Salgın Ayrım Gözetir: COVID-19, İnsanlık Tarihinin En Asimetrik Salgını ve Donald Trump Vakası Bunu Net Bir Şekilde Gösteriyor!

26 Şubat 2020'de, "Önümüzdeki 1.5 Yıl İçinde Muhtemelen Koronavirüse Yakalanacaksınız! Bu Ne Anlama Geliyor?" başlıklı bir yazı yazarak, koronavirüsün en nihayetinde toplumun büyük bir kısmına yayılacağını söylemiş ve takipçilerimizi virüsün gidişatı, o zamana kadar öğrendiklerimiz ve bunların ne anlama geldiğiyle ilgili bilgilendirmiştik. Aradan geçen 6 aydan sonra Dünya'da 34.8 milyon kişi hastalığa yakalanıp tespit edildi, muhtemelen bunun 10 katı kadar hastalığa yakalanıp da tespit edilmeyen kişi var,^[1] 1 milyondan fazla kişi hayatını kaybetti ve 25.9 milyon kişi hastalığı vücudundan attı ama bunların da bir kısmı ömür boyu kendilerini etkileyebilecek şekilde hasar gördü; çünkü bazı koronavirüs hastalarında sistemik sorunlar görülüyor ve yaşam standartları, "klinik iyileşme" sonrası da devam ediyor.^{[2], [3]} Dolayısıyla hastalığı atlattığı söylenen herkes için kullanılan "iyileşme" tabiri, oldukça yanıltıcı olabilir.

Ve şimdi, salgın başından beri İngiltere başbakanı Boris Johnson gibi üst düzey birkaç Dünya liderini de etkiledikten sonra, "Dünya'nın en üst düzey pozisyonu", "Özgür Dünya'nın Lideri", "en iyi korunan makam" ve daha nice nitelemelerle anılan ABD Başkanlık koltuğunda oturan Donald Trump, seçimlere 1 ay kala, COVID-19 hastalığına yakalandı.^[4]

Sadece Donald Trump da değil, eşi ve "First Lady" Melania Trump, Beyaz Saray İletişim Direktörü ve politik danışman Hope Hicks, Trump'ın partisi olan Cumhuriyetçi Parti'nin Ulusal Komite Başkanı Ronna McDaniel, Utah'tan Cumhuriyetçi senatör Mike Lee, Notre Dame Üniversitesi başkanı olan ve kısa bir süre önce Beyaz Saray'da bir bildiri için bulunan Rahip John Jenkins, Senato Adalet Komitesi üyelerinden Cumhuriyetçi Thom Tillis, eski Beyaz Saray danışmanı ve Trump'ın yakın çevresinden Kellyanne Conway ve Trump'ın kampanya menajeri Bill Stepien de arka arkaya pozitif çıkanlar arasında. Bu durum, daha önceden de ilan ettiğimiz gibi, COVID-19'un kümeler halinde yayıldığını ve Beyaz Saray'ın da yeni bir salgın kümesi olabileceğini düşündürüyor. Ancak bu, daha detaylı bir analiz sonrasında anlaşılabilecek.

Burada, insanlık tarihi, politik ilişkiler, epidemiyoloji ve gündem açısından önemli olan bir nokta şu: Donald Trump; erkek, 74 yaşında ve obez olduğu için, hastalığın en üst düzey risk gruplarından birisinde yer alıyor.^[5] 19 and Me isimli COVID-19 risk hesaplayıcıya Donald Trump'ın bilgileri girildiğinde (ki Trump'ın obezitesini gösteren BMI değerleri şaibelidir^[6]), %35 ihtimalle hastanelik olacağı, %11 ihtimalle yoğun bakıma alınacağı ve %8 ihtimalle öleceği görülmektedir.^[5]

Telegraph

Trump'ın hastalığa yakalandığı ilanından sonraki 24 saat içinde "tedbir olarak" Walter Reed Hastanesi'ne yatmış olması ve "orta şiddette semptomatik" olduğunun bildirilmesi, bu yüzdelerin çok daha yüksek olma ihtimaline de işaret etmektedir.^{[7], [8]}

