Kaygan Zemin Safsatası: Elimizi Verirsek, Kolumuzu Gerçekten Kaptırır mıyız?

Kaygan zemin argümanları, belirli bir öncül eylemin görece aşırı sonuçlar doğuracağı bir zincirleme reaksiyona sebep olacağını veya bir durumu belirli bir şekilde ele almamız takdirinde daha uç durumları da aynı şekilde ele almamızın gerekeceğini öne süren argümanlardır. Örneğin bir kaygan zemin argümanı şu anda bir olayın gerçekleşmesine müsaade edersek bu olayın yakın gelecekte büyük ve trajik bir olaya sebep olacağını öne sürer. Eğer bu argüman hatalı bir mantık yürütmeye dayanıyorsa, kaygan zemin safsatası olarak da bilinir. Türkçede bu tür argümanlar "Elimizi verdik, kolumuzu kaptırdık." gibi deyimlerle karşılanır.

Kaygan zemin argümanları birçok durumda, hem insanların içsel akıl yürütme süreçlerinde, hem de birçok konuda yürütülen tartışmalarda rol oynamaktadır ve bu nedenle anlaşılması son derece önemlidir. Bu çerçevede makalemizde kaygan zemin argümanlarının çeşitli türlerini inceleyecek, ne zaman hatalı ve ne zaman mantıklı olduklarını görecek ve biri size karşı bu türde bir argüman kullandığında neler yapabileceğinizi öğreneceksiniz.

Kaygan Zemin Örnekleri

Kaygan zemin argümanları birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Örneğin aşağıdaki alıntı, biyoetik bağlamında öne sürülmüş bir kaygan zemin argümanıdır:^[1]

Eğer terminal dönemdeki hastalara destekli intihar hizmeti (ötanazi) verilmesini desteklersek birkaç yıl içinde bu hizmet yaygınlaşır ve tıbbi harcamaları düşürmek amacıyla istenmeyen insanlardan kurtulmanın bir yolu haline gelir.

Aynı türde argümanlar hukuki bağlamlarda da sıkça kullanılmaktadır:^{[1], [2]}

Jüri sayısını 12'den 10'a düşürebiliyorsak neden ikiye düşürmeyelim? Hatta bir? Ya da hiç jüri olmasın?

Kaygan zemin argümanları politika alanında da, özellikle değişime karşı olan ve medya/mevzuat bağlamlarında bunu sıkça dile getiren gelenekçiler tarafından sıkça kullanılmaktadır:^{[2], [3]}

Ülkeye aldığımız göçmenlerin sayısını artırırsak nihayetinde ülkeye girmek isteyen herkesi aldığımız bir hale geliriz. Bu da ülkemizin sonu olur.

Pixabay

Kaygan Zemin Türleri

Kaygan zemin türleri üç ana kategoride ele alınmaktadır:^{[4], [5]}

• Nedensel Kaygan Zemin: Görece küçük bir başlangıç eyleminin görece büyük bir nihai olaya yol açacağı düşüncesi.
• Emsal Kaygan Zemin: Nispeten küçük bir olayın belirli bir şekilde ele alınmasının gelecekte gerçekleşecek görece büyük olayların aynı şekilde ele alınmasına yol açacağı düşüncesi.
• Kavramsal Kaygan Zemin: İki kavram arasındaki fark küçük, belli belirsiz adımlarla aşılabiliyorsa bu iki kavram arasında anlamlı bir fark olmadığı düşüncesi.

Farklı filozofların farklı kaygan zemin türlerini ele alış şekilleri konusunda önemli farklılıklar bulunmaktadır.^[6] Ancak yine de farklı türde ve farklı tanımlarca tanımlanan kaygan zemin argümanlarında ortak payda olarak belirlenen birkaç karakteristik özellik bulunmaktadır.^{[7], [8]} Bu özellikler şöyledir:

• Görece önemsiz bir başlangıç noktası.
• Görece aşırı bir bitiş noktası.
• Başlangıç noktasından bitiş noktasına doğru, genellikle spektrumun ortasında durmaya izin vermeyen bir geçiş süreci.

