Knoll Medya Kanunu: Haberlerde Gördüğünüz Her Şeyin Doğru Olmadığını Biliyorsunuz; ama Yine de İnanıyorsunuz!
Effectviology
- Özgün
- Medya Araştırmaları
- Psikoloji
Knoll Medya Kanunu, ana hatlarıyla, insanların medya kanallarında karşılarına çıkan her şeyi doğru kabul ettiğini; bunun tek istisnasının da herhangi bir haberde yanlışları tespit edecek kadar bilgi sahibi olduğu durumlar olduğunu; insanların birinci elden bilgilerle haberdeki yanlışları tespit etmesine karşın "Bu haberde şu bilgiler yanlıştı, demek ki diğer haberlerde sunulan bazı bilgilerin yanlış olma ihtimali var." çıkarımını yapmadığını ifade eder.
Yani bir kişi, kendisinin de dahil olduğu bir olayla ilgili bir haber seyredebilir, haberde nakledilen bilgilerin yanlışlarla dolu olduğunu görebilir; ancak "Bu haberde şunlar yanlıştı, yani başka olaylar hakkında yapılan haberlerde de yanlışlar olabilir." farkındalığına erişemez.
Knoll Kanunu'nu kavramak, medya kuruluşları ve genel bağlamda diğer insanlar tarafından bizlere sunulan bilginin nasıl tüketildiğine ve değerlendirildiğine ilişkin önemli çıkarımlar getirmesi sebebiyle önemlidir. Bu bağlamda bu makalede Knoll Kanunu'nu öğrenecek ve kendi hayatınızda nasıl takip edebileceğinizi göreceksiniz.
Knoll Kanununu Kavramak
Knoll Kanununun temelinde iki genel eğilim yer almaktadır:
- Belirli bir kaynağın sağladığı her şeyin doğru kabul edilmesi eğilimi,
- Belirli bir kaynağın yaptığı hataları, bu hatalar ilgili kaynağın güvenilirliğini ciddi oranda zedelese bile görmezden gelme eğilimi.
Bu eğilimler çeşitli sebepler neticesinde meydana gelir. Bu sebepler arasında dikkat çekenler şunlardır:
- İnsanlar medya kuruluşlarını otorite figürleri olarak görür ve herhangi bir gerekçelendirme olmaksızın güvenirler.
- İnsanlar, gerek habere konu olan kaynak bilgiye erişim kısıtları, gerekse de sunulan bilgiyi değerlendirmeye yönelik uzmanlıklarının veya kaynakların bulunmaması sebebiyle genellikle medya kapsamında ortaya atılan iddiaları doğrulayabilecek beceriden yoksundur.
- İnsanlar, medyanın yanlış haber ürettiği düşüncesinin rahatsızlık vermesi ve şüphe uyandırması sebebiyle veya sunulan bilginin doğruluğunu kontrol etmek için zaman ve çaba harcamaları gerekmesi sebebiyle üretilen tüm haberleri doğru varsaymayı daha kolay bulmaktadır (ve tercih etmektedir).
- İnsanlar, konuya ilişkin öncül fikir ve inançlarını doğrulaması sebebiyle genellikle tercih ettikleri medya kaynaklarında yayınlanan bilgileri doğru kabul etmeyi tercih etmektedir.
Bütün bunlarla beraber Knoll Kanunu ile bütün medya kuruluşlarının güvenilir olmadığı savının veya tercih ettiğiniz medya kaynağının büyük oranda güvenilir olduğunu varsaymanın mantıksız olduğu savının öne sürülmediğinin anlaşılması önemlidir. Knoll Kanunu, bunların ötesinde insanların medyanın güvenilmez olduğunu doğrudan gösteren kanıtlarla karşılaşsalar bile medyanın güvenilmez olma olasılığını gözardı ettiklerini ortaya koyar.
Tarihsel not: Knoll Kanunu, Amerikan gazeteci ve The Progressive dergisinin editörü olan Edwin Knoll'a atfedilir. Kanun, Başsavcı William French Smith tarafından 1982 yılında Amerikan Barolar Birliği Delegeler Meclisi'nde yaptığı bir konuşmada günümüzdeki popülerliğini kazanmıştır.
