İnsan Ömrü, Uzunluğu ve Evrim

Geçen yüzyılda yaşam süresinin tıp biliminin gelişimine bağlı olarak artışından bahsedilir, hatta coğrafya onuncu sınıf lise kitabında ders olarak işlenilir; ama buna karşın dikkatimi çeken şudur ki günümüzden yüzyıllar öncesi yaşamış tanınmış insanların biyografilerinde yaşam bazılarının -hatta çoğunun- yaşam sürelerinin günümüzdeki kadar uzun olduğuna rastlamaktayız, bunun tam olarak sebebi nedir? Bu artış bir yüzyıldan daha büyük bir ölçekte mi gerçekleşti? Veya bu bahsi geçen artış, erken yaşta ölen kişilerin sayısındaki azalma mı?

 Aslında bunun pek çok sebebi olabilir. Evet, tıp ömrümüzü uzattı ve uzatıyor; ancak öte yandan, gelişen teknoloji, bundan yüzyıllarca önce insanların hayal dahi edemeyeceği tehlikeleri de beraberinde getiriyor. En azından, odanızda uyurken, odada bulunan elektronik aletlerden yayımlanan radyasyonu düşünün. Ki daha yüz binlerce yeni olgu, sağlığımıza tehdit oluşturacak şekilde hayatımıza girdi.

Genellikle eskiden insanların erken ölme sebebi, elbette hem evrimsel geçmişimizde, hem de insanların yaşam biçimlerinde aranmalıdır. İlk kısmı oldukça açıktır; çünkü vahşi doğada bir türün bireylerinin, belli bir ortalamadan uzun süre yaşaması, doğal kaynakların israfı anlamına gelecektir. Dolayısıyla doğanın tüm türler üzerinde Doğal Seçilim etkisiyle ömürlerinde kısaltıcı bir etkisi vardır. İnsan, vahşi yaşam zincirinden çıkarak aslında bunu bir nebze olsun kırmıştır (ve şu anda kaynakları nasıl sömürdüğümüzün farkındasınızdır). Öte yandan, eski zamanlarda insanlar çok daha sağlıklı yaşayabilme şansına da sahiplerdi. Yiyeceklerin tümü organikti, insanlar sürekli bağ-bahçelerinde çalışıyorlardı. Bunlar, insanın ömrünü fiziksel olarak arttıran etmenlerdir. Ayrıca, örneğin Antik Yunan'da pek çok düşünür bulunmaktaydı. Düşünme ve özellikle okuma/yazma faaliyeti, insanın mental ömrünü uzatan faktörlerin başında gelir. Çünkü beyin kolay kolay pes etmez ve yaşlanmaz, dolayısıyla beyinden vücudun kalanına giden bilgiler daha uzun yıllar kesilmez. 

İşte bu parametrelerin farklı kombinasyonları, kişilerin devirler boyu ömrünü belirlemektedir. Evet, elbette eski çağlarda da uzun ömürlü bir dolu insan olmuştur; ancak siz sadece biyografisi bulunanlara bakarak (ki çoğunlukta olduklarını düşünmüyoruz, ya da örnek genişliğiniz sınırlı olabilir) tüm popülasyonu değerlendiremezsiniz, bu hata olur. Bildiğimiz kadarıyla, popülasyon içi ortalama olarak bakıldığında, yani bir devirde yaşamış tüm insanların ortalama ömürleri kıyaslandığında, seneler geçtikçe tıp biliminin özverili çabaları sayesinde ömrümüz az çok artmaktadır. Günümüzde de 30-40 yaşında ölen pek çok ünlü, yazar, şair, bilim insanı vardır; ancak bu, 21. yüzyılda insan ömrünün bununla sınırlı olduğunu göstermez.

Science dergisinde 10 Mayıs 2002'de yayınlanan bir makaleye göz atalım:

Günümüzde, insanların büyük bir yüzdesinin beklenen ömrü (en iyi koşullarda tutulduklarında yaşayabilecekleri ve genetik özellikleriyle belli oranda sınırlandırılan ömürleri) 30.000 gündür (~82 yıl), bazı çok şanslı (?) insanların 40.000 güne (~109 yıl) kadar ulaştığı olmuştur. Günümüzden 2.000 sene önce ise insanların beklenen ömrü 7.000 gün (~20 yıl) kadardır. 1796 yılında ise 24 yıl kadar olduğu bilinmektedir. Bundan 100 yıl sonra, yani 1890'lı yıllarda yılında bu sınır iki katına, 48 yıla kadar çıkmıştır. Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri'nde erkeklerin beklenen ömrü 72 yıl, kadınlarınki 79 yıl olarak belirlenmiştir, ortalama olaraksa 77 yıl olduğu belirtilmektedir. Erkekler ve kadınlar arasındaki bu fark tam olarak bilinmemektedir; ancak araştırmalar sürmektedir. Japonya'da ise insanların ortalama beklenen ömrü 90 yıl kadardır. Aşağıdaki görsel, yine Science dergisinden alınmıştır. Dikey eksende "beklenen insan ömrü", yatay eksende ise yıllar yer almaktadır:

Popular Science

Artış, oldukça nettir. Biraz daha istatistik: 1800'lerde her 1000 yenidoğandan 300-400 tanesi ölürken, günümüzde sadece 100 ölüm gerçekleşmektedir. Bu da, tıbbi müdahalenin gelişmesinden kaynaklanır. 

Peki bu artış ne zamana kadar sürecek? Aslında, Berkeley Üniversitesi'nden araştırmacıların söylediğine göre, son yıllarda, geçmiş yıllara oranla insan ömrü artışında herhangi bir yavaşlama yoktur. Aynı araştırıcılar, ortalama ömürlerimizin muhtemelen 120 yıla kadar çıkıp orada sabitleneceğini düşünmektedirler. Öte yandan insan ömrünün bir sabit olmadığını, sonsuza kadar uzaması için genetik bazı engeller hariç bir engel bulunmadığını belirtmektedirler. Canlıların neden öldüklerinin Biyolojisini merak edenlere aşağıdaki yazımızı önemle tavsiye ediyoruz:

https://www.facebook.com/note.php?note_id=172846476106769

Konu hakkında söylenecek sözler çok ancak şimdilik, en azından "insan ömrü" ile ilgili olarak bunların yeterli olacağını düşünüyoruz.

Teşekkür: Enes Denizhan Ekici