Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Dünya Tarihindeki 5 Büyük Pandemi Nasıl Son Buldu?

Dünya Tarihindeki 5 Büyük Pandemi Nasıl Son Buldu? Pixabay
Pandemi
6 dakika
41,877
Podcast
9:25
Altay Kenger
Seslendiren
24
  • İndir
  • Dış Sitelerde Paylaş
Tüm Reklamları Kapat

İnsan nüfusunun artmasına bağlı olarak yeni bulaşıcı hastalıklar da gün yüzüne çıkmaya devam ediyor. Çok sayıda insanın birbirleriyle ve hayvanlarla iç içe yaşaması sağlık ve besin önlemlerindeki zayıflıklar ile birleştiğinde hastalıkların yayılabilmesi için gerekli koşulları sağlamaktadır. Buna ek olarak keşfedilen yeni ticaret yolları alışılmamış enfeksiyonların yayılmasını kolaylaştırarak küresel salgınların oluşumunda etkin rol oynamıştır.

Peki bu salgınlar nasıl bitiyor? Bunu öğrenmek için, geçmişteki küresel salgınlardan 5 tanesinin nasıl sonlandığına bakabiliriz.

Tüm Reklamları Kapat

1. Jüstinyen Veba Salgını (Plague of Justinian)

Tarihteki en ölümcül pandemilerin üçü Yersinia pestis (bubonik veba veya kara veba bakterisi) ismindeki, vebaya sebep olan ve üç farklı formu bulunan bir bakteridir. Yersinia pestis 1894 yılında bir İsveç/Fransız fizikçi ve bakteriyolog olan aynı zamanda Pastör Enstitüsünde çalışan Alexandre Yersin tarafından keşfedilmiştir.

Jüstinyen Veba Salgını, Bizans başkenti Konstantinopolis'e (günümüzdeki adıyla İstanbul'a) M.S. 541'de ulaştı. Yersinia pestis bakterisine sahip pirelerin fareler üzerinde konaklayarak ticaret gemileri aracılığıyla Mısır üzerinden neredeyse tüm Akdeniz boyunca yayılmasıyla sonuçlanmıştır.

Tüm Reklamları Kapat

Veba, Konstantinopolis'de büyük kayıplara yol açtı. Avrupa, Asya, Kuzey Afrika ve Arap Yarımdasına da büyük bir hızla yayılarak Dünya nüfusunun dörtte birinden fazlasının (30-50 milyon kişinin) ölümüne sebep oldu. DePaul Üniversitesi tarih profesörü Thomas Mockaitis şöyle diyor:

İnsanların hastalık bulaşan bireylerden kaçınmak dışında bu hastalıkla nasıl savaşılabileceğine dair en ufak bir fikri bile yoktu. Vebanın sona ermesiyle pandemiden canlı kurtulanlar üzerine en iyi tahmin, iyi bir bağışıklığa sahip olduklarıydı.

Dönemin Roma İmparatoru Jüstinyen'in Roma İmparatorluğu'nu birleştirme planlarını hüsrana uğratan, İmparatorluğun gidişatını etkileyen ve devasa ekonomik sıkıntıları beraberinde getiren veba, kötü gidişatın yarattığı atmosfer sayesinde Hristiyanlığın hızlı yayılmasını sağladı.

2. Kara Veba (Black Death): "Karantina" Sözcüğü Nereden Geliyor?

Veba, asla tam anlamıyla yok olmadı. Jüstinyen Veba Salgınından 800 yıl sonra yeniden gün yüzüne çıkarak Dünya tarihindeki en yıkıcı pandemiye neden oldu. 1347'de Avrupa'yı kasıp kavuran Kara Veba dört yıl içerisinde 75-200 milyon insanın (Avrupa nüfusunun %30-60'sının) hayatına mal oldu.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

İnsanlar salgını nasıl durdurabileceklerine dair henüz bilimsel bir anlayışa sahip değildi; fakat bunun insanların birbirine yakınlığıyla ilişkili bir bulaşıcılığa sahip olduğunu fark etmeye başlamışlardı. Venedik kontrollü liman kenti Ragusa'daki ileri görüşlü memurlar, limana yanaşan gemicileri hasta olmadıkları kanıtlanana kadar izole etmeye karar verdiler.