Kaygan zemin argümanlarının türleri bu bilgiler ışığında aşağıdaki başlıklarda detaylandırılacaktır.

Nedensel Kaygan Zemin

Nedensel kaygan zemin, bir başlangıç eyleminin gerçekleşmesi halinde dramatik bir sonuçla sonuçlanacak bir olaylar zincirinin yaşanacağını öne süren argümanlar türüdür. Örneğin, nedensel kaygan zemin, derslerde zorlanan öğrencilere ekstra özel ders vererek yardımcı olursak, sonunda herhangi bir çaba gösterip göstermediklerine bakılmaksızın tüm öğrencilere mükemmel notlar vereceğimizi savunmayı içerebilir.

Bu çerçevede nedensel kaygan zeminin yapısı şu şekildedir:

Eğer şimdi [görece küçük bir şey] yaparsak, bu daha sonra [görece büyük bir şeye] sebep olacaktır.

Nedensel kaygan zemin argümanının kurulabilmesi için neden ve sonuç bağlamında en az iki olay gereklidir, ancak neden ve sonuç olaylarının arasında herhangi bir sayıda olay yaşanabilir ve bu olayların her biri, doğrudan bir öncekinin sonucu olarak meydana gelir. Bu çerçevede bir nedensel kaygan zemin argümanı şu yapıya sahip olacaktır:

[Küçük olayın] şimdi gerçekleşmesine izin verirsek, daha sonra [başka bir küçük olay] gerçekleşebilir, bu da [orta dereceli bir olaya] ve son olarak [büyük olayın] gerçekleşme olasılığının doğmasına yol açar.

Bu argümanlar genellikle bir olumlu geri bildirim mekanizması içerirler; bu mekanizma da argümanın ilk eylemi olan küçük argümanın gerçekleşmesi takdirinde kendi kendini besleyen bir zincir reaksiyon yaratır. Bu mekanizma argümanı öne süren kişi tarafından açıkça dile getirilebilir veya argümanlarının örtük bir parçası şeklinde kullanılabilir.

Not: Nedensel kaygan zemin, bazen öngörüsel kaygan zemin veya empirik kaygan zemin olarak da adlandırılmaktadır.

Emsal Kaygan Zemin

Emsal kaygan zemin argümanları, görece küçük bir şeye belirli bir şekilde davranarak bir emsal oluşturmanın gelecekte gerçekleşecek büyük bir olaya da aynı şekilde davranmamıza sebep olacağının öne sürüldüğü argümanlardır. Örneğin bir emsal kaygan zemin argümanı çerçevesinde şu anda görece zararsız bir uyuşturucuyu yasallaştırarak bir emsal oluşturmanın ileride çok daha zararlı bir uyuşturucuyun yasallaştırılmasına yol açacağı öne sürülebilir.

Emsal kaygan zemin argümanlarının temel yapısı şu şekildedir:

[Görece küçük bir şeye] şimdi belli bir şekilde davranırsak, daha sonra bizi [görece büyük bir şeye] aynı şekilde davranmaya mecbur kılacak bir emsal oluşturacağız.

Emsal kaygan zemin argümanları, benzer vakaların tutarlı bir şekilde ele alınmasına yönelik gerekliliği temel almaktadır.

Not: Emsal kaygan zemin argümanları, bir mantık safsatası olarak kullanıldığı durumlarda kaygan emsaller safsatası olarak da adlandırılmaktadır.

Kavramsal Kaygan Zemin

Kavramsal kaygan zemin, iki kavram arasında birkaç küçük, neredeyse ayırt edilemez fark varsa bu iki kavram arasında anlamlı bir fark bulunmadığının ve iki kavrama da bire bir aynı şekilde davranılması gerektiğinin öne sürüldüğü argümanlardır. Bu bağlamda kavramsal kaygan zemin argümanlarına bir örnek hayvanlar için ötenazi yasalsa insanlar için de yasal olmalıdır argümanıdır.