PixabayKnoll Kanununu Uygulamak
Haber okurken Knoll Kanununu göz önünde bulundurmak, özellikle belirli bir bilgi kaynağının geçmiştegüvenilmez olduğunun kanıtlandığı durumlarda, karşınıza çıkan bilgilere şüpheci bir şekilde yaklaşmanızı sağlayabilir ve böylelikle sürü psikolojisi ve doğrulama önyargısı gibi karar verme ve bilgiyi değerlendirme yetinizi etkileyen unsurlardan kendinizi koruyabilirsiniz.
Bu makalenin ilerleyen bölümlerinde Knoll Kanununu nasıl etkili bir şekilde uygulayabileceğinize yönelik rehber anlatımlar ve ipuçları okuyacaksınız. Bu bilgilerin yanında Knoll Kanununun kritik düşünmeye yönelik unsurlardan yalnızca biri olduğunu ve diğer unsurları da değerlendirmeniz gerektiğini unutmamalısınız. Yani Knoll Kanunu, bir haber okuduğunuzda içeriğini dikkatli bir şekilde değerlendirmenizi sağlayabilir; ancak bu bilgiyi özümseyip kullanacağınız zamanlarda önyargı azaltma teknikleri ve parsimoni (sadelik) yasası gibi psikoloji ve felsefeyi temel alan araçları da kullanmalısınız.
Knoll Kanunu Nerelerde Uygulanır?
Knoll Kanunu ağırlıklı olarak geleneksel medya kuruluşları söz konusu olduğunda uygulanıyor gibi görünse de talk show'lar, bloglar, sosyal medya siteleri gibi geleneksel anlayıştan uzak medya unsurları ve hatta herhangi bir medya kuruluşunun temsil edilmediği arkadaşlık ilişkileriniz de dahil olmak üzere herhangi bir bilgi kaynağının doğruluğunu sorgulamak amacıyla kullanılabilir.
Özetle bilginin kaynağı ne olursa olsun, kendinize edindiğiniz bilginin mükemmel olmadığını ve geçmişte bilgiyi edindiğiniz kaynağın hatalı olduğu durumları hatırlatarak Knoll Kanununu uygulayabilir; bu geçmiş hatalara yönelik düşüncelerinizin içinde bulunduğunuz durumda bilginin kaynağına dair ne gibi çıkarımlarda bulunmanıza aracı olduğunu sorgulayabilirsiniz.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Örneğin tanıdığınız biri gündemdeki bir olay hakkında bir şeyler söylüyor diyelim. Kendinize bu tanıdığınızın söylediği her şeyin doğru olmayabileceğini ve geçmişte benzer olaylar hakkında yanlış bilgiler paylaştığını hatırlatabilirsiniz.
Knoll Kanununu Uygularken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Knoll Kanununu uygularken aklınızda bulundurmanız gereken birkaç önemli husus vardır:
- Knoll Kanunu genel bir kuraldır ve mutlak doğru olarak kabul edilmemelidir. Yani bazı insanlar hakkında bir şey bilmedikleri haberleri değerlendirirken aşina oldukları bir haberde yakaladıkları hataları göz önünde bulundurabilirler. Böyle bir durumda Knoll Kanunu geçerliliğini yitirir.
- Bir haberde hata olması, diğer bütün haberlerde hata olduğu anlamına gelmez. Bir yayın kuruluşunun bir haberinde hata bulmuş olmanız, diğer haberlerinin doğruluğunu sorgulamanıza neden olsa da bir hata diğer tüm haberlerin yanlış olduğu anlamına gelmez; özellikle büyük yayın kuruluşlarında farklı haberlerin farklı kişiler tarafından kaleme alındığını düşündüğünüzde hatanın yalnızca bir kişi tarafından yapılmış, tek seferlik bir hata olduğunu görebilirsiniz.
- Hataların kapsamını ve niteliğini aklınızda tutun. Bulduğunuz hatalar ne kadar fazla sayıda ve ciddiyse, o kaynağa karşı o kadar temkinli olmalısınız. Tek bir küçük hatanın bir haberin tamamını geçersiz kılmadığını ve bu kaynaktan elde edilen tüm bilgileri görmezden gelmeniz gerektiği anlamına gelmediğini unutmayın.