Başlangıçta 30 gün boyunca gemilerinde bekletilen gemicilere yönelik bu uygulamaya Venedik kanunlarında trentino adı verildi. Zamanla izolasyon süresinin 40 güne çıkarılmasıyla bu sözcük, sonradan karantina olarak ünlenecek quarantino (quaranta = kırk) olarak isimlendirilmeye başlandı.

1347'de Avrupa'yı kasıp kavuran Kara Veba dört yıl içerisinde 75-200 milyon insanın (Avrupa nüfusunun %30-60'sının) hayatına mal oldu.
1347'de Avrupa'yı kasıp kavuran Kara Veba dört yıl içerisinde 75-200 milyon insanın (Avrupa nüfusunun %30-60'sının) hayatına mal oldu.
Cosmos Magazine

3. Büyük Londra Vebası (The Great Plague of London)

Londra, Kara Vebanın ardından asla derin bir nefes alamadı. 1348'den 17. yüzyılın ortalarına kadar, neredeyse 300 yıl boyunca 20 yıl aralıklarla baş gösteren veba, her seferinde İngiltere başkent nüfusunun 20%'sinin ölümüne sebep oldu.

16. yüzyılın başında İngiltere hastaları izole etme amacıyla ilk yasalarını yürürlüğe koydu. Vebadan muzdarip evler, evin dışındaki direklere saman balyası bağlanarak işaretlenmişti. Enfekte olmuş aile bireylerine sahip olanlar sokakta dolaşırken beyaz bir direk taşımak durumundaydı. Kedi ve köpeklerin taşıyıcı olduğuna inanıldığından yüz binlerce hayvana toplu katliamlar uygulanmıştı.

1664 kışında etkileri gözlenmeye başlayan fakat 1665 baharına kadar büyük bir etki yaratmayan Büyük Londra Vebası, 300 yıldan uzun süren yirmi yıl aralıklı baş göstermelerin sonuncusuydu. 460 bin civarı olan Londra nüfusunun 100 bininin ölümüne sebep oldu. Hastalığın yayılımının önlenmesi amacıyla kurbanların yaka paça evlerine kapatılmasını eğlence mekanlarının kapatılması izledi. Evlere kapatılanların kapılarına kızıl haçlar boyanarak "Tanrı bize merhamet göstersin." yazıları yazıldı.

Tüm Reklamları Kapat

Hastaları evlerine kapatmak ve ölüleri toplu mezarlara kapatmak ne kadar zalimce olsa da süregelen bu felakete son vermek adına tek yol buymuş gibi gözüküyor.

Kral 2. Charles'ın Londra'yı terk edip 1666 Şubatına kadar uğramamasına sebep olan salgının sona ermesi 1666 Eylül'ündeki Büyük İngiltere yangınına dayandırılmaktadır. Fakat yayıldığı diğer şehirlerde de böyle bir sebep olmamasına rağmen salgın son bulmuştu.

4 - Çiçek Hastalığı (Smallpox): Dünya'yı Kasıp Kavuran Bir Avrupa Hastalığı

Avrupa, Asya ve Arap yarımadasına endemik olan ve çiçek bozuğu yara izleri bırakan çiçek hastalığı bulaştığı her on insandan üçünü öldürecek kapasiteye sahipti. Eski Dünya'daki salgın ölüm oranlarına kıyasla 15. yüzyılda Avrupalı kaşifler üzerinden Avrupa'ya girişinde, Yeni Dünya'da yarattığı etki sönük kaldı. Günümüz Meksikası ve Birleşik Devletler yerlileri, çiçek hastalığına karşı hiçbir bağışıklığa sahip olmadığından virüs on milyonlarca insanın hayatına mal oldu. Mockaitis şöyle yazıyor:

Tarihte bir yüzyıl içerisinde Amerika yerlilerinin %90-95'ini yok eden virüsle karşılaştırılabilecek bir katliam gerçekleşmedi. 1521'de Meksika'ya ulaşan virüs 11 milyon olan nüfusun bir milyona düşmesiyle sonuçlanacak kadar ölümcüldü.

