Klorokin (Chloroquine) Etken Maddeli Sıtma İlacı, COVID-19 Koronavirüs Tedavisinde Kullanılabilir mi?

20 Mart 2020'den beri Chloroquine (veya Türkçe yazımıyla Klorokin) etken maddesine sahip ve sıtma için kullanılan bir ilacın (Plaquenil) COVID-19'u tedavi ettiğine dair haberler paylaşılıyor. Toplumun gözü önündeki birçok kişiden tavsiye niteliğinde mesajlar geliyor. Bu, düpedüz yanlıştır!

Deneysel aşamadaki bir ilaç insanlara çözüm diye sunulamaz! Bunun halk sağlığı açısından büyük sonuçları olur. Scientific American'dan Kelly McBride Folkers ve Arthur Caplan, Koronavirüs Tedavisi Hakkında Sahte Umutlar başlıklı yazılarında şöyle yazıyorlar:

Hidroksiklorokin, sıtma ve bazı diğer artirik durumları tedavi etmek için onaylanmış bir ilaçtır ve bazı uzmanlar COVID-19'a karşı da çalışıyor olabileceğine inanmaktadır. Ne var ki ilaca yönelik var olan akademik literatür, Amerikan Başkanı'nın iddiasının aksine, hiç de umut verici değildir. (...)

Tüm Reklamları Kapat

Şu ana kadar hidroksiklorokin veya remdesivir veya herhangi bir diğer ilacın COVID-19'u başarıyla tedavi edebileceğini gösteren güvenilir hiçbir veri bulunmamaktadır. Basitçe, şu anda güvenle genel geçer bir kullanım tavsiyesi verebileceğimiz kadar bilgiye sahip değiliz. Amerikan Gıda ve İlaç Başkanlığı (FDA), ölümün eşiğindeki bazı hastalar için son çare olarak, test aşamasındaki bu ilaçların kullanılmasına izin vermektedir; ancak bu, kişilerin iyileşeceği anlamına gelmemektedir. Aslına bakarsanız hastalar, bu deneysel ilaçlar nedeniyle daha da kötüleşebilmektedir. Gerçeklere dayanmayan bir ortamda, onaylanmamış ilaçların kullanımı iyilikten çok kötülüğe neden olacaktır ve halihazırda ağır olan bir hastalığı daha da kötü yapacak ve ölümleri hızlandıracaktır. Dahası bunu yapmak, gerçekten neyin çalıştığını anlamamızı da güçleştirecektir.

Bilim insanları olarak, haftalardır ilaç geliştirme süreçlerinin ne kadar uzun, geniş saha çalışmalarına ve hasta gruplarına bağlı olduğunu anlatmaya çalışıyoruz. Ancak medyadaki bazı haberlerde, sanki bu ilaç ile bu hastalığa çözümü bulmuşuz gibi gösterilmektedir.

Bu, kanıtlanmış bir olgu değildir. Umut verici çalışmalar ve hatta bazı hastalarda iyileşme rapor edilse de bunlar, ilacı tedavi ile eşleştirmek için henüz kabul edilebilir seviyede değildir.

Araştırmaların Durumu

Yapılan İlk Kontrollü Araştırma Başarısız Oldu!

26 Mart 2020'de yapılan ve 30 koronavirüs hastasını kapsayan bir araştırmada, hastaların yarısına 5 gün süreyle her gün 400 miligram hidroksiklorokin verildi. Diğerlerine ise bu ilaç verilmedi. Her iki gruba da diğer normal sağlık hizmetleri (yatak dinlenmesi, oksijen desteği, gerekli görülen diğer antiviral veya antibiyotik ilaçlar, vs.) aynen sağlandı. Her iki gruba da nebülatör yoluyla interferon alfa ve hastaların %67'sine (hidroksiklorokin verilen grubun %80'ine) grip için kullanılan umifenovir verildi. Ayrıca iki hastaya HIV tedavisinde kullanılan lopinavir-ritonavir isimli antiviraller verildi.

Yatış sırasında hastaların göğüs bilgisayarlı tomografileri arasında dikkate değer bir fark yoktu. Hastaların hiçbiri hamile değildi veya nörolojik ve psikiyatrik hastalıklar da dahil hiçbir altta yatan hastalıkları yoktu.