Kavramsal kaygan zeminlerin temel yapısı da şu şekildedir:

[Birinci şeyden] [ikinci şeye] bir dizi küçük adımla ulaşmak mümkündür, dolayısıyla bunlar arasında bir ayrım yapmanın geçerli bir yolu yoktur.

Bu argüman türü temellerini belirsizlik kavramından ve (yığın paradoksu olarak da bilinen) sorites paradoksundan almaktadır. Sorites paradoksu, bir kum yığınından tek bir kum tanesinin çıkarılmasının onu yığın olmaktan çıkarmayacağı, ancak aynı zamanda kalan tek bir kum tanesinin de yığın olarak kabul edilmeyeceği gerçeği etrafında dönmektedir; bu da, yığın ve kum tanesi kavramları arasında belirli bir çizgi olmamasına karşın, bir noktada kum çıkarma eyleminin yığını yığın olmaktan çıkaracağı anlamına gelmektedir. Bu çerçevede kavramsal kaygan zemin argümanlarında genellikle "Çizgiyi nerede çekiyorsunuz?", "İnsanlar ne kadar hayvan, hayvanlar ne kadar insan?" türevinde ifadelere başvurulur.^[9]

Ayrıca, bu tür kaygan zemin argümanları genellikle, insanların belirli bir kavrama veya eylem planına bağlılıklarının bir dizi küçük, birbiriyle yakından ilişkili adıma bağlı olduğunu savunan kademelilik veya artımcılık kavramlarını da içerir.^[10] Kademelilik veya artımcılık kavramları özellikle kaygan zemin argümanı kapsamında bir defa ilk adımı attığınızda, genellikle oldukça olumsuz olan son adımı atana kadar bir sonraki adımı, ardından bir sonraki adımı atmamanız için bir sebep olmadığını öne sürer ve böylesi argümanlar ya attığınız ilk adımdan vazgeçmeniz, ya da attığınız adımlarda tutarsız davrandığınızı kabul etmeniz yönünde size baskı uygular.

Not: Kavramsal kaygan zemin argümanları, sorites paradoksu ve asimilasyon kavramlarıyla olan ilişkisi nedeniyle, sorites kaygan zemini veya kaygan asimilasyon safsatası olarak da adlandırılmaktadır.

Pixabay

Kaygan Zemin Safsatası

Kaygan zemin argümanları genellikle safsata niteliğindedir; kullanılan kaygan zemin argümanının türüne bağlı olarak safsata niteliği kazanmalarının sebepleri değişebilir.

Nedensel kaygan zeminler konusunda, ortaya atılan argüman genellikle safsatadır; zira argümanda başlangıç noktasından son noktaya kadar olan süreç göz ardı edilir veya hafife alınır.

Agora Bilim Pazarı

FİZİK (Temel Bilim ve Mühendislik İçin)

Devamını Göster

₺1,730.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Eğer şimdi [görece küçük bir şey] yaparsak, daha sonra [görece büyük bir şey] olacaktır.

Bu kaygan zemin, şimdi yapılacak küçük bir şeyin daha sonra görece büyük bir şeye yol açma olasılığının düşük olması halinde safsata niteliği kazanır, zira argümanda bu küçük olasılık göz ardı edilmektedir.

Emsal kaygan zeminler konusunda, ortaya atılan argüman genellikle safsatadır; zira argüman, mevcut vakaların emsal oluşturmasına rağmen gelecekte karşılaşacağımız vakalara mevcut vakalardan farklı davranabilme becerimizi göz ardı eder.

Bu bağlamda, emsal kaygan zemin argümanları, genellikle belirli bir emsal oluşturmanın reddedilmesi veya bir emsal oluşturup gelecekte karşılaşılacak vakalara benzer şekilde davranılması olmak üzere sadece iki seçeneğin sunulduğu; ve üçüncü bir seçeneğin, yani bir emsal oluşturmamıza rağmen gelecekte diğer vakalara farklı bir şekilde davranabileceğimiz seçeneğinin göz ardı edildiği bir hatalı ikilem içerir.