Ancak eğer ki altta yatan kronik bir hastalığı yoksa (ki bu konuda da net değil) ve makul düzeyde aktif bir hayat sürüyorsa (Donald Trump'ın çok sık bir şekilde golf oynadığı ve kısmen hızlı yürüdüğü biliniyor), risk faktörleri de azalmaktadır ve iyileşmesi olasıdır. Yani COVID-19 riskini çok doğrusal bir şekilde belirlemek zordur; birçok ölçülebilen ve ölçülemeyen faktör bir arada işleyerek sonucu belirlemektedir. Ve o faktörlerden ikisi şu:

• Birincisi, söz ettiğimiz hasta, ABD'nin başkanı olan bir milyarder.
• İkincisi, COVID-19 salgını insanlık tarihinin gördüğü, sosyoekonomik açıdan en asimetrik salgın.

Bundan kastımız şu: Hiçbir insan, Donald Trump'ın erişebileceği ilaçlara ve tedaviye erişebilecek düzeyde değildir ve hastalık, fakir mahallelerde yaşayanları veya genel olarak düşük sosyoekonomik seviyede olanları çok daha şiddetli etkilemekte, çok daha fazla öldürmektedir. Elbette bu, virüsün bankanızdaki parayı bilmenizden değildir; daha ziyade bu, sağlık hizmetlerine erişimin sosyoekonomik durumla doğrudan ilişkili olması ve buna bağlı olarak, COVID-19 (veya herhangi bir diğer hastalığa) yakalandığınızda aldığınız tıbbi desteğin köklü bir şekilde değişiyor olmasıdır.^{[9], [10], [11], [12], [13]}

ABD'nin COVID-19 Başarısızlığı

11 Eylül saldırıları sonrasında ABD baştan sona değişti; artık sadece dış işlerinde değil, iç işlerinde de açık açık terör estiren bir süpergüç doğdu: izinsiz aramalar, hukuksuz tutuklamalar, devletin halkın özgürlüklerine aşırı düzeyde karışması, insanlar arası güvensizlik ortamının pekiştirilmesi, sınır ötesi operasyonlar, orantısız güç kullanımları, polisin askerleşmesi ve daha nicesi... Bunun gerekçesi olarak, Manhattan'daki İkiz Kulelere yapılan hain terör saldırısında ABD'nin ihtişamının sembollerinden olan iki kulenin yıkılması ve bu sırada ölen 3.000 civarındaki Amerikalı gösterildi.

ABD tarihinin en kanlı terör saldırısı elbette ABD açısından hiçbir şekilde azımsanamayacak kadar önemli bir olay ve iki ayrı insanın ölümünü birbiriyle kıyaslamak her zaman muğlak sonuçlar doğuracaktır. Fakat COVID-19 salgını sırasında, bu yazının yazıldığı sıralar itibariyle 213.500'den fazla ABD vatandaşı hayatını kaybetti ve eğer aşı veya ilaç yeterince hızlı bulunamazsa çok daha fazlası ölecek.^[14] Bu, salgın başından beri her gün yaklaşık 700 Amerikalının ölmesi demek; bir diğer deyişle, Amerika'da 305 gün boyunca, her 4 günde bir 11 Eylül saldırılarında ölen kadar kişi öldü ve ölmeye devam ediyor.^[15]