Hastaların hepsinin viral yükleri PCR yöntemiyle takip edildi. Buna bağlı olarak:

• Hidroksiklorokin grubundaki hastalardan birinin durumu ağırlaştı ve bu nedenle ilaç 4. gün durduruldu. İlacın, vakanın kötüye gitmesiyle arasında ilişki bulunamadı.
• Hastaneye yatıştan sonraki 1 hafta içinde, hidroksiklorokin verilen deneklerin %86.7'si, kontrol grubundakilerin (bu ilaç verilmeyenlerin) %93.3'ünde COVID-19 testi negatif sonuç verdi. Aradaki fark, istatistiki olarak anlamlı değil.
• Hidroksiklorokin verilen hastaların negatif test sonucu alması ortalamada 4 gün sürdü. Kontrol grubu için bu süre 2 gündü. Aradaki fark, istatistiki olarak anlamlı değil.
• Her iki gruptaki hastaların da ateşi benzer sürelerde normal seviyelere düştü.
• Hastalık ilerleyişinin bilgisayarlı tomografi ile takibine yönelik sonuçlar istatistiki olarak aynıydı.
• 2. haftada her iki gruptaki hastaların da test sonuçları negatife döndü ve semptomları iyileşti.
• Hidroksiklorokin alan grubun %26.7'sinde kısa dönem ishal ve anormal karaciğer fonksiyonu görüldü. Kontrol grubunda bu oran %20 idi.
• Her iki grupta da yan etkiler (ki bunlar ilaca bağlı olabilir de olmayabilir de) benzerdi.

Araştırma bize nihai cevaplar verebilmek için yeterli değil; çünkü bazı kısıtları bulunuyor:

• Bu araştırma, hidroksiklorokin kullanımını bir kontrol grubuna karşı test eden ilk araştırmaydı. Benzer araştırmalar halen sürüyor ve sonuçları henüz alınmış değil.
• Bu araştırmanın denek sayısı çok küçüktü. Araştırmacılar, nihai cevaplar alabilmek için en az 784 hastada deney yapılması gerektiğini öngörüyorlar.
• Araştırma erkekler ve kadınlar arasındaki farkları, antibiyotik kullanımının etkisini, ikincil bakteriyel enfeksiyonları hesaba katmıyor.

Fransa Araştırması

Fransa'da bu ilaç kullanılarak çok küçük bir hasta grubuyla çalışılmış ve bir kısmı iyileşmiştir. Ancak bu araştırmada kaygı verici metodolojik hatalar var. Test ve kontrol gruplarının son belirteçlerinin tanımlanmasında hatalar, hastaların ve doktorların test gruplarını bilmelerinden kaynaklı yaşanan subjektif durum ve diğerleri...

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bu çalışmada aynı zamanda kontrol grubundan yani ilaç verilmemiş hastaların yoğun bakım ve ölüm vakaları belirtilmezken ilaç verilen gruptan hastaların bazıları yoğun bakıma alınmış ve bir tanesi yaşamını kaybetmiş. İstatistik çalışmaları yeterli değil. Ayrıca bir antibiyotik de kullanılmış ve buna dair bir açıklama yok.

Çalışmayı bilimsel olarak değerlendirdiğimizde Fransa’dan yayınlanan bu klinik verilerin ilaç hakkında yorum yapmamıza ve onu tedavi edici olarak lanse etmemize yetmeyeceğini açıkça söyleyebiliriz. Belki ileride çalışacak, belki pozitif sonuçlar verecek ancak elimizdeki verilerle o gün bu gün değil.

Bilim, bu ilaç şu anda COVID-19 tedavisinde etkilidir diyemiyor, demiyor. Diyenlerin de bilimsel argümanları yetersiz. Bu, her hastalıkta yaşanan bir şey. Birileri çıkıp hızlıca konuşur ve tüm dünya umut diye bilinçsizce buna sarılır. Maalesef bunu yaşıyoruz.

Yineleyelim, belki uzun vadede gerekli testler ve analizler yapıldığında bu ilaç etkili olabilecek duruma gelir ama o gün bu gün değil! Bu ilacın kullanımına sadece klinik deneysel çalışmalar için izin verildi. Bunu kullanan her COVID-19 hastası bir denek olmuş oluyor. Kesin tedavi anlamı çıkmıyor. Ama sahada deneniyor mu, evet: deneniyor, klinik deney yapılıyor. Sonuçları ilerleyen günlerde göreceğiz.