Son olarak, akılda tutulması gereken bir diğer önemli husus da, belirli bir bilgi kaynağının hata yaptığına inanıyor olmanızın, bu kaynağın mutlaka hata yaptığı anlamına gelmediğidir. Kaynağın hatalı olma olasılığının yanında içeriği yanlış anlamış olmanız ya da konuyla ilgili önceden edindiğiniz bilgilerin yanlış olması da mümkündür.
Bu ilkenin, haber kaynaklarının güçlü bir duygusal tepki uyandıran bir konu hakkında haber yaptığında, örneğin çok değer verilen biri hakkında yapılan bir haberde özellikle görüldüğünü akılda tutmak önemlidir. Benzer şekilde, bunun sorun olabileceği bir başka yaygın durum da haberlerin sizin bizzat yaşadığınız bir olayı dışarıdan bir bakış açısıyla aktarmasıdır; bu gibi durumlarda bakış açılarındaki farklılık, yapılan haber doğru olsa bile yanlışmış gibi algılanmasına sebep olabilir.
Knoll Kanunu, ana hatlarıyla çeşitli haber kaynaklarına güvenmemek ve itibar etmemek için bir gerekçe olarak kullanılmamalıdır. Zira bu kanunun amacı, belirli bir kaynaktan gelen bilgiler konusunda daha dikkatli olmanız gereken durumları belirlemenize yardımcı olmaktır.
Caleb OquendoBir Haber Kaynağının İyi Olduğunu Nasıl Anlarsınız?
Knoll Kanunu ile belirli bilgi kaynaklarına ilişkin sorunları tespit edebilmenin yanında, kanunun altında yatan mantığı kullanarak bir kaynağın iyi veya kötü olduğuna yönelik çıkarımlar da yapabilirsiniz.
Örneğin Knoll Kanununu bir haber kaynağı aşina olduğunuz ve değerlendirebileceğiniz bir haber yaptığında bu haberin doğruluğunu belirlemek amacıyla olumlu yönde kullanabilir; değerlendirdiğiniz haber doğruysa haberi aldığınız kaynakta yayınlanan, doğruluğunu veya yanlışlığını değerlendiremeyeceğiniz diğer haberlerin de doğru olabileceğine yönelik olumlu bir çıkarım yapabilirsiniz.
Ancak bu olumlu kullanımın da Knoll Kanununun temel kısıtlarına tabi olduğu; yani mutlak gerçek yerine genelgeçer bir kural olarak kabul edilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Gell-Mann Amnezi Etkisi
Knoll Kanununun yanında, Gell-Mann Amnezi Etkisi olarak adlandırılan ilgili bir başka fenomene de değinmek birçok açıdan faydalıdır.
Gell-Mann Amnezi Etkisi, insanların uzman oldukları konularda yapılan haberlerde yanlış bilgilerle karşılaştıkları ve daha sonra uzman olmadıkları konularda üretilen diğer bilgilerin doğruluğunu değerlendirirken bu yanlışları göz önünde bulundurmadıklarını öne sürer.
Bu terim, bir fizikçi olan Murray Gell-Mann ile yaptığı konuya yönelik bir tartışmadan sonra yazar ve yönetmen Michael Crichton tarafından Gell-Mann'ın ismine atıfla literatüre kazandırılmıştır:
Kısaca açıklamak gerekirse Gell-Mann Amnezi Etkisi şu şekilde çalışır: Bir gazeteyi açarsınız ve iyi bildiğiniz konu hakkında yazılmış bir yazı okursunuz. Murray'in durumunda bu fiziktir, benim durumumda ise gösteri dünyası. Yazıyı okursunuz ve görürsünüz ki yazıyı kaleme alan kişi ne alana dair bir şey bilmektedir, ne de sorunlara hakimdir. Yazı o kadar kötüdür ki konu olarak belirlediği şeyi tersten bir neden-sonuç ilişkisi ile aktarır. Ben bu tür yazılara 'ıslak sokaklar yağmur yağdırır' yazıları diyorum. Gazetelerde bunlardan bolca var.