Eğer [görece hafif bir şeyi] şimdi yasallaştırırsak, ileride [görece olumsuz bir şeyi] yasallaştırmak zorunda kalırız.

Bu kaygan zemin, şu anda [görece hafif şeyi] yasallaştırarak belirli bir emsal oluşturmuş olmamıza rağmen, daha sonra [görece olumsuz şeyi] yasallaştırmaktan kaçınmamız mümkünse safsata niteliği kazanır; zira argüman bu olasılığı hesaba katmamaktadır.

Kavramsal kaygan zeminler konusunda da ortaya atılan argümanlar genellikle safsata niteliği taşır; zira argüman dahilindeki iki kavram arasında bir dizi küçük ayrım bulunsa da argüman, temelinde bu ayrımları görebilme becerimizi görmezden gelir.

Ana hatlarıyla ele alındığında bu beceri küçük ayrımların birikerek kayda değer farklara yol açtığı, veya ayrımlar küçük olsa da çeşitli etmenler çerçevesinde yine de bir ayrım çizgisi çekilebildiği gerçeğine dayanır.

[Görece hafif bir şeye] bu şekilde davranmamız gerektiğini düşünüyorsanız ve [hafif şeyle ilgili, görece olumsuz bir şeye] aynı şekilde davranmazsanız haksız duruma düşersiniz.

Bu kaygan zemin, aralarındaki benzerliklere rağmen [görece olumsuz şey]'e [görece hafif şey]'den haklı olarak farklı davranacağımız bir yol varsa safsata niteliği kazanır; zira argümanda bu olasılık değerlendirilmemektedir.

Mantıklı Kaygan Zeminler

Safsata niteliği, kaygan zemin argümanlarına içkin değildir ve bu argümanlar bazı durumlarda bir safsatadan ziyade doğru bir akıl yürütme biçimi olabilir.^[11] Örneğin:

İnsanların ormanın herhangi bir yerinde ateş yakmasına izin verirsek, gelecekte bir gün muhtemelen bir orman yangınıyla karşı karşıya kalırız.

Bu kaygan zemin argümanı, şu anda görece küçük bir şeye izin verirsek (insanların ormanda herhangi bir yerde kontrolsüz ateş yakması), gelecekte görece büyük bir olumsuz olayın (bir orman yangını) meydana geleceğini öne sürmektedir ve oldukça mantıklıdır.

Genel olarak, belirli bir kaygan zemin argümanının makul ve mantıksal olarak geçerli olup olmadığı sorusunun cevabı, kullanılan argümanın türüne bağlı bir dizi faktör etrafında şekillenir.

Örneğin, nedensel bir kaygan zemin argümanı konusunda ilk olayın nihai olaya yol açma olasılığı dikkate alınmalıdır, çünkü nihai olayın gerçekleşme olasılığı ne kadar yüksekse, kaygan zemin argümanı o kadar güç kazanır.^{[7], [12]} Bu çerçevede kaygan zemin argümanları içsel olarak bir öngörüde bulunduğunda geçerlilikleri, konuyla ilgili empirik kanıtların değerlendirilmesine tabi olur.^{[13], [14]}

Bununla birlikte, bu değerlendirmenin genellikle bir dereceye kadar öznel olduğunu belirtmek önemlidir; yani belirli bir olaylar zincirinin yaşanma olasılığını ölçmek bir dereceye kadar mümkün olsa da ölçülen olasılığın argümana safsata niteliği kazandırması, göz ardı edilebilmesi için ne kadar küçük olması gerektiğini belirlemenin kesin bir yolu bulunmamaktadır.

Bu nedenle, tam ve kesin olasılıkla yaşanacak bir olaylar zinciri içeren bazı kaygan zemin argümanları mantık sınırları içindedir. Ancak olaylar zinciri içindeki ilk halkanın son halkaya sebep olma olasılığının sıfır olduğu argümanlar açıkça birer safsatadır ve bu argümanların geçerliliği tartışmaya açıktır.