Bu tür yıkıcı durumlarda gözler, ülkeyi zor durumlarda yönlendirmesi, birleştirmesi ve doğru zamanlarda uzman olması beklenen danışmanları dinleyerek doğru kararlar alması beklenen başkana çevrilir. ABD'nin COVID-19 tepkisinde o gözlerin gördüğü, akıl almaz bir sonuç olacaktır: Virüsü önemsemeyen, yüzlerce defa virüsün kısa bir süre içinde kendiliğinden yok olacağını ve dolayısıyla endişe kaynağı olmadığını ilan eden, Çin'i ve diğer ülkeleri suçlayarak virüsün ABD'deki yayılımına yönelik dikkatleri dağıtmaya çalışan, virüsü politik düşmanlarının bir silahı olarak gösteren, salgına yönelik bilimsel çabaların altını oyan, eyalet liderlerini salgın önlemlerini azaltmaya çağıran, Twitter hesabından ölümcül ilaçları tavsiye eden, istihbarat komünitesinden gelen virüsle ilgili bilgileri umursamayan, virüsü ciddiye alanlarla alaya eden ve onları küçümseyen, virüsü politik bir silah olarak kullanarak politik bir ajanda güden ve daha nice akıl almaz, "çocukça" olarak nitelendirilebilecek; bırakın ABD'yi hiçbir lidere yakışmayacak bir tutum sergileyen bir Trump gördük.^{[16], [17], [18], [19], [20], [21]}Elbette işler ciddiye bindikçe, Trump'ın da virüs hakkında konuşma biçimi ve tonu biraz değişti, maske takmaya başladı, belirli önlemleri devreye soktu.^[22] Ancak karakteriyle uyumlu bir şekilde ölen yüz binlerce vatandaşı "Olan oldu." ("It is what it is.") cümleleriyle niteleyerek, eğer kendisi gibi tepki verilmemiş olsaydı çok daha fazla sayıda Amerikalının öleceğini iddia etti.^[23] Bu, muhtemelen doğru değil.^{[24], [25], [26]}

Elbette liderlik konumunda Trump haricinde hata yapan çok sayıda insan vardır, olmuştur, olacaktır; ancak bu, ülkenin gidişatıyla ilgili alınan kararlarda Trump'ın rolünü veya mesuliyetini değiştirmiyor. Donald Trump'ın bulunduğu pozisyon, başarıların övgüsünün ve yenilgilerin yergisinin hedefinde olan pozisyon; bu süreçte kaç kişi, nasıl rol almış olursa olsun. Ve ABD'deki gidişattan ve hangi istatistiğe nasıl bakılırsa bakılsın görülenden çıkan sonuç net: ABD'nin salgın tepkisi, kendisinden yüzlerce kat fakir ve zayıf olan ülkelerinkinden bile kötüydü ve bu, yüz binlerce Amerikalının ve diğer insanın canından olmasına neden oldu, bundan çok daha fazlası hastalığın şiddetiyle yüzleşti ve belki de hastalığın psikolojik ve fizyolojik travmasından ötürü ömürleri boyunca aynı olamayacaklar.

Trump, Nasıl Tedavi Ediliyor?

Donald Trump'ın ve eşinin semptomları arasında bitkinlik, ateş, hafif öksürük bulunuyor. Trump'ın, askeri Walter Reed Hastanesi'ne gitmek üzere helikopterine binişini aşağıdan izleyebilirsiniz:

Erişilmez Bir İlaca Erişim!

2 Ekim 2020'de Beyaz Saray Hekimi Sean P. Conley tarafından yapılan açıklama şöyle:^[27]

Başkanın PCR yöntemiyle yapılan vaka doğrulaması üzerine, kendisine önlem olarak Regeneron'un 8 gramlık poliklonal antikor kokteylinden 1 doz verildi. İnfüzyon sorunsuz bir şekilde yapıldı. Poliklonal antikorlara ek olarak Başkan çinko, D Vitamini, famotidin, melatonin ve günlük 1 adet aspirin alıyor. Öğlen saatleri itibariyle Başkan bitkin ama iyi haldeydi.