Böyle yazılarda bulunan onca hatayı gerek hiddetle, gerek eğlenerek okursunuz. Sonra sayfayı bir çevirirsiniz, karşınıza ulusal veya uluslararası haberler çıkar. Çok uzaklarda bir ülke hakkında, mesela Filistin hakkında okuduğunuz haberin çok daha doğru bilgiler içerdiğine inanıverirsiniz ve hafızanız birden sıfırlanır. Yani sayfayı çevirir, bildiğinizi unutursunuz.
Tüm Reklamları Kapat
Bu çerçevede Gell-Mann Amnezi Etkisi ve Knoll Kanununun aynı fenomeni konu aldığı söylenebilir; ancak ikisi arasındaki fark Knoll Kanununun insanların aşina olduğu haberleri değerlendirmelerine yönelik kabiliyetlerine odaklanması; Gell-Mann Amnezi Etkisinin ise haber veya konuya ilişkin uzmanlığı ele almasıdır.
Buna bağlı olarak pratikte Knoll Kanunu da, Gell-Mann Amnezi Etkisi de aynı kavramı ele almaktadır. İnsanlar deneyim veya uzmanlıkları sayesinde bir haberi doğru bir şekilde değerlendirebilir; kimi yanlışlar bulabilir ve aynı kaynaktan farklı bir konuda aynı kolaylıkla değerlendiremeyecekleri bir haber gördüklerinde bu yanlışları unutuverirler.
Not: Gell-Mann Amnezi Etkisi de, Knoll Kanunu da empirik veya psikolojik araştırmalara dayandırılmayan; insan davranışına yönelik yapılmış genel gözlemlerin temel alındığı genelgeçer kurallardır. Gözlemlere dayanıyor olması doğru olmadıkları veya faydasız oldukları anlamına gelmez; ancak yine de uygulanabilirliği söz konusu olduğunda empirik bir araştırma ürünü olmadıklarını göz önünde bulundurmakta yarar vardır.
Mali MaederÖzet ve Sonuçlar
- Knoll Medya Kanunu, "birinci elden bilginiz olan haberler dışında gazetede okuduğunuz her şey doğrudur" deyimiyle özetlenebilir.
- Knoll Kanununa göre bir kimse birincil elden dahil olduğu bir konu hakkında yapılan bir haberi seyredebilir, haberin hatalarla dolu olduğunu görebilir ve çok aşina olmadığı konular hakkında yapılan bir başka haberi seyrederken böyle hataların tekrar yapılmış olma ihtimalini değerlendirmez.
- İnsanların neden Knoll Kanunu ile özetlenen davranışlarda bulunduğunu açıklayan çok sayıda açıklama bulunmaktadır. Makaleye konu olan sebeplerden ilki insanların algıladıkları otorite figürlerinin güvenilir olduğuna inanmaya yönelik eğilimleri; ikincisi medya tarafından ortaya atılan bilgilerin bireysel sınırlar sebebiyle teyit edilemiyor oluşu; sonuncusu da tercih ettikleri bilgi kaynağının doğru bilgi yayınladığına inanmaya yönelik bir eğilimdir, zira tercih edilen kaynaktaki bilgiler bu haberleri seyreden/okuyan kimselerin öncül fikir ve inançlarını doğrulamaktadır.
- Knoll Kanununu akılda tutmak, geleneksel (gazete, televizyon, vb.) veya modern (blog, sosyal medya) medya kaynaklarının veya tanıdığınız insanlar gibi alternatif bilgi kaynaklarının güvenilirliğini değerlendirmenizde size yardımcı olur.
- Knoll Kanununu uygularken karşınıza çıkan hataların doğasını ve seviyesini öz önünde bulundurmak son derece önemlidir; ve unutmamalısınız ki bir kaynağın bir alanda yaptığı bir hata, kaynağın güvenilirliğini sorgulatsa da diğer alanlarda kesinlikle hata olduğu anlamına gelmez.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
7
-
2
-
2
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 22/12/2024 04:01:04 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/13115
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