Diğer Araştırmalar

Benzer şekilde, Çin'de rapor edilen hastaların sayısı çok azdır ve bunlar, anlaşıldığı kadarıyla, sadece COVID-19'a bağlı zatürre geçiren bir grup hastadır. Avustralya'da ise veri yoktur ve klinik çalışmalar, ay sonunda başlayacaktır. ABD'de ise Minnesota Üniversitesi, 1500 kişi ile bir klinik araştırma yürütmektedir; ancak çalışma devam etmektedir ve henüz sonuçlar yayınlanmamıştır.

Novartis, 20 Mart 2020'de 130 milyon doz hidroksiklorokin ilacını Amerikan Gıda ve İlaç Başkanlığı'na (FDA) test amaçlı bağışlayacağını açıklamıştır. Bayer de benzer bir ilaç olan Resochin'den 3 milyon tablet bağışlamıştı. Bunlar, milyonlarca hasta üzerinde deney yapılmasını mümkün kılacak bağışlardır; ancak sonuçlar henüz ortada değildir.

Yani şu etapta ilaç denemesinin hangi hasta grupları üzerinde yapıldığı, bu hastaların geçmişi, o anki durumları, dozlama ve bu ilacın tüm hastalara genellenip genellenemeyeceği konusunda bir bilgi yoktur ya da kesin bir sonuca varamayacak kadar sınırlıdır.

Dolayısıyla COVID-19 için, tedavi edici özelliği kanıtlanmamış ve uluslararası otoritelerce tedavi amaçlı onay verilmemiş bir ilacı (olağanüstü koşullardaki klinik deney aşamasına verilen onay haricinde) sanki çözümmüş gibi sunmak yanlıştır! Bir hasta, klinik bir deneye dahil olabilir. Bu, kişinin tercihinde ve klinik çalışma yöneticilerinin inisiyatifindedir. Hasta riskleri göze alır ve denek olur. Bu herkesin hakkıdır; ancak bu aşamada kimseye ilaç tedavi olarak önerilemez.

Genel olarak bu "ilaç tavsiyesi" davranışından uzak durmamız gerekmektedir. Eğer herkes kafasına göre bir tedavi yorumu ve önerisi ile gelirse, bu işin içinden çıkmamız mümkün olmayacaktır. Eğer COVID-19 için kesin bir tedavi bulunursa da, kimse merak etmesin, Türkiye'de bu kullanılacaktır. Aksi zaten düşünülemez.

Klorokin Nedir?

Chloroquine, zaten başka kombinasyonlarla beraber kullanılan bir ilaçtır. Ancak bu ilaçta doz dengesi çok önemlidir ve ilacın yan etkileri çok fazladır. Kalıcı retina hasarı ve bazı durumlarda ölüme yol açtığına dair raporlar mevcuttur.

Birçok ilaçla beraber kullanımı önerilmemektedir. İlacın, bağışıklık sistemini baskılayıcı bir rolü de bulunmaktadır ve bu nedenle rhomatitis arthritis (RA) ve lupus erythematosus (SLE) hastalıklarında kullanılmaktadır. Eğer COVID-19 tedavisi hakkında sahte umutlar halk arasına pazarlanırsa, bu ilaca talep yersiz yere aşırı artacağı için ve önlem olarak ilaç toplatılabileceği için bu hastalar, hayatlarının bağlı olduğu bu ilacı bulamayabilirler.

Sonuç

Tüm bunlar ortadayken ve bilimsel yöntem her deneysel ilaca şüpheyle yaklaşmayı önerirken, toplumun gözü önündeki kişilerin olmadık ilaç tavsiyelerinde bulunmaları kabul edilemezdir.

Sağlık sistemini ve onu yönetenleri eleştirme hakkı elbette herkes için geçerlidir. Hatta tanı, tedavi, ele alış ve kriz yönetimini de eleştirebilirsiniz; ancak bir ilacı öneremezsiniz! Lütfen tıpta yetkin kişilerin ve bilim insanlarının zamanlarını, bu yanlış söylem ve eylemleri düzeltmeye çalışmakla harcamayın.