Bilkent Üniversitesi'nde sentetik biyoloji profesörü Dr. Urartu Şeker, tedaviyi şöyle anlatıyor:

Trump'a verilen antikor kokteyli, COVID-19 geçiren hastalardan alınan B hücreleri kullanılarak hazırlanıyor. Ancak bu sefer plazmadan farklı olarak, antikorlar değil onları kodlayan genler alınıyor. Bu gen parçalarından bir havuz yapılıp antikorları kodlayan kısımlar kütüphane oluşturmak üzere -genelde- viral parçacıklara ekleniyor. (Böylece genlerin kodladıkları protein parçaları üretilir haldeler.) Sonrasında Regeneron, bu kütüphaneyi SARS-CoV-2'nin hücre girişindeki etkin proteini Spike üzerindeki RBD bölgesine karşı tarayarak en iyi bağlanan antikorları taşıyan viral parçacıkları seçiyor. Sonra geri giderek bu viral parçacıkların üzerindeki protein parçalarını kodlayan gen kodlarını alıp, bol bol bu proteinlerden (antikorlardan) üretmek için üretici bir hücreye klonluyor. Viral parçacıklarda kütüphane kurma kısmı, 2018'de Nobel Kimya Ödülü'nü alan, faj gösterim tekniği.

Sorunlardan sadece birisi şu: Özellikle de antikor kokteyli, standart bir COVID-19 tedavi prosedürü değil - tamamen deneysel bir tedavi!^[28] Bu tür tedaviler ancak başka hiçbir yöntem işe yaramazsa veya aksi takdirde hasta ölecek olursa, "merhamet kullanımı" (İng: "compassionate use") kuralı çerçevesinde kullanılabiliyor. Dolayısıyla Trump'ın bu tedaviye erkenden erişimi, birçok etik soru işaretini doğuruyor. Örneğin Regeneron'un CEO'su Dr. Leonard S. Schleifer, Donald Trump'ın yakın bir arkadaşı.^[29] Kendisiyle yapılan bir röportajda şöyle diyor:

Söyleyebileceğim tek şey şu: Bu ilacımızı kullanıp kullanamayacağını sordu, biz de mutlulukla kabul ettik. Bu tür merhamet kullanımları vakaya bağlı olarak belirlenir ve bu tedaviye izin verdiğimiz tek kişi kendisi değil. Ancak isteyen kişi Amerikan Başkanı olunca, doğal olarak bu bizim dikkatimizi çekiyor.

Firma, yaptığı açıklamada şöyle diyor:

Şu anda birincil önceliğimiz ilacımızla ilgili kapsamlı klinik deneyleri tamamlamaktır. Ne yazık ki merhametli kullanım için elimizde çok sınırlı sayıda ürün var ve bu nedenle ilacımızın kullanılma taleplerini vakaya bağlı olarak, çok sıra dışı şartlar altında kabul edebilmekteyiz.

Kokteylin etkinliği, çok az sayıda ve çoğu insan-harici denekler üzerinde yapılan araştırmalarla gösterilmiş olsa da, Regeneron'un kokteyli gerçekten de umut vaadediyor.^[53]Patojenlerle savaşmak için vücudumuzun ürettiği iki ayrı antikorun bir karışımı olan bu kokteyl, virüsün dışındaki mızrak proteinlerine bağlanarak onları parçalıyor, böylece hücrelere girişi engellenmiş oluyor. Ancak bunun yapılabileceğini gösteren sadece 3 araştırma var; onlardan da sadece 1 tanesi insanlar üzerinde yapılmış ve araştırmanın sonuçları halka ve bilim camiasına açık olarak henüz paylaşılmış değil. Diğer ikisi ise fareler üzerinde yapılmış.^{[30], [31]} İnsanlar üzerindeki sonuçlar, bir basın bildirisi ve Powerpoint slatyları ile paylaşılmış halde.

Bu basın bildirisine göre, 275 denek, 6 gruba ayrıldı. Öncelikle iki büyük grup: Vücudu halihazırda SARS-CoV-2'ye karşı antikor üretebilenler (seropozitif) ve vücudu SARS-CoV-2 antikoru üretemeyenler (seronegatif). Bu iki grubun her birine 3 ayrı tedavi uygulandı: Regeneron kokteylinin (ki buna REGN-COV2 adı verilmiştir) yüksek bir dozu, düşük bir dozu ve plasebo. Yani aslında araştırmanın efektif denek büyüklüğü de sadece 45 civarında. Araştırmacıların iddiasına göre bu kokteyl kan dolaşımındaki viral yükü %50-99 arasında azaltmıştır ve bu sayede ilaç verilen hastaların semptomları daha çabuk iyileşmiştir (ama bu iyileşme hızının istatistiki olarak anlamlı olmadığı vurgulanıyor).^[32]

