Kelebeklerin Dünyası

Kelebekler, her gördüğümüzde içimizi kıpır kıpır eden başkalaşım (metamorfoz) olayının muhteşem ürünleridir. Doğa yürüyüşlerinde gözlerimiz her yerde kelebekleri arar. Bu kadar çok görmek istediğimiz ve hayran kaldığımız kelebekler hakkında ne kadar bilgiye sahibiz? Daha da önemlisi, acaba ne kadar doğru bilgiye sahibiz? Örneğin, kulaktan kulağa yayılmaya devam eden kelebeklerin ömrünün bir gün olduğu bilgisi bir mittir. Yetişkin kelebekler 1 hafta ila 1 yıl arasında yaşayabilirler; bir gün yaşayan bir kelebek türüne ise rastlanmamıştır.

Meltem Çetin Sever

Kelebekler, hayvanlar aleminin eklem bacaklılar şubesinde yer alan böcekler sınıfına ait Lepidoptera takımında yer alırlar. Güveler de bu gruba dahildir. 20.000 civarında kelebek türü vardır. Antarktika dışında dünyanın her yerinde gözlenebilirler. Lepidoptera kelimesi Yunanca’da pullu kanat anlamına gelir. Çok dikkatli bakıldığında kelebeklerin kanatlarında bu pulsu şekiller görülebilir; bunlar uçları yassılaşmış ve genişlemiş kıllardır. Diğer tüm böcekler gibi kelebekler de altı bacağa sahiptir; üç bölümden oluşan ana gövdesi (kafa, göğüs (orta bölüm) ve karın (kuyruk ucu)), ayrıca iki tane anteni ve iki tane de petek gözü vardır.

Meltem Çetin Sever

Kelebeklerin bitkiler dünyasında büyük bir önemi vardır: Polenleri bitkiden bitkiye taşıyarak meyvelerin, sebzelerin ve çiçeklerin yeni tohumlar üretmesine yardımcı olurlar. Hayvanlar dünyası açısından bakıldığında ise kelebekler besin zincirinin dibine yakındır. Kuşlar, memeliler ve diğer böcekler için (özellikle tırtıl aşamasında iken) yiyecek olurlar. Kelebekler soğukkanlıdır, yani vücut sıcaklıklarını ortama adapte edemezler ve vücut sıcaklıkları düşük olduğunda uçamazlar. Kış koşullarına dayanamayan kelebekler korunaklı yerlerde kış uykusuna dalarak yaşayabilirler. Ağaçların soyulmuş kabuk ve kütük gibi yerlerini kışlık alanları olarak kullanırlar. Herhangi bir aşamada (yumurta, larva, pupa veya yetişkin) uyuyabilirler ancak genellikle her tür sadece bir aşamada uykuda kalır.

Meltem Çetin Sever

Kelebeklerin Yaşam Döngüsü

Kelebeklerin yaşam döngüsünün dört aşaması vardır: yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit ya da koza) ve yetişkinlik. Bu değişim sürecine metamorfoz (başkalaşım) denir. Metamorfoz, dişi kelebeklerin iğne başı büyüklüğündeki yumurtalarını bir yaprağa bırakmasıyla başlar. Yaprağa bırakmalarının sebebi, yaprakların oluşacak tırtıllara besin kaynağı olmasıdır. Yumurta dönemi birkaç gün sürer ve kırılan yumurtalardan tırtıllar çıkar. Yaklaşık iki hafta süren bu dönemde tırtıllar dört beş kez deri değiştirirler. Pupa döneminde ise tırtıl kendisini bir yaprağa baş aşağı asarak bir kabuk oluşturur ve yaklaşık 1 hafta kadar bu kozanın içinde kalır. Türüne bağlı olarak bu süreç bir yıldan fazla da sürebilir çünkü bazı kelebek türleri pupa olarak hazırda beklerler. Kelebek kozadan çıkarak kanatlarına kan pompalar ve kuruduktan sonra bir iki saat içinde uçmaya başlar.

Kelebekler Ne Yer Ne İçer?