Aradan geçen yüzyılların ardından çiçek hastalığı bir aşı ile yok edilen ilk virüs unvanını kazandı. 18. yüzyıl sonlarında, Britanyalı doktor Edward Jenner, daha az şiddetli olan sığır çiçek hastalığını geçirmiş sütçülerin çiçek hastalığına karşı bağışıklığı olduğunu keşfetti. Jenner, bahçıvanının 9 yaşındaki oğluna sığır çiçek hastalığını enjekte ettikten sonra onu çiçek hastalığına maruz bıraktı ve hastalık belirtileri gözlemlenmedi! 1801 yılında Jenner şöyle yazdı:

Tüm Reklamları Kapat

İnsan türüne en dehşetli ve korkunç zararı veren çiçek hastalığı belasının ortadan kaldırılması bu uygulamanın nihai sonucu olmalıdır.

Haklıydı. Yaklaşık 2 yüzyıl daha süren bu çile, 1980 yılında Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) çiçek hastalığının tümüyle yeryüzünden kaldırıldığını ilan etmesiyle son buldu.

Britanyalı doktor Edward Jenner, daha az şiddetli olan sığır çiçek hastalığını geçirmiş sütçülerin çiçek hastalığına karşı bağışıklığı olduğunu keşfetti.
Britanyalı doktor Edward Jenner, daha az şiddetli olan sığır çiçek hastalığını geçirmiş sütçülerin çiçek hastalığına karşı bağışıklığı olduğunu keşfetti.
The Conversation

5. Kolera (Cholera)

Kolera 19. yüzyılın ortalarına doğru İngiltere'nin her bir tarafında on binlerce insanı öldürüyordu. O zamanlarda hakimiyetini sürdüren "Miasma Teorisi"ne göre hava yoluyla yayıldığı belirtilmiştir. Britanyalı doktor John Snow, kurbanlarını ilk belirtilerin ortaya çıkmasının ardından birkaç gün içerisinde öldüren bu gizemli hastalığın Londra'nın içme sularında gizlendiğinden şüphelenmekteydi.

Sherlock Holmes'ün bilimsel versiyonu gibi davranan Snow, salgının ortaya çıktığı yerleri belirleyebilmek amacıyla hastane ve morg kayıtlarını araştırdı. 10 günlük bir sürecin ardından kolera ölümlerinin coğrafi bir haritasını ortaya koydu. 500 ölümcül enfeksiyonun şehrin önemli bir içme suyu dağıtım pompası olan Broad Caddesi Pompası yakınlarında kümelendiğini keşfetti.

Azimle süren çalışmaların ardından Snow yerli memurları Broad Caddesi'ndeki pompanın kullanılamaz olduğuna ikna etti. Gerçekleşen "mucize"nin ardından, enfeksiyon oluşumu kesildi. Snow'un çözümü kolerayı ortadan kaldırmadı; fakat kentsel sağlık önlemlerinin geliştirilmesinde ve su kirliliğinin önlenmesi açısından küresel bir çabaya yol açtı.

Gelişmiş ülkelerde Kolera büyük oranda ortadan kalkmışken bazı 3. Dünya ülkelerindeki yetersiz kanalizasyon arıtımı ve içme suyu yetersizliği sebebiyle ısrarla devam etmektedir. Araştırmacılar her yıl 1.3-4 milyon vaka görüldüğünü ve 21.000-143.000 insanın enfeksiyon nedeniyle hayatını kaybettiğini tahmin etmektedir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
71
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 61
  • Merak Uyandırıcı! 22
  • Korkutucu! 13
  • Muhteşem! 11
  • İnanılmaz 7
  • Bilim Budur! 5
  • Üzücü! 4
  • Umut Verici! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Güldürdü 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: History | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 06:07:16 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8422

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
D. Roos, et al. Dünya Tarihindeki 5 Büyük Pandemi Nasıl Son Buldu?. (30 Mart 2020). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8422
Roos, D., Kocakuşak, H., Özdil, A. Ş. (2020, March 30). Dünya Tarihindeki 5 Büyük Pandemi Nasıl Son Buldu?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8422
D. Roos, et al. “Dünya Tarihindeki 5 Büyük Pandemi Nasıl Son Buldu?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, 30 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8422.
Roos, Dave. Kocakuşak, Hüseyin. Özdil, Ayşegül Şenyiğit. “Dünya Tarihindeki 5 Büyük Pandemi Nasıl Son Buldu?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, March 30, 2020. https://evrimagaci.org/s/8422.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close