Trump'ın bu kokteyle bu kadar erken evrede, bu kadar kolay erişebilmesi, salgının halkı ne kadar asimetrik bir şekilde etkilediğini harika bir şekilde gözler önüne seriyor. Maddi gücü ve mevkisi olanlar, sıra dışı tedavi yöntemlerine ulaşarak hayatta kalma ihtimallerini arttırabiliyorlar. Ve bu, "sıra dışı" bir durum değil. New York Üniversitesi Grossman Tıp Fakültesi'nde tıp etiği profesörü olan Dr. Arthur L. Caplan şöyle diyor:

Başkanların kullandığı ilaçlar her zaman eşsiz olmuştur. Eğer doktorlar bir müdahalenin faydalı olacağını düşünüyorlarsa ve bu durum, konuştukları diğer uzmanlarca da onaylanırsa ve işler ciddi ve tehlikeli gözüküyorsa, Başkan var olan her türlü ajana erişim sağlayacaktır.

Hidroksiklorokine Ne Oldu?

İlkinden 7 saat sonra yapılan ikinci bir açıklamada şöyle deniyor:^[33]

Başkanın şu anda oksijen takviyesine ihtiyacı yok; ancak uzmanlarla yapılan görüşme sonucunda, Remdesivir tedavisine başlama kararı aldık. İlk dozu tamamladı ve rahat bir şekilde dinleniyor.

Bu ilginç bir açıklama; zira Remdesivir'in var olan en olası ilaç adaylarından birisi olduğunu bildiğimiz dönemlerde, son derece şaibeli ve riskli olan hidroksiklorokin kullanımı Donald Trump tarafından sosyal medya hesaplarından ve basın açıklamalarıyla teşvik edilmişti.^[34] Hatta Trump tarafından yapılan açıklamalar dolayısıyla hekimler zor durumda kalmış, yanlış yönlendirme dolayısıyla insanlar çok da etkili olmadığı bilinen ilaca hücum etmeye çalışmış, bu ilacı gerçekten kullanmak zorunda olan sıtma hastalarına ayrılan stoklar tükenme noktasına gelmişti.^[35] Bu nedenle ilaç firmaları ve tıp dernekleri ilacın reçetelendirilmesini azaltacak adımlar atmıştı ve ilacın işlevselliği konusundaki şüpheler artınca, ilaç firmaları COVID-19 hastalarına bu ilacı tedarik etmeyi sonlandırmıştı.^[36]

Kaldı ki, Remdesivir'in işlevi konusunda da tartışmalar halen devam ediyor; ancak daha rutin olarak kullanılan, özellikle de ağır hastalarda erken dönemde kullanıldığında işlevsel olduğu bilinen bir ilaç.^{[37], [38]}

Takviyelerin İşlevi Bilinmiyor!

Donald Trump'ın tedavisinde kullanılan çinko, D Vitamini, melatonin, famotidin (Pepcid), günlük aspirin kullanımı, vb. kimyasallara erişim ise çok daha kolay; ancak bunların hiçbirinin tıbbi olarak COVID-19 tedavisindeki işlevi bilinmiyor. The New England Journal of Medicine yardımcı editörlerinden olan, Tufts Üniversitesi Tıp Profesörü Dr. Clifford Rosen şöyle diyor:

D vitamini, çinko veya famotidinin virüsle mücadelede herhangi bir işe yaradığını gösteren kapsamlı hiçbir klinik deney bulunmuyor.

Salgın, Halkı Asimetrik Olarak Vuruyor!

Sosyoekonomik statünün hayatın neredeyse her açısını etkilediğini artık biliyoruz.^[39] Ancak COVID-19 gibi ölümcül hastalıklar söz konusu olduğunda bu etki çok daha belirgin hale geliyor ve bu etki, daha işin en başından başlıyor.