Tırtıl aşamasında iken yaprak ve diğer bitki parçalarını ağızları ile koparıp çeneleri ile çiğner ve öğütürler. Tırtılların ihtiyaç duydukları her şeyi yedikleri bitkilerden aldıkları için su içmelerine gerek yoktur. Tırtılların aksine, kelebekler etrafta dolaşabilir ve daha geniş bölgelerde uygun yiyecekler arayabilirler. Kelebeklerin büyük bir kısmı çiçek nektarını tercih eder ve genellikle çeşitli sıvılarla beslenirler. Kelebeklerin ağızları yoktur; bunun yerine hortuma benzeyen tüpleri (iki adet) vardır. Ayrıca tat alma duyuları ayaklarındadır. İlk önce ayakları ile besini kontrol edip daha sonra da bu tüpler ile sıvıları emerler. Tüpleri kullanmadıkları zamanlarda spiral haline getirerek kapatırlar.

Pinterest

Meltem Çetin Sever

Kelebekler Nasıl Çiftleşir?

Erkek kelebekler kanatları doğru renk ve desende olan dişi kelebekleri ararlar. Bir erkek kelebek çiftleşmeye uygun bir dişi kelebek gördüğünde dişinin yakınında uçmaya başlar. Erkek kelebek feromon adı verilen özel kimyasalları serbest bırakarak kanatlarını normalden daha fazla çırpmaya başlar. Özel bir dans da yapabilir; eğer dişi kelebek ilgilenirse erkek kelebeğin dansına katılır. Çiftleşme sürecinde, erkek spermi dişiye geçer. Yumurtalar dişi yumurtlama tüpünden geçerken sperm tarafından döllenir. Erkek kelebekler sıklıkla çiftleştikten sonra ölürler. Londra’daki Doğa Tarihi Müzesi’nde Lepidoptera bölümünün sorumlusu olan Dr. Alberto Zilli şöyle diyor:

Renkli kanatlar diğer kelebekler için bir işarettir. Böceklerin kendi türlerini karmaşık bir habitatta tanımasını mümkün kılar. Renkler ayrıca erkek ve dişileri ayırt etmelerini sağlar ki bu durum kelebeklerin eş arayışlarında hayati bir önem taşır.

Renkler karanlıkta işe yaramadığından geceleri uçan kelebekler diğer kelebeklere ulaşmak için akustik ve kimyasal sinyaller kullanırlar. Hem erkekler hem de dişiler birbirleriyle iletişim kurmak için koku salarlar. Zilli şöyle söylüyor:

Birçok türde, dişinin erkeğin yaklaşmasına izin vermesinden önce erkeğin bir dans gösterisi yapması gerekir. Erkek zarif bir şekilde bir dişinin etrafında uçar ve kanatlarını daha hızlı çırparak kokusunun dişiye ulaşmasını sağlamaya çalışır.

Suradech Sribuanoy/Shutterstock

Kelebekler Ne Kadar Uzağa Uçabilir?

Kelebeklerin kanatları çok güçlüdür, çok farklı türde ve renkte kanatlara sahiptirler. Geniş kanatlılar uzun uzun süzülürken; ince kanatlılar hızlı uçup, çok hızlı yer değiştirebilirler. Bazı kelebek türleri inanılmaz uzaklıklara uçabilirler. Kışı daha sıcak bir yerde geçirmek için 5.000 kilometreden fazla göç edebilirler. Kral kelebekleri sonbaharda soğuklar gelmeden önce, Kuzey Amerika'dan Meksika'ya kadar uçarak 3.200 kilometre yol alırlar. İki ay kadar sürecek bu yolculuk boyunca nektarla beslenerek daha ılıman bir iklime göç etmiş olurlar. Bazı bilim insanları kelebeklerin Güneş'in konumunu bir pusula olarak kullanarak yollarını bulduklarını düşünürken, bazıları ise yön tayinini bulutlardan süzülen ışık dalgalarındaki değişiklikleri tespit ederek yapabildiklerini düşünüyor. Milyonlarca kelebek her sene güneye yolculuk yapıyor ve yavrulamak için baharda tekrar kuzeye gidiyor.

Vikipedi