Kara delikler, uzayda yol alan hiçbir madde veya radyasyonun kaçamayacağı kadar büyük kütleçekim alanlarıdır. Bir kara deliğin kütlesi öyle büyüktür ki, kendilerine yeterince yaklaşan ışığı bile yutarlar. Kara delikler, Evren'deki en enerjik olaylardan biri olan süpernovaların sonucunda meydana gelirler. Evrende yaşamın olabileceği son yer gibi gözükseler de bu konuda ilginç çalışmalar yapılmıştır.
Karadeliklerin Etrafında Yaşam Olabilir mi?
Bir Gezegenin Yaşanabilir Olması
Evren'de yaşamın ortaya çıkabileceği tüm olası yerler ve koşullar tamamıyla bilinmemektedir. Dünya'daki yaşamdan çok farklı temellere dayanan formlar, çok farklı evrimleşmiş canlılar olabilir. Fakat bilinen tek yaşam Dünya'dadır ve bu da bizi diğer tüm olasılıkları düşünmek yerine Dünya koşullarını içeren genel bir şablon oluşturmamıza neden olmaktadır. "Dünya Benzerlik İndeksi" (İng: "Earth Similarity Index") gibi ölçümler ile bir gezegenin yaşam barındırma ihtimali, Dünya ile karşılaştırılarak belirlenmektedir.
NASA'ya göre yaşam için şu kriterler gerekmektedir: sıvı su, karmaşık organik moleküllerin oluşumu için gerekli şartlar ve metabolizmayı canlı tutacak bir enerji kaynağı. Peki bir kara delik, bu koşulları sağlayabilir mi?
Kara Deliklerin Yaşanabilir Bölgesi
Her yıldızın bir "yaşanabilir bölgesi" (İng: "Habitable Zone" veya "Goldilocks Zone") bulunmaktadır. Bu bölgede bulunan gezegenlerin yüzeyinde sıvı su bulunabilir. Sıvı su ise yaşam için en önemli kriterlerden biridir.
Kara delikler, yıldızlar gibi ışık saçmazlar; isimlerinden de anlaşılacağı üzere, karanlıklardır. Fakat Çek Cumhuriyeti'ndeki Silesian Üniversitesi'nden Dr. Pavel Bakala'ya göre kara deliğin muazzam kütleçekimi, mutlak sıcaklığa (-273.15 °C) çok yakın olan Kozmik Mikrodalga Arka Plan Işıması'nı (KMAI) sıkıştırıp enerji kazandırarak spektrumun kızılötesi, görünür hatta morötesi tarafına dönüştürebilir.
Dahası bir kara delik, ışığı tek bir noktaya odaklayarak KMAI'nın gökyüzünde Güneş gibi parlamasını sağlayabilir. Böylece bir kara delik, aynı bir yıldız gibi gezegenlere ısı ve ışık kaynağı olabilir.
Gezegenin yeterince KMAI radyasyonu alabilmesi için, kara deliğin olay ufkuna çok yakın dönmesi gerekmektedir. Ancak olay ufkuna çok yakın ve kararlı bir yörüngeye sahip olabilmesi için de söz konusu kara deliğin yüzeyinin ışık hızına yakın hızlarda dönmesi gerekmektedir. Karadelik ne kadar yavaş dönüyorsa sabit bir yörünge elde etmek için o kadar uzaklaşmak gerekir; bu da gezegenin yeterince KMAI ışığı alamaması demektir.
Yaşanabilir bir gezegende aynı zamanda gündüz ve gece dönüşümü olmalıdır. Bakala'ya göre kara deliğin gölgesi sayesinde gezegende gece oluşumu sağlanabilir. Bir kara deliğin gölgesi, kara deliğin çevresindeki ışığın büyük kısmını bükerek bize ulaşmasını engellemesi sonucu oluşur. Fotonlar, kara deliğin etrafında geçici bir yörüngeye girer ve birkaç tur attıktan sonra uzaya savrulur. Bu da olay ufkundan daha büyük bir yerçekimi gölgesi oluşmasına neden olur. Bu gölgeden geçen gezegen gece vaktine dalmış olacaktır.
Ayrıca etrafında yaşam olabilmesi için, kara deliğin en az 163 milyon Güneş kütlesine sahip olması gerekmektedir. Samanyolu Galaksisi'nin merkezindeki 4 milyon Güneş kütlesine sahip Sagittarus A* gibi daha küçük kara delikler, kendilerine yaklaşan yıldız ve gezegenleri gelgit kuvvetleriyle parçalama eğilimindedir. Daha büyük kütleli kara deliklerde ise olay ufkuna kadar böyle bir gelgit bozulması yaşanmaz.
Kara Delik Etrafındaki Canlılık İçin Bazı Problemler
Dünya'nın eksen eğikliği şu anda 23 derecenin biraz üstündedir. Fakat 41.000 yıllık periyotlarla bu eğiklik 22.1 ila 24.5 derece arasında değişmektedir. Bunlar oldukça uzun sürelerde meydana gelen küçük değişimlerdir, dolayısıyla Dünya'daki mevsimler dengelidir. Fakat bir kara delik etrafında dönen bir gezegen için eksen eğikliği muhtemelen çok dengesiz olacaktır. İtalya Eğitim, Üniversite ve Araştırma Bakanlığı'ndan Dr. Lorenzo Iorio'ya göre böyle bir gezegenin eksen eğikliği sadece 400 yılda onlarca derece değişebilir!
Bir başka problem ise bir kara deliğin üretebileceği aşırı güçlü ultraviyole ışın patlamalarının gezegenin atmosferini yok edecek olmasıdır. Harvard Üniversitesi'nden teorisyen Avi Loeb'in hesaplarına göre kara deliğin yüzeyine böylesine yakın bir gezegenin hiçbir şansı olamaz.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Eğer böyle bir gezegen varsa bile onu tespit etmek oldukça zor olacaktır. Fakat ilerideki bazı misyonlar bu konuda umut vericidir: 2034 yılında ESA'nın başlatmayı planladığı Lazer İnterferometre Uzay Anteni (LISA) görevi, kütleçekimsel dalgaları algılamak için oldukça hassastır. NASA'dan Dr. Jeremy Schnittman bu konuda şunları söylüyor:
LISA, Samanyolu Galaksisi'nde Dünya boyutunda olası bir kara delik gezegenini görecek kadar hassas olacak. Jüpiter büyüklüğünde bir gezegen için ise bundan bin kat daha uzakları inceleyebilecek.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
32
-
22
-
13
-
12
-
12
-
8
-
5
-
3
-
2
-
1
-
1
-
1
- P. Sutter. Is Life Possible Around Black Holes?. (6 Mart 2020). Alındığı Tarih: 25 Temmuz 2022. Alındığı Yer: Space.com | Arşiv Bağlantısı
- C. Stuart. Can Life Exist Around A Black Hole?. (2 Ekim 2020). Alındığı Tarih: 25 Temmuz 2022. Alındığı Yer: BBC Science Focus Magazine | Arşiv Bağlantısı
- D. Clery. Could A Habitable Planet Orbit A Black Hole?. Alındığı Tarih: 30 Temmuz 2022. Alındığı Yer: Science | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 12:01:19 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12164
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