Agora Bilim Pazarı

Mikrobiyota: Yaşama Büyüleyici Bir Bakış

“Bilim yazarlığının zirvesi.” BILL GATES

“Etkisi bulaşıcı.” NEW YORK TIMES

2017 Wellcome Kitap Ödülü Finalisti

“Yılın En İyi Kitabı” Seçkilerinde
New York Times, Guardian, Popular Science, Times, Economist, Buzzfeed, Kirkus

“Hayvanlar evrimin kreması olabilir ama asıl pasta bakterilerdir.” ANDREW KNOLL

İçinizde trilyonlar yaşıyor. Koskoca bir dünya, capcanlı bir kolonisiniz aslında. Sadece bağırsağınızdaki bakterilerin sayısı, galaksimizdeki yıldızların sayısından fazla. Yüzlerce yıl adlarını hastalıkla anmış olsak da artık biliyoruz: Mikroplar yaşamın Azrail’i değil, bekçisi. Trilyonlarca mikrop organlarımızı şekillendiriyor, bizi hastalıklardan koruyor, davranışlarımıza yön veriyor. Aşılara nasıl tepki verdiğimizden, çocukların aldıkları gıdalardan ne kadar beslenebildiklerine kadar, yaşamımıza çok derin ve geniş kapsamlı katkıları var. Artık kesin olarak biliyoruz ki mikropları göz ardı etmek, hayata anahtar deliğinden bakmak demek.

Bu kitap kapıyı ardına kadar açıyor ve bizi vücudumuzdaki akıl almaz evrenle tanıştırıyor. Ed Yong, bizleri kendimize yepyeni bir açıdan, nehirlere, ormanlara, mercan resiflerine baktığımız gibi bakmaya çağırıyor: bireylerden çok, gelişen ekosistemler olarak. Mikrobiyota, dünyaya ve kendinize bakışınızı milyon minik yoldan değiştirecek. Bu kitabı okuduktan sonra muhtemelen bir “favori mikrop”unuz olacak.

Bilgiler ve Uyarılar:

1. Bu ürün sipariş alındıktan 1-3 gün içinde postalanacaktır.
2. Lütfen sipariş vermeden önce iade ve ürün değişikliği ile ilgili bilgilendirmemizi okuyunuz.
3. Bu kampanya, Domingo Yayınevi tarafından Evrim Ağacı okurlarına sunulan fırsatlardan birisidir.

Devamını Göster

₺160.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Daha düşük sosyoekonomik sınıflara mensup olan kişiler, daha düşük temizlik ve hijyen koşulları altında yaşıyor.^{[40], [41], [42]} Daha da önemlisi, çoğunlukla bu kişiler daha küçük ve kapalı mekanlarda, daha çok sayıda kişiyle bir arada yaşamaya meyilli oluyor.^[43] Örneğin İngiltere'nin en fakir %20'lik kesiminin %7'si aşırı kalabalık evlerde yaşıyor; buna bağlı olarak solunum yolu hastalıklarına yakalanma ve yayma ihtimalleri de çok daha yüksek oluyor.^[44] Daha düşük sosyoekonomik sınıfların hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar, obezite ve diyabet gibi COVID-19'un ölüm riskini arttıran altta yatan sebeplerine sahip olma ihtimali de katlanarak artıyor.^[45]

Hastalar, göçmenlik ve vatandaşlık durumlarına göre işe ve sağlık hizmetlerine erişim sorunu yaşayabiliyorlar. Özellikle de yeterli düzeyde gelir getirmeyen işlerde çalışan işçiler, düzgün sağlık hizmetlerine erişemiyorlar ve dolayısıyla genel sağlık durumları da ortalamanın altında oluyor. Bu nedenle bir kere hastalığa yakalandıklarında, ciddi komplikasyon geliştirme ve hatta ölme ihtimalleri çok daha yüksek oluyor.^{[46], [47]}