Son olarak, bir kaygan zemin argümanının ifade ediliş şeklinin de geçerliliğini etkilediğini de göz önünde bulundurmalısınız. Yani, bir argümanın konu aldığı başlangıç olayının bir son olaya yol açma ihtimali %50 ise, başlangıç olayının "kesinlikle" son olaya yol açacağını ifade etmek bir safsata doğurur. Ancak, başlangıç olayının "belki" son olaya yol açacağını iddia eden bir argüman makul olarak değerlendirilecektir.

Pixabay

Kaygan Zemin Argümanlarına Nasıl Cevap Verilir?

Kaygan zemin argümanına cevap verirken faydalanabileceğiniz çeşitli yaklaşımlar vardır:

• Argümanın eksik parçalarını gösterin. Kaygan zemin argümanları genellikle zeminin başlangıç ve bitiş noktaları arasında bağlantı kurulmasını sağlayan önemli olayları atlar ve bunları birer birer ele almak, öne sürülen argümanın sorunlarını ortaya çıkarır.
• Argümanın farklı parçaları arasındaki kopukluğu vurgulayın. Argümanın temel aldığı parçalar birbirinden ne kadar kopuksa, argüman o kadar mantıksızdır; örneğin belirli bir olayın takibinde bir başka olaya yol açma olasılığının göz ardı edilebilecek düzeyde olması argümanı sorunlu kılar.
• Argümanın başlangıç ve nihai olayları arasındaki mesafeyi belirtin. Bu mesafeyi belirtmek neden bir başlangıç olayının argümanda ifade edilen nihai sonuca varamayacağını ve neden başlangıç ve nihai olaylarını farklı koşullarda değerlendirebileceğinizi açıklamanıza yardımcı olur.
• Başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki süreci durdurmanın mümkün olduğunu gösterin. Bu çerçevede başlangıç noktasının nihai noktaya ulaşmasını aktif olarak engelleyebileceğiniz yolları açıklayabilir, hatta bunları benzer metodların kullanıldığı geçmiş vakaları örnek olarak sunarak destekleyebilirsiniz.
• Kaygan zemin argümanının sorunlu dayanaklarını belirtin. Bazı durumlarda, kaygan zemin argümanının ardındaki öncüllerden biri veya daha fazlası yanlış olabilir; bu durumda argümanın geneline odaklanmak yerine doğrudan kusurlu öncüllere odaklanmak daha faydalı olabilir.
• Kaygan zemin argümanlarının neden sorunlu olduğunu gösteren örnekler kullanın. Bu yaklaşım, örneğin herhangi bir konuda kaygan zemin argümanının mantığa dayanmaksızın üretilebileceğini gösterme yoluyla mevcut argüman yerine genel bağlamda argüman türünü hedef almayı içerir. Bununla beraber bu yaklaşım tercihen tartışma konunuz olan argüman üzerinden yürütülmelidir.
• Rakibinizden argümanını gerekçelendirmesini isteyin. Rakibiniz bir argüman ortaya atmış, ancak argümanın geçerliliğini destekleyen herhangi bir kanıt sunmamışsa, ispat yükünün kendilerinde olduğunu hatırlatabilir ve sundukları argümanın geçerli olduğuna neden inandıklarını gerekçelendirmelerini isteyebilirsiniz.

İçinde bulunduğunuz tartışmaya bağlı olarak bu yaklaşımların işe yarayacağını düşündüğünüz herhangi bir kombinasyonunu kullanabilirsiniz. Bu çerçevede her bir yaklaşımın etkinliğinin kullanılan kaygan zemin argümanı türü, öne sürüldüğü bağlam ve kitle gibi bir dizi faktöre bağlı olarak değişeceğini de göz önünde bulundurmalısınız.

