıtlar, normal bir yılda yazın sonunda olmasını beklediğimiz kuruluğa Haziran ayında çoktan ulaşmıştı. Dr. Bailey şöyle diyor:

Yanmaya hazır çok fazla yakıtımız var.

Bu ekstrem davranışları ve nihayetinde yangını azaltmaya yardımcı olacak bir şey, iyi ve yaygın bir yağmurdur. Ancak ufukta bu tür bir yağış gözükmemektedir. Redman, şöyle diyor:

Önümüzdeki hafta boyunca bu tür bir rahatlama beklemiyoruz. Ama bundan daha kötüye gidebileceğini de düşünmüyorum.