Dahası, daha düşük sosyoekonomik sınıflardan olan kişiler, daha şiddetli bir yaşam mücadelesi içerisinde oldukları için kronik stres kaynaklarına daha fazla maruz kalıyorlar. Buna bağlı olarak, allostatik yük olarak bilinen stres yükü katlanarak artıyor. Hele ki politik olarak bölünmüş ülkelerde bu sosyoekonomik sınıflar politik bir silaha dönüştürüldüğünde, bu yük ve bunun etkileri daha da güçlenebiliyor. Örneğin University of Southern California tarafından yapılan bir araştırmaya göre, daha fakir kişilerin hastalığa yakalanacaklarını düşünme oranı zenginlere göre 1.5 kat fazlaydı; en fakir kesim, ölüm risklerinin 65-74 yaş arasının ölüm riski ile aynı olduğunu düşünüyordu (en iyi eğitimli ve en zengin kesimde bu risk algısı katılımcılar arasında en düşüktü); en yoksul kesimdekilerin finansal risk altına girme korkuları, en zengin kesimdekinden 4 kat yüksekti.^[48] Tüm bunların yaratacağı stresi hayal etmek zor değil. Yüksek stres, savunma sistemini zayıflatarak hastalığa yakalanma ihtimalini arttırıyor.^{[49], [50]}

Daha düşük sosyoekonomik sınıflardan olan kişilerin, daha kaliteli veya yeterli sağlık hizmetlerine erişmesi de çok daha zor oluyor.^[51] Bu zorluğun başında, hastanelere erişim geliyor.^[52] Özellikle de sağlık sigortası yeterince kapsamlı olmayan (veya hiç bulunmayan) kişiler, alanında uzman hekimlere ve spesifik tedavilere erişemiyorlar. Özellikle de erken müdahalenin önemli olduğu COVID-19 gibi hastalıklarda bu durum daha da büyük bir sorun haline geliyor: Daha dar gelirli kişiler, hastaneye uğramadan önce para bulma derdine düşebiliyor ve bu nedenle çok daha geç tedavi görüyorlar; bu da hayatta kalma şanslarını azaltıyor.^[53]

Elbette sosyoekonominin bir parçası olarak, asırlardır süregelen cinsel ayrımcılık da etkisini gösteriyor: Her ne kadar kadınlar neredeyse uluslararası olarak daha düşük maaş alırlarken, COVID-19 salgınının en önemli cephelerinde savaşanların ve en yüksek riskli ortamlarda bulunanların çoğu kadın: Çocuk bakım işçilerinin %93'ü, hemşirelerin %88'i, ev sağlığı ve kişisel bakım uzmanlarının %85'i, restoran çalışanlarının %70'i, market çalışanlarının %66'sı kadın. Ayrıca daha stresli ve zorlu şartlar altında kadınlara uygulanan duygusal, finansal, fiziksel ve cinsel şiddet de artma eğilimi gösteriyor.^[39]

İşin öteki tarafında bulunan erkekler, hem salgından daha şiddetli etkilenmekle kalmıyor, hem de daha düşük sosyoekonomik sınıflarda ve geleneksel kültürde yetişen coğrafyalarda yer almaları halinde, ailelerinin ekonomik yükünü çekme sorumluluğu altında kalarak psikolojik stres altına giriyorlar. Evlerinin ana gelir kaynağı olan birçok erkek, uzaktan çalışamayacakları işlerde yer alıyor olmalarından ötürü maddi sıkıntıya düşüyorlar ve bu, onların psikososyal durumunu olumsuz etkiliyor. Bu dönemde, özellikle de sosyoekonomik olarak düşük seviyede olan büyük ailelerde kira, elektrik, su, yemek gibi giderleri ödeme yükünü ortalamada daha çok çekmek zorunda kalan erkeklerin kendine zarar verme, depresyona girme ve intihar düşüncelerine kapılma ihtimali katlanarak artıyor.