Buna ek olarak, kaygan zemin argümanlarına cevap verirken akılda tutulması gereken bir diğer önemli husus da bu argümanların doğası gereği yanlış olmak zorunda olmadığıdır. Yani argümana herhangi bir yaklaşımla cevap vermeden önce argümanın bir safsata olduğundan emin olmalısınız. Eğer cevap vereceğiniz argümanın bir safsata olup olmadığından emin değilseniz iyi niyet ilkesini uygulayabilir, ve mantık sınırları içerisinde argümanı geçerli bir argüman olarak ele alabilirsiniz. Yine bu çerçevede argümanı sunan kişiden argümanını gerekçelendirmesini isteyebilirsiniz. Bu istekte bulunmak argümanın bir safsata olup olmadığını belirlemek konusunda size yardımcı olabilir.

Kaygan Zemin Argümanlarını Konu Alan Metaforlar

Kaygan zemin argümanlarını, özellikle nedensel argümanları açıklamak için çok sayıda metafor sıkça kullanılmaktadır:

• Domino taşı. Bu metafor bir öncül eylemin durdurulamaz bir zincirleme reaksiyona sebep olacağı fikrini temsilen kullanılır ve popülerliği, kaygan zemin safsatasının bazen domino safsatası olarak anılmasına sebep olmaktadır.
• İnce ipte yürümek. Bu metafor, ince bir çizginin geçilmesi takdirinde durdurulamaz bir olaylar zincirinin başlayacağını ifade etmek için kullanılır.
• Deve burnu. Bu metafor, bir devenin bir çadıra burnunu sokmasına izin verilmesinin konu alındığı bir hikaye ile doğmuştur. Deve zaman içinde çadırın içine tamamen girer ve çıkmaz.
• Kartopu etkisi. Bu metafor, bir kartopunun bir tepeden yuvarlanarak bir çığa sebep olmasına benzer şekilde görece küçük bir başlangıç olayının kendini besleyerek büyüyebileceğini ve hızlanabileceğini ifade etmek için kullanılır.
• Kelebek etkisi. Bu metafor da bir kelebeğin kanat çırpması gibi küçük bir başlangıç eyleminin bir fırtına gibi büyük ve öngörülemez sonuçlara sebep olabileceğini ifade etmek için kullanılır.
• Kaynayan Kurbağa. Bu metafor da yavaşça ısıtılan bir suya yerleştirilen bir kurbağanın iş işten geçmeden suyun ısındığını fark etmeyeceği temeline dayanmaktadır.

Bu metaforlar genellikle kaygan zemin argümanını niteleyen analojiler olarak öne sürülen argümanlarla bir arada kullanılır.

Pixabay

Özet ve Sonuçlar

• Kaygan zemin argümanları, belirli bir başlangıç eyleminin görece aşırı bir sonuca sahip bir olaylar zincirine yol açabileceğini veya bir vakaya belirli bir şekilde davranırsak, daha aşırı vakalara da aynı şekilde davranmamız gerekeceğini öne süren argümanlardır.
• Farklı kaygan zemin türleri bulunmakla beraber bu türler görece basit bir başlangıç noktası, görece aşırı bir nihai nokta ve başlangıç noktasından nihai noktaya kadar durdurulamayan bir süreç olmak üzere üç özelliği paylaşmaktadır.
• Kaygan zemin argümanları mantıklı veya safsata niteliğinde olabilir; geçerlilikleri, söz konusu ilk olayın öne sürülen nihai sonuca yol açma olasılığı ve bu olasılığın nasıl ifade edildiği gibi bir dizi faktöre bağlıdır.
• Hatalı bir kaygan zemin argümanına argümanın eksik noktalarını ve argümanı oluşturan bileşenler arasındaki kopukluğu göstermek, argümanın başlangıç noktası ve nihai noktası arasındaki mesafenin çokluğunu öne sürmek veya bu başlangıç noktası ve nihai nokta arasındaki sürecin engellenebileceğini açıklamak gibi çeşitli yollarla doğrudan karşı çıkabilirsiniz.
• Yanlış bir kaygan zemin argümanına cevap vermenin diğer yolları arasında rakibinizden argümanını gerekçelendirmesini istemek, genel olarak bu tür argümanlarla ilgili sorunları gösteren ilgili bir örnek vermek veya ortaya atılan argümanın sorunlu öncüllerine odaklanmak yer alır.