Tüm bunlar farazi anlatımlar değil! Veriler de bu durumu aynen destekliyor: İngiltere'de yapılan bir araştırmaya göre, ülkenin en yoksul bölgelerindeki ölüm oranları, en zengin bölgelerindeki ölüm oranlarından %88'e kadar daha fazla!^[54] Journal of Medical Virology dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre istatistiki olarak aynı tıbbi şartlara sahip olan ama farklı sosyoekonomik sınıflara mensup kişiler arasında bile hastaneden çıkabilecek kadar iyileşme ("klinik iyileşme") süresi daha fakir kesimde 7 gün daha uzundu; ancak bunun haricinde anlamlı bir sosyoekonomik etki tespit edemediler.^[55]

İngiltere'de neredeyse yarım milyon kişi üzerinde yapılan bir araştırmada, siyahiler arasında COVID-19'a yakalanmış olma oranı diğer etnisitelerden çok daha yüksekti, beyazlara göre ölüm riskleri 2.66 kat daha fazlaydı; aynı durum, Asyalı ve spesifik olarak Çinli İngiltere vatandaşları için de aynen geçerliydi.^[56]

Yani her gün düzenli olarak test yaptırması mümkün olan, en ufak semptom olduğunda helikopterle askeri bir hastanede en üst düzey doktorların denetiminde tedavi görebilen biriyle, test olmak için birden fazla klinikte saatlerce beklemesi gereken, üzerine patronu tarafından test olmak için işini bıraktığı için azarlanan ve bu nedenle zar zor bulduğu tek işini kaybetme riski olan bir kişinin COVID-19 salgınından eşit olarak etkilenmesini beklemek abesle iştigaldir. Bu nedenle, salgın başlarında "Eee, COVID-19 bu, ayrım gözetmez." tarzı aforizmalar tamamen hatalıdır. COVID-19, sosyoekonomik ayrım gözeten bir hastalıktır. Elbette virüsün kendisi bankanızdaki parayı bildiğinden değil, ona bağlı olarak virüsle nasıl etkileşeceğiniz doğrudan belirlendiğinden...

Sonuç

Görebileceğiniz gibi COVID-19 salgını, asla simetrik bir şekilde, halkın her kesimini az çok eşit miktarda etkileyen bir salgın değil. Zengin olan ve mevki sahibi kişiler, çok daha sıra dışı tedavilere, çok daha erken erişim sağlayabiliyor. Dahası, yüksek hijyen ve sağlık hizmetleri sayesinde daha ilk etapta hastalığa yakalanma riskleri de çok daha düşük oluyor. Öte yandan daha düşük sosyoekonomik sınıflara mensup kişiler hem hastalığa yakalanma bakımından daha yüksek risk altındalar, hem de hastalığa yakalandıklarında gerekli tedaviyi görme ve iyileşme ihtimalleri çok daha düşük oluyor.

Elbette ki tarihteki salgınların hiçbiri %100 simetrik değildi; ancak gelir ve servet eşitsizliğinin eşsiz düzeyde arttığı günümüzde, salgınların da toplumları etkileme biçiminin kökten değiştiğini görmekteyiz. Bu durum, aşı veya ilaç üretilecek olsa kimin daha erken erişim sağlayacağı gibi tıp etiği konusundaki sorunlardan da görülebiliyor.

Eğer üretim ile tüketim arasındaki dengeyi, üreticiler ile servet sahipleri arasındaki dengeyi, gelirin üretimi ve dağılımı konusundaki dengeyi sağlayamazsak, aradaki uçurum daha da hızlanarak büyümeye devam edecek ve gelecekteki potansiyel olarak çok daha ölümcül olabilecek salgınlar, sadece sosyoekonomik sınıfı düşük olan kişileri kitlesel olarak yok etmekle kalmayacak, onlar sayesinde servet sahibi olabilen üst sınıfları da çökertecek.^[57] Dolayısıyla küresel eşitliği ve adaleti sağlamak, uzun vadede sadece ezilenler için değil, ezenler için de avantajlı bir strateji gibi gözüküyor.